100 jaar na 'De zaak Styles' is Agatha Christie nog onverminderd populair
Agatha Christie had een veelbewogen leven achter de rug toen ze in 1976 overleed op de respectabele leeftijd van vijfentachtig jaar. Ze maakte beide wereldoorlogen mee, beleefde een vrij publieke scheiding van haar eerste echtgenoot Archibald Christie en trouwde vervolgens met de dertien jaar jongere archeoloog Max Mallowan. Met Archie kreeg ze één dochter, Rosalind, wier zoon Matthew Pritchard momenteel de beheerder is van haar erfgoed.
'I think a book used to take her, in the 1950s, just a couple of months to write and then a month to revise before it was sent off to the publishers. [...] I think we were used as her guinea pigs at that stage; to find out what the reaction of the general public would be. Of course, apart from my family, there were usually some other guests here and reactions were very different. Only my mother always knew who the murderer was, the rest of us were sometimes succesful and sometimes not.' – Matthew Pritchard op agathachristie.com
Agatha Christie en Poirot
Hoewel ze als kind al veel poëzie en zelfs een roman had geschreven (gelezen en becommentarieerd door familievriend Eden Phillpotts), schreef Christie haar eerste detectiveverhaal omdat ze daartoe werd uitgedaagd door haar zus. Ze begon eraan in 1916 tijdens de Eerste Wereldoorlog, in de rustige uren van de apotheek waar ze werkte. Tegelijkertijd met het eerste verhaal werd ook Hercule Poirot geboren, gemodelleerd naar de Belgische vluchtelingen die Engeland toen veel zag. Het duurde vier jaar (en zes afwijzingen) voor De zaak Styles werd gepubliceerd. De recensie waar Christie het meest blij mee was, stond in een farmaceutisch blad:
'It praised "this detective story for dealing with poisons in a knowledgeable way, and not with the nonsense about untraceable substances that so often happens. Miss Agatha Christie," they said, "knows her job."'
In de jaren daarna stak Christie haar mening over Poirot niet onder stoelen of banken. Ze vond hem onuitstaanbaar en dacht niet dat iemand hem ooit daadwerkelijk om advies zou vragen. Zijn succes in haar boeken zorgde ervoor dat ze nooit afscheid van hem kon nemen, ook al was hij aan het eind van haar carrière tegen de honderd, omdat hij al als gepensioneerd politieman het toneel betrad. Christie schreef zijn laatste boek Het doek valt zo'n dertig jaar voor de publicatie in 1975, het laatste boek dat verscheen voor haar dood. De populariteit van de Belgische detective was onverminderd; hij is het enige fictionele personage ooit dat een overlijdensbericht in The New York Times heeft gekregen, groot op de voorpagina.
Christies favoriete boeken
In 1972 schreef Christie een Japanse fan, die haar een lijst met zijn favoriete boeken stuurde, een lijst met haar eigen tien favorieten terug (van dat moment). Als eerste boek noemt ze En toen waren er nog maar..., dat een ingewikkeld plot had dat haar uitdaagde. Wie adverteert een moord! kwam op de lijst omdat ze elk personage interessant vond en hen goed had leren kennen aan het eind van het boek.
Voor De moordenaar droeg blauw vond ze het een interessant idee om naar de moord toe te werken, in plaats van ermee te beginnen. Een vierde favoriet is Moord in de Oriënt Expres, opnieuw omdat ze daarvoor een heel nieuw idee uitwerkte. Verder vertelt ze in An Autobiography dat ze erg dol was op de korte verhalen over Mr. Quin, en ze ervan genoot die te schrijven (De geheimzinnige Mr. Quin).
Agatha Christie en Miss Marple
Hoewel Christie meerdere personages vaker liet optreden (zoals inspecteur Battle, of Tommy en Tuppence), was er maar één die net zo populair werd als Hercule Poirot; Miss Jane Marple. Haar eerste boek (Moord in de pastorie) verscheen in 1930, tien jaar na Poirot. Opnieuw was Christie niet van plan geweest Miss Marple de rest van haar carrière te laten opdraven, maar de fans besloten anders. Dat de oude dame en Poirot elkaar zouden ontmoeten (al hebben ze een gemeenschappelijke kennis) wees Christie echter resoluut van de hand.
'I am sure they would not enjoy it at all. Hercule Poirot, the complete egoist, would not like being taught his business by an elderly spinster lady.'
