5x uit onverwachte hoek

Het begon met John le Carré. Zoals zo vaak. Gevraagd naar zijn favoriete thriller, antwoordt hij: ‘De donkere kamer van Damocles’ van W.F. Hermans. Onze Hermans? Dè W.F. Hermans? Eén van de drie oppergoden van de Nederlandse LITERATUUR? Jazeker. (Tussen haakjes: Hermans schreef zelf ook enkele detectives onder de naam Fjodor Klondyke, maar dit terzijde). Ook vandaag de dag verstoppen gelauwerde auteurs zich nog achter een pseudoniem wanneer ze afwijken van de ‘echte literatuur’. Voorbeeld? De Ier John Banville (Wexford, 1945) won de Man Booker Prize tien jaar geleden voor zijn roman De zee, maar schrijft als Benjamin Black thrillers en film scripts (vertaald zijn uit de Quirke-serie De zwaan van Dublin en Neergang, maar ook de standalone Schimmenspel). Die thrillers waren bedoeld als pensioen, luidde het excuus (De BBC heeft overigens wel al enkele Quirke-verhalen verfilmd.). Mooiste en bekendste voorbeeld is natuurlijk J.K. Rowling, bekend van de Harry Potter-avonturen op papier en in de film. Om zonder vooroordelen de maat te worden genomen, wilde zij haar debuut als thrillerauteur verbloemen door de auteursnaam Robert Galbraith (dat overigens maar korte tijd standhield dankzij een loslippige advocaat). Zij/hij verraste de thrillerwereld in 2013 aangenaam met Koekoeksjong, de eerste thriller over Cormoran Strike. Een jaar later volgde het even positief gewaardeerde Zijderups en verleden jaar Career of Evil, dat in april in vertaling verschijnt als Het slechte pad.

Als jurylid voor de Diamanten Kogel is er de afgelopen jaren natuurlijk wel het een en ander uit onverwachte hoek voorbijgekomen. Ook dit jaar twee op de shortlist, waarvan we inmiddels weten dat een ervan deze week de Vlaamse prijs voor beste Nederlandstalige thriller in ontvangst nam: Nausicaa Marbe. 

Nausicaa Marbe - Smeergeld

Marbe (Boekarest, 1963) is, na een geruchtmakende overstap enkele jaren geleden, columniste bij De Telegraaf en schreef eerder de destijds goed ontvangen roman Mandraga (1998). Smeergeld is haar meest recente roman die doordrenkt is met thrillerelementen. Hoofdpersoon Job van Emmerik heeft als stadsarchitect ontslag genomen / moeten nemen nadat hij op twijfelachtige wijze vastgoedfraude ontdekt door zijn burgemeester en wethouder. Dat is het begin van een fase in zijn leven die hij op dat moment nog niet kon bevroeden. Hij zint op wraak op zijn oude collega's, maar wordt zelf (en zijn gezin) ook het doelwit van een voormalige maîtresse. Deze rijke dochter van een vastgoedmagnaat, eveneens betrokken bij het gemeentelijk bedrog, wil hem na acht jaar alsnog terug. Om dat te realiseren via het infiltreren in zijn gezin, vestigt zij zich om de hoek. Job probeert met list en bedrog zijn huwelijk te redden en van zijn kwelgeest af te komen.

Marbe bedacht een prachtig plot met een dito ontknoping. Zij neemt de lezer mee naar het leven van een zelfgenoegzame vijftiger die denkt zijn buitenechtelijke escapade afdoende te hebben afgedekt. Tot alles in een keer dreigt te ontploffen en zijn wereld nog verder in elkaar stort. Maar Job kan dit alleen maar in stand houden door nog meer bedrog. Dat proces legt Marbe genadeloos - en herkenbaar - bloot. De vastgoedfraude binnen een gemeente geeft het verhaal ook een hoge actualiteitswaarde. Maar het is bovenal de innerlijke strijd en conflicten waar de hoofdpersoon mee worstelt, die Smeergeld tot een meer dan geslaagde psychologische roman / thriller maken.

