4 Schotten waar je Yes tegen zegt

Precies 700 jaar geleden verpletterde een Schots leger de Engelse overmacht bij de Battle of Bannockburn. Listige underdog versus arrogante ridderselite. Een datum waar de Schotten met smaak aan terugdenken in talloze geschriften. Minder fijn is het jaartal 1707, toen Schotland definitief onderdeel werd van de unie.

Donderdag 18 september dient zich een nieuwe mijlpaal aan, als de Schotten per referendum beslissen of ze onafhankelijk de toekomst in stappen. In een nu al legendarisch concert in de Usher Hall te Edinburgh lieten de muzikanten van Mogwai, Franz Ferdinand en Frightened Rabbit luidkeels zingend horen dat ze Yes gingen stemmen.

Muzikaal zit het wel goed met die onafhankelijkheidscampagne. Hoe zit dat literair? De in Edinburgh wonende  Schotsaholic J. K. Rowling is erg tegen en heeft 1 miljoen pond aan de tegenstanders gedoneerd. De Amerikaan Noam Chomsky daarentegen bevindt zich in het ja-kamp. Oer-Schotten als Irvine Welsh (Trainspotting) en James Kelman (Booker-winnaar met How late it was, how late) kruizen yes aan op donderdag.

Hebban koos 4 klassiekers, om als literaire toerist nu al die onafhankelijke Schotse lucht in te ademen. Lezen met een single malt erbij.

1 Sir Walter Scott: Waverley

Sir Walter was van origine een Schot, maar wel een die pro Union was. Toch liet hij in zijn onder pseudoniem gepubliceerde debuutroman (1814) zijn sympathie voor de Schotse stammen blijken. In Waverley reist de gelijknamige titelheld in 1745 vanuit Zuid-Engeland naar het noorden, om de Jacobijnen te bestrijden. Na allerlei verwikkelingen belandt hij bij de highlanders, krijgt sympathie voor hun strijd en vecht met ze mee. Bijna met fatale gevolgen. De highlanders zijn een soort nobele wilden, die moeiteloos in Mel Gibsons Braveheart hadden kunnen figureren. Ongelooflijk succesvol melodrama.

2 Alisdair Gray: Lanark

Wat James Joyce met zijn Ulysses deed voor Dublin, bewerkstelligde Alisdair Gray in 1981 met Lanark voor Glasgow. Een modernistisch monument in vier delen, dat amper is na te vertellen. In twee gedeelten zien we een jongen opgroeien in een verpauperde wijk aan de oostkant van Glasgow. Zijn eigenzinnigheid drijft hem tot waanzin, waarna hij zelfmoord pleegt. Daaromheen staan twee delen die over een soort gruwelijk spiegelbeeld van Glasgow gaan. Ja, dit is stevige kost, maar wel de moeite van het lezen waard. Al was het maar omdat Alisdair Gray zeer duidelijk heeft laten weten donderdag Yes te stemmen.

3 Irvine Welsh: Trainspotting

Wie Trainspotting in het Engels leest, moet even omschakelen, want Welsh schreef zijn junkieroman in bijna fonetisch plat Schots. Het verhaal van een junkiegroep die door zelf te handelen en door een voorraadje van een dealer te pikken, hoopt rijk te worden, was een instant succes. Rentboy probeert het ook in Londen, maar vlucht snel terug naar het vertrouwd onveilige Edinburgh. Trainspotting had een noodlotsdrama kunnen zijn, maar dankzij de gitzwarte humor van de Schotse Céline krijg je de grimlach niet van je gezicht.

4 Ian Rankin: alle Rebus-thrillers, vooral De rechtelozen

Rankin is de schepper van de ‘tartan noir’, thrillers over inspecteur John Rebus, de antiheld die door de stegen van Edinburgh zwerft. Zoals wel vaker bij crime auteurs, probeert Rankin via Rebus en de misstanden die hij aantreft, een sociaal portret van zijn geboortestad te schilderen. Per boek behandelt Rankin een thema. De rechtelozen gaat over de groep niet geregistreerde immigranten, die anoniem een bestaan probeert op te bouwen. Politie bestaat niet, ze moeten op eigen kracht hun problemen overwinnen. Met dodelijke gevolgen. De rechtelozen laat haarscherp zien hoe iedereen een portie racisme met zich meedraagt, ook Rebus.