Christie baseerde Miss Marple op de oude vrijsters die ze kende uit haar jeugd en een personage uit een van haar boeken: Caroline Sheppard uit De moord op Roger Ackroyd. Bij de aanpassing van boek naar toneelstuk werd Caroline eruit gehaald, een keuze die Christie zeer teleurstelde. Dat was het moment waarop Miss Marple zich in haar achterhoofd begon te nestelen, zegt ze in haar autobiografie. Tot slot voegde ze aan het personage een vleugje van haar eigen grootmoeder toe:
'She always expected the worst of everyone and everything, and was, with almost frightening accuracy, usually proved right.'
Agatha Christie en Ariadne Oliver
Christie vond het moeilijk zichzelf te zien als een professionele auteur, zelfs nadat ze al een flink aantal boeken had geschreven en er roem mee had verworven. In beide huwelijken bleek Christie een product van haar tijd, waarbij ze haar rol als echtgenote als haar beroep zag en het schrijven van boeken als een hobby. Alleen toen Christie zichzelf en haar dochter moest onderhouden met de inkomsten van haar boeken, linkte ze het schrijven direct aan wat ze ermee zou kunnen verdienen. Ze noemde het haar meest productieve periode. Toch durfde ze haar werk zelfs na tien gepubliceerde boeken (en verschillende korte verhalen en toneelstukken) nog niet te omschrijven als een carrière.
Het beste inkijkje in 'Agatha Christie de auteur' krijg je als lezer waarschijnlijk via een van haar personages, Mrs. Ariadne Oliver. De fictieve auteur is een vriendin van Hercule Poirot en werd door Christie regelmatig gebruikt om haar eigen frustraties te uiten. Zo klaagt Mrs. Oliver vaak over haar Finse detective Sven Hjerson; in deze passages is duidelijk te horen wat Christie van Poirot vindt. Ook gebruikte ze Mrs. Oliver om de draak te steken met foutjes die ze in eerdere boeken maakte. De fictieve schrijfster is een humorvolle tegenhanger voor Poirots ernst.
Boeken met Mrs. Ariadne Oliver: Poirot speelt bridge | Poirot komt terug | Zoek de moordenaar | Het vale paard | Het derde meisje | De versierde bezemsteel | Een olifant vergeet niet gauw.
Christies minst favoriete boeken
Natuurlijk bestaat er geen lijst waarin Christie aangeeft welke van haar boeken ze de minste vindt, maar in An Autobiography klapt ze wel uit de school over enkele van haar titels. Zo vond ze Het geheim van de blauwe trein vreselijk om te schrijven omdat de inspiratie maar niet wilde komen, het was het eerste boek na de dood van haar moeder en de scheiding van Archie. Voor En het einde is de dood veranderde ze op aandringen van vriend en historicus het einde, waar ze altijd spijt van hield.
De man in het bruine pak was voor Christie een enorme opgave om te schrijven, en ze was niet erg tevreden met het eindresultaat. Ze beschrijft het in haar autobiografie als 'rather patchy'. Bij De laagte had ze altijd het idee het boek verpest te hebben door Poirot zijn opwachting te laten maken. In de toneelbewerking schrapte ze hem dan ook zonder pardon.
Agatha Christies eigen mysterie
'If one chooses to look back over the journey that has been one's life, is one entitled to ignore those memories that one dislikes? Or is that cowardice?'
Naast alle detectiveverhalen die Christie heeft geschreven, heeft ze er zelf ook een gecreëerd: een nooit opgehelderde verdwijning vlak nadat haar eerste echtgenoot Archie aankondigde haar te verlaten voor een andere vrouw. Niet alleen was haar moeder vlak daarvoor overleden, ook wilde Christie de scheiding niet. Ze hield van haar echtgenoot, bovendien was een scheiding schandalig in die tijd. Hoewel ze er uiteindelijk mee instemde, vertelt ze in haar autobiografie dat ze altijd getwijfeld heeft of ze daar, met het oog op hun dochter, goed aan heeft gedaan.
Na een fikse ruzie verdween Christie laat in de avond op 3 december 1926. Haar auto werd de volgende dag gevonden, verlaten. De pers dook bovenop het verhaal, en na elf dagen werd ze gevonden in de Swan Hydropathic Hotel in Harrowgate. Ze had zichzelf ingecheckt onder een schuilnaam, die van Archies nieuwe vriendin. Christie heeft nooit willen spreken over de verdwijning, en negeert de episode in haar autobiografie. Omdat de zaak enorme media-aandacht kreeg, zijn er flink wat theorieën – van aandacht zoeken en haar man laten opdraaien voor moord, tot een verstandsverbijstering en emotionele inzinking. We zullen het waarschijnlijk nooit zeker weten.
