Millennium 4: Het nieuwe universum van David Lagercrantz

Niet voor niets gaan Lagercrantz’s beste boeken over dergelijke intrigerende personen als de Britse mathematicus en codebreker Alan Turing en de Zweedse voetballer Zlatan Ibrahimovic. En niet voor niets was het de romanfiguur Lisbeth Salander met haar donkere achtergrond en ongrijpbare levenswijze die, ruim twee jaar geleden, maakte dat hij 'ja' zei tegen het voorstel om de Millennium-reeks van de in 2004 overleden schrijver Stieg Larsson voort te zetten. Een goed idee zo blijkt, want al in de week van verschijning staat het boek, Wat ons niet zal doden, in tal van landen in de hoogste regionen van de bestsellerlijsten.

Uitblinken of falen
Dat het boek zo’n succes is, houdt Lagercrantz nog enigszins op de been, want hoewel alle recensenten, zonder uitzondering, lovend schrijven over Wat ons niet zal doden, zijn het de Zweedse journalisten die Lagercrantz er ongenadig van langs geven. Hij zou het alleen om het geld doen en geen respect hebben voor de literaire creatie van Larsson. En is het geen schande dat Larsson’s vriendin Eva Gabrielsson, met wie hij jaren samenwoonde, niets van de opbrengst van het boek krijgt? Lagercrantz die een slopende promotietour van vijf weken achter de rug heeft en die ’s ochtends een vermoeiende work-out heeft afgewerkt, is letterlijk ziek van die onterechte kritiek. Met bonkende hoofdpijn en grieperig uiterlijk verdedigt hij zich, terwijl hij een royale portie van de aangedragen medicijnen tot zich neemt: 'Het ergste is nu achter de rug, maar ik ben als een politicus door het slijk gehaald. In alle media. Dat heeft me enorm pijn gedaan. De druk was gigantisch. Ik ben nog steeds in een emotionele shock. Gelukkig komen nu ook de goede kritieken en houdt plotseling iedereen van me. Kijk, ik heb de opdracht destijds aangenomen omdat het voor mij een uitdaging was. Ik houd ervan om steeds iets nieuws te doen. Mezelf te verbeteren. Dat heb ik van huis uit meegekregen. Ik kom uit een zeer artistieke en intellectuele familie, waar de lat hoog lag. Mijn vader was uitgever en schrijver van boeken over Proust, Dante en James Joyce. High brow en veeleisend dus. Ik had het gevoel dat ik de keuze had tussen briljant zijn of kopje onder gaan.'

Demonen van de jeugd
'De grootste zonde bij ons thuis was middelmatig zijn. Ons huis was altijd een verzamelplaats voor creatieve mensen uit elk kunstgebied. Mijn vader wees eens naar een oudere, dronken schrijver die met open mond op onze huiskamerbank lag te slapen. Hij zei dat deze man een literair genie was en dus meer respect verdiende dan een directeur van een grote multinational. Het ging mijn vader niet om geld of maatschappelijke positie, maar om artistieke prestaties. Van mij werd dan ook verwacht dat ik op artistiek gebied zou uitblinken. Als kind was ik al vrij neurotisch en depressief, dus het was een zware last op mijn smalle schouders. Ik leefde in de schaduw van mijn vader. Ik noem het de demonen van mijn jeugd. Ik was doodsbang dat ik geen begiftigd talent zou zijn, waardoor ik me ook in mijn latere leven vaak een mislukkeling voelde.'