Daan & Thomas Heerma van Voss - Ultimatum

De getalenteerde en literair gelauwerde broers Heerma van Voss (Amsterdam, Daan, 1986 & Thomas, 1990) hebben zich voor het eerst (en samen) op het thrillerpad begeven. En niet onverdienstelijk, zij het dat eerder een psychologische misdaadroman roman is dan een hardboiled policier en de karakterbeschrijvingen prevaleren boven de actie en de spanning. Aron Mulder, weduwnaar en vader van Alexander hoort dat zijn zoon van moord wordt verdacht en in New Orleans in de gevangenis zit. Hij besluit te doen wat een vader in zijn ogen moet doen, ook al heeft zijn zoon vijf jaar eerder na de onopgeloste moord op zijn moeder, het huis verlaten en nooit meer iets van zich laten horen. Aron wordt in New Orleans nogmaals met zijn pijnlijke verleden geconfronteerd. Maar nu zijn de rollen omgedraaid.

De plot is een sterk vader-zoon drama dat al begint bij de (onopgeloste) moord op Arons echtgenote en Alexanders moeder. Aron is zelfs een tijdje verdachte en dat leidt er toe dat zoonlief naar de VS vertrekt. En daar in dezelfde situatie verzeild raakt als zijn vader vijf jaar eerder: "'Doe alsjeblieft niet alsof de dingen ooit nog kunnen worden zoals vroeger.' En dat was het. Met die zin verliet Alexander Arons leven. Aron vroeg zich af wat er in de tijd dat hij vastzat, kon zijn veranderd." Een en ander wordt mooi uitgewerkt met veel aandacht voor wat Aron doormaakt en waarbij beetje bij beetje het verleden helder wordt. Een mooi, sfeervol geschreven (thriller)debuut waaraan de literaire capaciteiten van beide broers zeker hebben bijgedragen. Smaakt naar meer, maar of dat erin zit?

Leon de Winter – Geronimo

Twee andere voorbeelden zijn Leon de Winter’s Geronimo en De held van zijn echtgenote Jessica Durlacher – De held. Allereerst Geronimo. De Winter (De Bosch, 1954) is altijd goed voor enige reuring binnen de Nederlandse letteren. Voor zijn romandebuut in 1978, De verwording van de jonge Dürer, kreeg hij de Reina Prinsen Geerligsprijs. In zijn meest recente boek, Geronimo (2015), speelt De Winter het what if-spel met een van de weinige successen van de Amerikaanse aanpak in het Midden-Oosten. Geronimo is de code-naam voor Osama bin Laden die het geheime militaire team moest doorgeven wanneer ze de vijand nr. 1 van de VS te pakken hadden. Dat gebeurde op 2 mei 2011 in de Pakistaanse stad Abbottabad, waar de Al Qaida-leider zich al jaren schuilhield.

Maar wat als de officiële versie niet klopt en er zich iets anders heeft afgespeeld? Daar gaat De Winter gretig op in grijpt de beantwoording van die vraag aan om de gruwelijkheden die daar in de naam van godsdiensten plaatsvinden terug te brengen tot de menselijke maat. Een voormalige SEALS-officier, een gehandicapt Afghaans bedelaresje, een Pakistaanse jongen en een eenvoudig krukje uit het huis van Bin Laden spelen een rol in dit avontuur. Geronimo oogt als een thriller, is opgezet als thriller en leest als een thriller. Maar is tegelijkertijd ook een literaire oefening, een manier om gebeurtenissen die nu eenmaal met een oorlog gepaard gaan, terug te brengen naar een menselijke maat. Wie met de verbeelding van de auteur meegaat, beleeft een mooi, spannend en leerzaam avontuur.