Agatha Christies nalatenschap
Christie bleef bijna tot het eind van haar leven schrijven. Over haar mogelijke dood was ze uiterst praktisch, zoals al bleek ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. Ze schreef twee manuscripten die ze officieel cadeau deed aan Rosalind en haar tweede echtgenoot Max, en in een kluis bewaarde. Het boek voor Rosalind had Poirot in de hoofdrol, en dat van Max Miss Marple. Hoewel ze het niet specifiek benoemt in An Autobiography, zijn dit waarschijnlijk Het doek valt geweest, het laatste boek over Poirot, en Moord uit het verleden, dat postuum werd uitgegeven.
Een studie uit 2009 suggereert dat Christie aan (niet-gediagnosticeerde) Alzheimer leed, waarvan ze de eerste effecten rond haar zeventigste moet hebben gemerkt. De studie vergeleek haar oeuvre op basis van (onder andere) vocabulaire en herhalingen, en vond taalproblemen die corresponderen met geheugenverlies door dementie. Het effect was het sterkst in haar een-na-laatste boek, Een olifant vergeet niet gauw. Daarna verscheen alleen nog Moord in de bibliotheek als nieuw geschreven werk, drie jaar voor haar overlijden in 1976. Dit zou ook kunnen verklaren waarom ze haar autobiografie al op vijfenzeventigjarige leeftijd schreef, tien jaar voor haar dood.
Wereldwijd
- Christie werd in 1971 'Dame Agatha Christie' voor haar literaire prestaties.
- The Mousetrap heeft het record voor het langst lopend toneelstuk sinds de openingsavond. Het opende in 1952 en sloot pas in maart 2020 door het coronavirus.
- Alleen van En toen waren er nog maar... zijn er wereldwijd al 100 miljoen boeken verkocht.
- Christie is opgenomen in het Guinness Book of Records als de bestverkopende fictieauteur aller tijden.
Op Hebban
- Christies hoogst beoordeelde boek is Een man die geluk bracht met 4,5 sterren
- En toen waren er nog maar... staat op 203 in de Hebban 1000 en is 988 keer gelezen
- Het meest populaire Poirot-boek is Moord in de Oriënt Expres
- Het meest populaire Miss Marple-boek is De spiegel barstte
- Het Thrillercafe hield in september een Agatha Christie leeschallenge
Agatha Christie en Anouk
Anouk: 'De Agatha Christie-boeken hebben bij ons thuis altijd een ereplaats gehad. Mijn moeder is groot fan en stalt de reeks vol trots in de woonkamer. Ze heeft ze zo vaak gelezen, ze is een wandelende Christie-bibiotheek. Ik hoef maar een nevenpersonage op te noemen en ik krijg titel en plot te horen. Mijn verslaving is inmiddels al even erg als die van haar. We quoten elkaar regelmatig stukjes en wisselen feitjes uit. Agatha Christie voelt dan ook stiekem aan als mijn derde oma.
Nog steeds kan ik zelden raden wie de moordenaar is, ik heb dan ook een stevig respect voor Rosalind Christie, die het blijkbaar altijd wist. Ook als ik een boek voor de tweede keer lees kan Agatha Christie me op het verkeerde been zetten; iedereen heeft wel iets op zijn kerfstok, zodat het moeilijk onthouden is hoe het ook alweer zat. Wat ik wel weet is dat het met charmante mannen nooit goed afloopt! Daar hield Christie niet zo van. En in tegenstelling tot haar ben ik erg dol op Poirot, moet ik bekennen.'
Anouks favorieten
'Het fantastische aan Vijf kleine biggetjes vind ik het idee van de moord in een ver verleden, waarbij Poirot er alleen door gesprekken achter weet te komen wie de dader is. Het zit enorm knap in elkaar. In De giftige pen (ook een favoriet van mijn moeder) zit ontzettend veel humor in de vorm van Joanna, echt genieten. En toen waren er nog maar... hoort hier natuurlijk ook thuis, dat zal niemand verrassen. Tot slot Overal is de duivel, waarin ik de plot absoluut niet zelf kon uitvogelen tot Poirot dat deed.'
Welke Agatha Christie is jouw favoriet?