Tegendraads
'Als reactie op de eis dat ik geniaal moest zijn, ben ik dingen gaan doen die men thuis bepaald niet kon waarderen. Mijn pogingen om religie en filosofie te gaan studeren, konden de goedkeuring nog wegdragen, maar toen ik koos voor een carrière als journalist en misdaadverslaggever, vond men dat ik behoorlijk op het verkeerde pad was geraakt. Het was voor mij een tamelijk schizofrene periode. Aan de ene kant wilde ik door veel mensen gelezen worden en aan de andere kant wilde ik de waardering van mijn familie. Maar de (liefdes)romans en thrillers die ik naast mijn journalistieke werk schreef, werden thuis niet echt tot de Grote Literatuur gerekend. Waarschijnlijk hadden ze gelijk en was schrijven voor mij een soort therapie. Daarom besloot ik op een gegeven moment alleen nog boeken te schrijven over mensen die qua persoonlijkheid mijn tegenpolen waren. Dat werkte voor mij goed en met mijn onconventionele biografie in romanvorm over Zlatan Ibrahimovic kon ik thuis zelfs op enige waardering rekenen. Geen saaie, letterlijke weergave van wat de voetballer Zlatan gezegd had, maar een roman met ghettotaal in de geest van zijn karakter. En nu, met het vierde deel in de Millennnium-reeks, begint men mijn prestaties eindelijk te prijzen. Niet vanwege het bestsellergehalte van het boek, want dat is thuis te vulgair om over te praten, maar vanwege de literaire kwaliteit.'

Voortzetten van mythologische reeks
'Voor het thuisfront moet ik mij dus mijn hele leven lang al bewijzen. En toen ik het aanbod kreeg om een vervolg te schrijven op de trilogie van Stieg Larsson, wist ik dat ik mij opnieuw moest gaan bewijzen. Maar nu voor een nog kritischer lezerskring. Er zijn wereldwijd meer dan 80 miljoen boeken van de Millennium-trilogie verkocht. Stieg Larsson is in Zweden een mythologisch figuur. Zijn boeken vormen een hedendaagse mythologie. Het verwachtingspatroon was enorm. Dat heeft me enige tijd weerhouden om het te doen. Maar aan de andere kant wist ik dat ik het kon. Ik ben stapelgek op Lisbeth Salander. Zij is de meest originele hoofdpersoon in de wereld van de misdaadroman. En Mikael Blomkvist leeft in een wereld die ik goed ken. Maar ik wilde wel mijn eigen universum scheppen. Met behoud van de goede elementen uit de boeken van Stieg Larsson natuurlijk. Dat wil zeggen een complex verhaal met de nodige sociale en politieke issues en een criminele intrige. En natuurlijk personages als Lisbeth en Mikael die karakterologisch als dag en nacht van elkaar verschillen. Een goed verhaal heeft contrasten nodig.' 

Autisme
Een aanbod aannemen of een aanbod uitvoeren zijn twee totaal verschillende zaken. Dat merkte Lagercrantz al snel nadat hij besloten had het boek te gaan schrijven. Na een korte sypnopsis waarin hij in het ruw de verhaallijn aangaf, duurde het maanden voordat hij daadwerkelijk aan schrijven toekwam. David Lagercrantz zegt daarover: 'Ik twijfelde in het begin over alles wat ik had opgeschreven. Ik wilde in ieder geval geen conventioneel verhaal met een seriemoordenaar en detectives die achter de schurk aanhollen. In tegenstelling tot wat wel eens wordt beweerd, heb ik geen gebruik kunnen maken van notities of verhaallijnen die Stieg Larsson heeft nagelaten. Ik weet niet eens of die wel bestaan. Voorlopig zijn het allemaal geruchten. Maar daar had ik sowieso geen gebruik van willen maken. Als ik schrijf, moet het mijn eigen verhaal worden. Mijn gouden idee kwam toen ik terugdacht aan een artikel dat ik lang geleden als journalist heb geschreven over een autistisch, doof, jongetje van een jaar of acht. Hij kon niet praten, maar op een dag tekende hij uit zijn blote hoofd een verkeerslicht na dat hij ooit gezien had. Zo gedetailleerd en levensecht dat het op een foto leek. Daarmee had ik een belangrijke verhaallijn te pakken. Een jongetje dat alles, zelfs hele lugubere dingen, heel scherp kon zien, maar er niet over kon praten. Een soort spiegelbeeld van Lisbeth Salander. Perfect.'

