150 jaar Alice in Wonderland

4 juli 1862 was een hete zomerdag. De dertigjarige wiskundedocent Charles Lutwidge Dodgson (1832-1898) maakte samen met zijn vriend, de theoloog Robinson Duckworth, een boottocht over de Theems. Ook de drie dochters van de decaan van Christ Church College waar Charles werkte, Edith, Lorina en Alice Liddell, voeren mee. Om de meisjes te vermaken tijdens de drie mijl lange roeitocht improviseerde Charles een dierenfabel met een van de zusjes, Alice, in de hoofdrol: Alice’s Adventures Underground. De toen tienjarige Alice Liddell (1852-1934) luisterde aandacht naar het verhaal en spoorde Charles aan om door te blijven vertellen. Als volwassen vrouw schreef ze daarover in een brief:

“Om ons te plagen – of misschien omdat hij heel moe was – stopte Mr. Dodgson plotseling met vertellen en zei: ‘en dit was het voor nu, de volgende keer verder.’ ‘Ah, maar het is nu de volgende keer,’ riepen mijn zussen en ik; en na enige overredingskracht begon het verhaal opnieuw.”

Gefascineerd door het sprookje waarin ze zelf de hoofdrol speelde, trok Alice Liddell de stoute schoenen aan en vroeg Charles om het verhaal op papier te zetten. Op 13 november 1862 schreef hij in zijn dagboek: “Begonnen met het schrijven van het sprookje voor Alice – Ik hoop dat ik het rond kerst afheb.” Eind 1864, tweeënhalf jaar na het boottochtje overhandigde Charles het handgeschreven manuscript van Alice’s Adventures Underground – voorzien van eigen illustraties - als kerstcadeau aan Alice. Charles kreeg veel bewondering voor dit manuscript en een vriend pushte hem het te bewerken tot een echt boek. Een jaar later, in 1865, verscheen dan ook de eerste officiële druk van Alice’s Adventures Underground, met etsen van John Tenniel.

Maar Charles en John waren helemaal niet blij met de eerste druk van 2.000 exemplaren. Beiden vonden de manier waarop de illustraties waren afgedrukt erg lelijk. Het boek werd volledig uit de handel genomen en de kopers van de eerste druk ontvingen een nieuw exemplaar. De tweede druk werd zo succesvol dat er al gauw een derde druk verscheen met de titel Alice's Adventures in Wonderland. Het verschil tussen de 'Underground'-versie en de 'Wonderland'-versie zoals we die nu nog kennen is dat laatstgenoemde iets langer en gedetailleerder is. Het originele manuscript dat Charles schreef onder het pseudomiem Lewis Carroll, is bewaard gebleven en ligt in het British Museum in Londen.

Alice in Wonderland

In Alice in Wonderland zit Alice met haar zus aan de oever van een meertje. Haar zus is aan het lezen en Alice verveelt zich stierlijk. Plotseling rent er een pratend wit konijn langs: 'Lieve hemel! Lieve hemel! Ik kom te laat!', roept hij. Het konijn trekt een horloge uit zijn vestzakje en rent gauw verder. Brandend van nieuwsgierigheid rent Alice hem achterna, tot aan het grote konijnenhol onder de heg. Zonder erbij na te denken hoe ze er weer uit komt, kruipt Alice achter het konijn aan. Ze tuimelt in een tunnel en na een lange val komt Alice terecht in een wonderlijke wereld waar de grens tussen werkelijkheid en fantasie is verdwenen. Tijdens haar tocht door Wonderland ontmoet ze onder meer de Maartse Haas, de wrede Hartenkoningin en de Cheshire Cat, merkwaardige figuren met wie ze verwarrende gesprekken voert. Als ze uiteindelijk wakker wordt gemaakt door haar zus, blijkt alles een droom te zijn geweest.

Lewis Carroll

Charles L. Dodgson groeide als zoon van een dominee op in een groot gezin. Als kind verzon hij al leuke spelletjes en speelde hij met dieren die later ook in zijn beroemde verhaal terugkeerden; slakken, wormen en padden.
Na zijn studie wiskunde aan de Universiteit van Oxford bleef Charles in de stad wonen om wiskunde te doceren aan Christ Church College. Hoewel hij zich op schrift graag profileerde - hij schreef vele boeken over wiskunde en logica- was hij buiten zijn werk om nogal stil en schuchter. Contact met volwassenen vond de stotterende Charles moeilijk, maar -en dat klinkt tegenwoordig al gauw vreemd- met kleine meisjes sloot hij graag vrienschappen. Hij wilde zijn child-friends vermaken met zijn wonderlijke verhalen. Kinderen hielpen hem over zijn mistroostige buien heen, zijn fantasiewereld lag zoveel dichter bij hun wereld dan bij de volwassen wereld.

Zijn pseudoniem Lewis Carroll gebruikte Charles Lutwidge Dodgson voor het eerst in januari 1856, toen zijn gedicht 'Salitude' werd gepubliceerd in het tijdschrift The Train. Hij koos voor de naam Lewis omdat dat een afgeleide is van zijn tweede naam Lutwidge en Carroll koos hij vanwege zijn voornaam Charles. Onder zijn pseudoniem publiceerde de schrijver niet alleen Alice in Wonderland, maar ook vele andere magische verhalen, spelletjes en gedichten.

