Interview: Ann Leckie over de Radch en 'zij'

Tijdens LonCon3, de World Science Fiction Convention in Londen, interviewde Martijn Lindeboom Ann Leckie, onder andere over haar debuutboek Ancillary Justice, dat de dag erna de Hugo Award voor beste roman van 2014 zou winnen. 

In mei publiceert uitgeverij Luitingh Ancillary Justice in vertaling: Het recht van de Radch. Het verschijnen van het boek in het Nederlands is een goede gelegenheid om het LonCon-interview op Hebban Fantasy te plaatsen.

Deel 1: over de Radch en het gebruik van het woord 'zij' om de wereld op te bouwen

Martijn Lindeboom (ML): Wilt u Ancillary Justice voorstellen aan het Nederlandse publiek?

Ann Leckie (AL): “Het hoofdpersonage van het boek is iemand die ooit een ruimteschip is geweest. Ze is zelfs nog een ruimteschip tijdens een deel van het verhaal. Een schip met meerdere menselijke lichamen, die zij bestuurt. Dat zijn de ancillaries van de titel. De hoofdpersoon, Breq, is de enig overgebleven ancillary nadat de rest van het schip vernietigd is. Ze wil wraak nemen op degene die haar vernietigd heeft.”

ML: “Dit is uw debuutboek, schreef u eerder alleen korte fictie?”

AL: “Nou, ik schrijf altijd al boeken, maar sinds 2005, toen ik mijn eerste korte verhaal verkocht, heb ik me een tijd lang toegelegd op die lengte. Twee jaar geleden, toen ik met dit boek bezig was, ben ik gestopt met verhalen produceren. In totaal heb ik zo’n anderhalf dozijn korte verhalen verkocht. De meeste daarvan waren fantasy. Ik kreeg mijn korte sciencefiction niet verkocht. Toen het duidelijk werd dat redacteuren mijn fantasy wel kochten, ben ik daar mee verder gegaan.”

ML: “Wat was dan de reden dat uw boek juist sciencefiction is geworden?”

AL: “In het begin schreef ik alleen maar sciencefiction en dacht ik dat ik geen fantasy kon schrijven. Ik kreeg simpelweg geen fantasy-ideeën. En toen vertelde een vriend van me over een anthologie van een kleine uitgever waarvoor ze fantasyverhalen zochten over oorlog, religie en politieke intriges. Mijn vriend zei toen: ‘Als dat niet bij jou past, dan weet ik het niet meer’. Dus dacht ik er over na – met in mijn achterhoofd, ‘ja maar ik schrijf geen fantasy’ – tot er toch een idee ontstond. Dus schreef ik dat verhaal en stuurde het op. De antholotie nam ‘m niet aan, ik kreeg een standaardafwijzing van ze. Maar later heb ik het verhaal aan een ander tijdschrift verkocht. Ik realiseerde me dat ik fantasy toch leuk vond en ik had het begin van een eigen wereld, waar ik verder aan kon bouwen. Toen ik jaren later zo ver was dat ik me realiseerde dat ik me weer met boeken bezig moest gaan houden, kwam ik terug bij mijn oudste en grootste boekidee. En dat was een sciencefictionverhaal, dus daarom ben ik daar naar toe teruggegaan.

ML: “Dus Ancillary Justice is gebaseerd op een oud idee voor een verhaal?”

AL: “Dat klopt. Dit idee had ik al heel lang geleden, maar ik durfde het niet te schrijven. Omdat de hoofdpersoon een erg ingewikkeld gezichtspunt oplevert. Ik was nog niet in staat om dat personage te schrijven. Maar het verhaal was heel dwingend en ik wilde het graag schrijven, maar ik kon dit specifieke verhaal nog niet schrijven. Dus ik heb ooit wel een aantal andere boeken in het Radchai universum geschreven, maar heb altijd Breqs verhaal ontweken. Daarna heb ik dus een aantal jaren alleen korte verhalen geschreven, tot ik op het punt kwam dat ik tegen mezelf zei: ‘Nu is het “Do or die”, ik moet het gewoon doen en als het goed gaat is dat mooi en zo niet, dan ga ik weer fantasy schrijven.’ Daarom lijkt het misschien alsof ik van fantasy overgestapt ben naar sciencefiction, maar fantasy was eigenlijk meer een breuk in het sciencefiction schrijven.

ML: “Ik las ergens dat er ook een kort verhaal spelend in het Radch-universum gepubliceerd is.”

AL: “Het heet Nights Slow Poison en het is oorsponkelijk verschenen in Electric Velocipede en onlangs heruitgegeven door Tor.com (en daar gratis online te lezen, red.).”