Hackers
'Een andere verhaallijn speelt zich af in de IT-wereld waar professionele hackers van overheidsdiensten en private hackers met wisselende bedoelingen elkaar proberen de loef af te steken. Niet dat ik zo technisch ben. In tegendeel. Maar als journalist of schrijver moet je af en toe een flinke hoeveelheid research doen. Dat heb ik in dit geval ook gedaan. Ik heb met een genie op het gebied van hacken gesproken en hij heeft me veel geleerd. Ik ben dicht bij de actualiteit gebleven, want in mijn verhaal heeft ene professor Frans Balder die een autoriteit is op het gebied van kunstmatige intelligentie uiterst gevoelige informatie over de Amerikaanse inlichtingendiensten. En natuurlijk probeert men te voorkomen dat hij die informatie naar buiten brengt. Dat deel is geinspireerd op Edward Snowden, de voormalige computertechnicus van de CIA die alle geheimen naar buiten bracht.'

Maatschappelijke problematiek
'In mijn jonge jaren als misdaadjournalist heb ik geleerd dat achter een moord in werkelijkheid vaak een maatschappelijk probleem schuilt, dat veel interessanter is om over te schrijven dan over de moord zelf. Dat is het geval bij vrijwel alle moorden op politici. In mijn boek Wat ons niet zal doden is de moord op een wetenschapper ook het gevolg van een groot maatschappelijk probleem. Op zich had de man niet vermoord hoeven te worden. Als nevenprobleem heb ik ook enkele gevallen van huiselijk geweld beschreven waarvan vrouwen en kinderen de slachtoffers zijn. Dat is sinds een aantal jaren in Zweden een issue. Het was er natuurlijk al heel lang, maar we zijn er nu pas over gaan praten. Ik heb mijn bijdrage willen leveren aan de discussie. Ik haat geweld en ik haat het zelfs om over geweld te schrijven. De incidentele hardhandigheid van Lisbeth Salander komt dan ook puur voort uit haar behoefte aan gerechtigheid (haha).'

Lisbeth Salander
De mogelijkheid om een boek te schrijven met een hoofdpersoon als Lisbeth Salander was een van de belangrijkste redenen dat Lagercrantz graag het vierde deel in de Millennium-reeks wilde schrijven: 'Ze is een briljante vinding van Larsson. Een punkmeisje met een moeilijk verleden en een fotografisch geheugen. Sociaal onaangepast en op een bepaalde manier in zichzelf gekeerd. Een denker en een vechter tegelijk. Geniaal en ongrijpbaar met een heel speciaal idee over het afdwingen van gerechtigheid. Een wreker in vrouwengedaante. Ze is, zoals de Amerikaanse superhelden, een mythologische figuur. Het is een meisje dat weinig emotie toont en daarom moeilijk om over te nemen. Ik houd er juist van om de emoties van personages te beschrijven, maar dat kon niet bij Lisbeth. Daarom besloot ik haar voornamelijk in actiescènes te laten optreden. Die passen bij haar. Maar, toen ik aan Wat ons niet zal doden begon, durfde ik haar niet meteen in het verhaal op te voeren. Ik was doodsbenauwd dat ik het zou verprutsen. Ik heb haar opkomst in het boek dan ook heel lang uitgesteld. Mensen spraken over haar en dachten over haar na, maar lijfelijk was ze niet aanwezig. Het was geen romantechnisch foefje van mij om haar niet op te voeren, maar angst. Natuurlijk heb ik wel geprobeerd haar karakter te ontwikkelen. Ik heb haar wat donkerder van karakter gemaakt en wellicht iets gewelddadiger. Maar dat komt omdat de omstandigheden het vereisen (haha).'