Alice

Alice Liddell was niet alleen de inspiratiebron voor Carrolls bekende sprookje, een tijd lang was zij ook zijn 'ideal childfriend' en zijn favoriete fotomeisje. De kindervriend maakte talloze foto's van Alice gekleed in victoriaanse jurkjes die wijd uitwaaierden of als bedelmeisje met een treurige blik.

Maar de echte Alice werd volwassen en bleek slechts een schaduw van de sprankelende en nieuwsgierige Alice uit het boek. In Ik was Alice (2010) geeft schrijfster Melanie Benjamin, die geïntrigeerd raakte door de speculaties over de pedofiele trekjes van Lewis Carroll, Alice Liddell een stem. In de roman kijkt Alice terug op een rijk gevuld leven. Als jonge vrouw, echtgenote, moeder en weduwe heeft ze grote passie gekend en een bestaan vol privileges geleid. Maar ook verdriet werd haar niet bespaard. Op de avond voor haar eenentachtigste verjaardag beseft Alice dat de buitenwereld haar alleen maar heeft gezien als het fictieve alter ego Alice.

Literair journalist Dirk Leyman schreef het boek Lezen, een gebruiksaanwijzing, waarin hij vijftig beroemde literaire personages uitlicht en beschrijft op welke historische figuren en echte mensen ze zijn gebaseerd. Hij wijdde ook een hoofdstuk aan Alice uit Alice in Wonderland. 

Lees hier het hoofdstuk

Invloed

Het succes van Alice in Wonderland maakte Lewis Caroll ongekend populair. Regelmatig werd de schrijver belaagd door handtekeningenjagers, iets wat hij zelf verafschuwde. Veel liever correspondeerde hij met zijn 'child-friends'. Aan het einde van zijn leven bestond zijn arsenaal aan brieven dan ook uit 98.721 exemplaren. ‘Een derde van mijn leven gaat op aan het ontvangen van brieven, en het resterende twee derde aan het beantwoorden ervan’, schreef hij in 1879 aan zijn vriend Arthur Lewis.

Alhoewel Alice in Wonderland oorspronkelijk een kinderverhaal is, wist het boek ook vele volwassen lezers te betoveren. 'Het zijn geen boeken voor kinderen; het zijn de enige boeken waarin we kinderen worden', aldus Virginia Woolf (1882- 1941) over Alice’s Adventures in Wonderland en het vervolgboek Through the Looking-Glass (1871). Inmiddels is Alice in Wonderland al 150 jaar een van de meest bekende wereldklassiekers. Het boek werd talloze keren opnieuw uitgegeven in de meest uiteenlopende varianten, van prentenboeken tot Science Fiction en zombie-varianten.

Ook voor de musical- en filmwereld was het sprookje een grote inspiratiebron. De eerste Alice in Wonderland musical werd grotendeels door Lewis Carroll zelf geregisseerd. De bekendste verfilming is hoogstwaarschijnlijk die van Walt Disney uit 1951, maar ook de in 2010 door Tim Burton geregisseerde verfilming met Johnny Depp en Mia Wasikowska in de hoofdrollen trok wereldwijd volle zalen. De film won twee oscars voor beste Art Direction en beste kostuums. En wist je dat er zelfs een Syndroom van Alice in Wonderland bestaat? Bij deze neurologische aandoending hebben kinderen aanvallen waarbij ze mensen of voorwerpen in de omgeving vervormd zien, terwijl dit in werkelijkheid niet het geval is. Je kan je wel voorstellen waarom dit syndroom naar het bekende sprookje is vernoemd...

De merchandise speelt al decennialang slim in op het succes van Alice in Wonderland. Telefoonhoesjes, complete kostuums, tassen, literaire tattoos; fans hoeven maar naar deze site te surfen om zich volledig te wanen in de wonderlijke wereld van Alice. Hebban redacteur Debbie van der Zande tipte recentelijk in haar boek gadgets artikel nog een 'bookalike kussen' naar voorbeeld van dit epische boek.

Kortom: Alice mag dan al wel 150 jaar oud zijn, she is still going strong ! De boek- en filmwereld zijn nog steeds niet Alice-moe. Uitgeverij Gottmer bracht vorig jaar naar aanleiding van dit memorabele jubileum een nieuwe editie van Alice in Wonderland uit, met prachtige illustraties van Floor Rieder. Het boek won de Libris publieksprijs voor het Mooiste Boekomslag van 2014. En er zijn nog een aantal nieuwe initiatieven in uitvoering: 'onze eigen' Marco Borsato werkt aan een nieuwe productie waarbij Alice in Wonderland als inspiratiebron wordt gebruikt, zo schreef Hebban redacteur Peter Kuijt onlangs in een nieuwsbericht op Hebban, en in juni 2016 is Alice looking through the glass op het witte doek te zien, de boekverfilming van het eveneens succesvolle vervolg op Alice in Wonderland. Bekijk de trailer hier.

Giveaway

Deze klassieker zelf (nog eens) lezen? Wij verloten een aantal boekenpakketten met daarin zowel Alice in Wonderland als Lezen, een gebruiksaanwijzing én een aantal losse exemplaren van Alice in Wonderland ! Doe mee met de giveaway!

Lees ook op Hebban: Wat Alice ons leerde door Debbie van der Zande.

Bronnen:
Nawoord Lenny Bouwman uit Alice in Wonderland in de reeks klassieke eversellers, Pantheon 2015.
Lezen, een gebruiksaanwijzing - Alice in Wonderland door Dick Leyman.