ML: “Is het een ouder verhaal?”

AL: “Ja, ouder. Ik ging naar Clarion West (een prestigieuze schrijfopleiding in Amerika, red.) in 2005 en dit was één van de verhalen die ik daar geschreven heb. Het heeft me een hele lange tijd gekost om het te verkopen. Maar ik vond het een mooi verhaal en ik was er trots op, dus ging ik door met inzenden, tot het uiteindelijk verkocht werd. Daar werd ik wel gelukkig van. Het is gratis te lezen op de Tor.com website. In het najaar van 2014 verschijnt er nog een verhaal in dit universum in Strange Horizons met als titel: She commands me and I obey (inmiddels gratis online te lezen op de Strange Horizons website).

ML: “Welke boeken inspireren u?”

AL: “Ik ben een groot fan van C.J. Cherryh, vooral haar Foreigner boeken. Dan ga ik even old school: ik ben een enorme Jack Vance fan.

ML: “Jack Vance is altijd één van de meest populaire auteurs in Nederland geweest.”

AL: “Ik zou willen dat dat overal zo was. Ik weet dat er veel mensen van zijn werk houden en dat hij zeer toegewijde fans heeft, maar hij komt niet vaak als eerste op de lijstjes van mensen. Hij is echt geweldig. Zijn wereldbouw is verbijsterend, hij schrijft over samenlevingen die heel vreemd zijn aan de oppervlakte, maar waar je toch de mensen in herkent. Je realiseert je dat mensen in die vreemde situaties zich absoluut zo zouden gedragen.”

ML: “Dan wil ik het graag even hebben over de Radch. Er is een Dysonsfeer in het centrum van het rijk van de Radch. Ik vroeg me af of de Dysonsfeer afgesloten is van het rijk eromheen, of dat men vanuit de sfeer aan de touwtjes trekt.”

AL: “Het is het centrum van het rijk, maar afgesloten. De mensen buiten de Dysonsfeer en die zichzelf Radchai noemen, voelen zich niet als losstaand. Maar de mensen er binnenin zijn zich volkomen onbewust van alles buiten de sfeer. Een Dysonsfeer is gigantisch en er binnenin zullen vele verschillende culturen leven, die niets te maken hebben met de Radchai erbuiten. De heer van de Radch is dan ook alleen de heerser buiten het centrum.”

ML: “Hoe is het in de Radch cultuur ontstaan om iedereen als een ‘zij’ aan te duiden, als de basisbeschrijving, ook als het om mannen gaat?”

AL: “Ik heb gekozen voor ‘she’, maar dat is een puur taalkundige keuze, want in de taal van de Radch hebben ze een echt neutraal voornaamwoord. Ik had ook voor ‘het’ kunnen kiezen. Ik heb er lang over nagedacht. In het Engels zit je eigenlijk aan ‘he’ en ‘she’ vast. ‘It’ zou beledigend zijn en zou niet werken. Ik heb ook nagedacht over ‘they’ als neutrale aanduiding, maar omdat er karakters in het boek zitten die meerdere lichamen bezitten, wordt dat ook heel vreemd en moeilijk te begrijpen wat of wie er bedoeld wordt. Er zijn nog meer sekseneutrale woorden tegenwoordig, maar die vond ik nog niet bekend genoeg. Ik wilde een woord dat direct herkenbaar is, maar toch helder maakt dat er iets anders is. We zijn gewend aan ‘hij’ als standaard en door ‘zij’ te gebruiken, druk je de lezer elke keer met de neus op de feiten dat het hier echt anders is.”

ML: “En dat werkt uitstekend. Elke keer ga je weer in de standaardmodus, en dan lees je dat een ‘zij’ een baard heeft en dan wordt je geconfronteerd met je eigen gewoonten als lezer. Je moet geconcentreerd blijven, je mag niet alles in dit boek zomaar aannemen.”

AL: “Ik krijg ook reacties van lezers die het daar wat makkelijker voor zichzelf hebben gemaakt en gewoon van iedereen in het verhaal aangenomen hebben dat het vrouwen waren. En dat vind ik ook prima. Een andere reviewer zei: ‘Leckie is een code in het hoofd van de lezer aan het inprogrammeren’ en dat is natuurlijk ook wel een beetje zo.”

Deel 2 van het interview (hier te lezen) gaat o.a. over het gebruik van meerdere viewpoints en de rol van toeval en deel 3 (hier te lezen) gaat o.a. over de keuze voor een trilogie en hoe het voelt om voor grote prijzen genomineerd te worden. De recensie van Het recht van de Radch staat ook al online.