Mikael Blomkvist
Hoewel elke romanfiguur gedachtes en handelingen meekrijgt van de schrijver, is het toch onderzoekjournalist Mikael Blomkvist die het meest lijkt op David Lagercrantz: 'Mikael is een soort geidealiseerde versie van mezelf. Hij is aardig en correct. Hij heeft een sterk besef van normen en waarden en hij is een gepassioneerd schrijver. Dat ben ik ook wel, maar Mikael is stabieler ondanks het feit dat hij het moeilijk heeft. Hij is gescheiden en zijn omgeving vindt dat hij oud en uitgerangeerd is. Een man van de oude stempel die gruwelt bij de gedachte aan facebook of twitter. Maar hij is wel een idealist die op zoek is naar een geweldig nieuwsartikel om zijn blad Millennium een zetje in de goede richting te geven, terwijl zijn bazen er een commercieel tijdschrijft van willen maken. En Mikael wil geen middelmatig tijdschrift waar er al zoveel van zijn. Hij blijft redelijk onverzettelijk. Ik wilde van hem geen neuroot maken zoals ik zelf ben. Dat was niet goed geweest voor het verhaal.'

Dromer
'Mikael is overigens wel net zo romantisch en idealistisch als ik. En bovendien net zo links in zijn opvattingen. Anderen zouden zeggen dat ik, vanwege mijn intellectuele afkomst, een 'champagne-socialist' ben, maar zowel mijn familie als de generatie reporters met wie ik vroeger bij de krant werkte, stonden links in het politieke spectrum. Mededogen met de minder bevoordeelden in de maatschappij is er bij mij met de paplepel ingegoten. Ik geloof in een tolerante maatschappij waarin iedereen gelijkwaardig is. In dat opzicht ben ik een dromer, net als Mikael. En net als Stieg Larsson overigens. Die heeft er zijn leven lang actief aan gewerkt om van Zweden een menselijker, minder racistisch en meer tolerant land te maken.'

Structuur
Omdat het verhaal van Wat ons niet zal doden gecompliceerd is en tal van verhaallijnen en wisselingen van point of view kent, ligt het voor de hand dat Lagercrantz een strakke outline heeft gemaakt, onderverdeeld in scènes met uitgebreide informatie over wat er in die scenes moet komen. Niets blijkt minder waar. Lagercrantz: 'Ik heb een synopsis van 7 pagina’s geschreven, maar nooit afgemaakt. Ik haat het fenomeen synopsis. Ik weet ook niet hoe ik er mee om moet gaan. Ik begin gewoon te schrijven en dan ga ik gewoon intuïtief door. Ik ga er gewoon van uit dat ik me alle gebeurtenissen en personages kan herinneren. Voor mij werkt dat goed. Zolang ik aan een boek schrijf, denk ik aan niets anders. Ik sta er mee op en ga ermee naar bed. Ik heb geen kleine briefjes met aanwijzingen nodig. Er stond ook zoveel op het spel. De druk was zo groot om een kwalitatief goed boek af te leveren dat ik moeiteloos een jaar lang obsessioneel geconcentreerd kon blijven.'

Vervolg?
Nu het boek eenmaal in de winkels ligt en het een doorslaand succes is, verwachten de lezers van Lagercrantz uiteraard een volgend boek met Lisbeth Salander en Mikael Blomkvist. De keuze is aan de schrijver: 'Ik moet er diep over nadenken. Ik heb een oprecht grondige hekel aan het herhalen van mezelf. Voordat ik het weet zit ik vast in het Millennium en schrijf ik alleen maar voor het geld. Ik wil geen onderdeel worden van een commerciële business. Dat is een valkuil, waar ik op dit moment liever niet in vastzit. In ieder geval niet mijn leven lang. Nog één of twee jaar Millennium, daar kan over nagedacht worden. Dan ben ik financieel onafhankelijk en kan ik gaan schrijven over bloemen in tuinen, ja. Over dingen waarover ik zelf graag wil schrijven. Maar aan de andere kant is dat juist het probleem: Wat wil ik dan precies? Ik geef mezelf nog even de tijd om dat uit te zoeken.' 

Benieuwd naar Millenium 4 - Wat ons niet zal doden ? Doe mee met de giveaway en maak kans op een exemplaar!