Jessica Durlacher – De held

Durlacher (Amsterdam, 1961) is behalve de echtgenote van Leon de Winter, ook dochter van de schrijver G.L. Durlacher (1928-1996, bekend en geprezen voor zijn op latere leeftijd geschreven boeken over zijn herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog). L’histoire se répète, de geschiedenis herhaalt zich. Niet letterlijk en niet op dezelfde plek, dat moge duidelijk zijn. Maar er is altijd een held met een hoofdletter, in elke situatie. Schrijfster Sara Silverstein groeide beschermd op, voor zover dat mogelijk is met een vader die in het concentratiekamp heeft gezeten en daar op latere leeftijd over publiceert. Maar op een dag wordt ze geconfronteerd met een verkrachter en korte tijd later wordt haar gezin slachtoffer van een brutale en gewelddadige overval. Het blijkt dan moeilijk het bijbels uitgangspunt geen geweld met geweld vergelden, vol te houden. Zeker als blijkt dat haar verafgoodde vader voor de zekerheid een wapen verborg. Sara herschikt wat ze heeft geleerd over goed en kwaad. Tegelijkertijd tekent haar zoon Mich voor een opleiding als Marine in de VS, waar haar beide kinderen zijn geboren. Sara probeert het drama in hun leven op te lossen, maar Mich blijkt degene te zijn die de knoop doorhakt. Hij heeft ook brief van zijn grootvader in handen gekregen waarin deze een heldenrol vervult, die echter haaks blijkt te staan op de feitelijke geschiedenis.

Durlachers De held is geen thriller in de traditionele zin en als veel lezers zullen verwachten. Met name de aanloop van het verhaal vraagt enig doorzettingsvermogen, moeite die wordt beloond naarmate het boek vordert. Het is eerder een psychologische roman met thriller (lees: misdaad) elementen en spanning. Belangrijke thema’s zijn – zoals vaak bij Durlacher – de Tweede Wereldoorlog en met name de Jodenvervolging en het verhaal van de overlevenden, inclusief het stempel dat drukte op de tweede generatie. In De held blijkt echter ook de derde generatie oorlogsslachtoffers niet onaangetast door wat er is gebeurd tijdens de Tweede Wereldoorlog en het vervolg daarop. Dat – en natuurlijk de verhouding vader-dochter en nu moeder-zoon – geeft Durlacher net als de eerder gegeven thema’s mooi weer. De held getuigt van een schrijfster die zowel aan haar thema’s trouw blijft maar ook nieuwe wegen durft in te slaan. Durlacher lijkt dan ook de eigenlijke held van haar roman. Zouden meer auteurs mogen doen.

Hans Münstermann - Mischa

Een grote verrassing voor thrillerliefhebbers was in 2013 helemaal Mischa van Hans Münstermann (Arnhem, 1947). “Münstermann, al vele boeken lang een familiespecialist, buigt zich in Mischa, een fijne psychologische thriller, over een delicate probleem”, schreef Janet Luis 4 oktober 2013 in NRC. “De roman is vernoemd naar een tienjarig ontvoeringsslachtoffertje. Maar hij is eigenlijk niet degene om wie het draait. De echte hoofdpersoon is Rosa, de 66-jarige moeder van de dader. Rosa is een gezien lid van de plaatselijke tennis- en leesclub en heeft veel vrienden en kennissen. Haar drie kinderen zijn allemaal goed terechtgekomen. Haar oudste zoon, Christiaan, heeft dan ook, zoals dat heet, ‘een a-typisch daderprofiel’. Hoog opgeleid, goede baan, vrouw en twee kinderen, prettig in de omgang. Münstermann wil aantonen dat criminaliteit van alle rangen en standen is. Ook zogenaamd weldenkende mensen zijn tot alles in staat, zonder dat er een motief in het spel is. Rosa verliest na de arrestatie van haar zoon in rap tempo haar bestaanszekerheden. Eerst klampt ze zich nog vast aan het idee dat er ‘een kolossale vergissing’ moet zijn gemaakt. Haar zoon kan zoiets niet gedaan hebben. Maar gaandeweg, mooi gedoseerd door Münstermann, sluipt de twijfel binnen. Is haar oogappel wel zo onkreukbaar? Kent ze hem eigenlijk wel? De twijfel wordt gevoed door de boze buitenwereld die haar ziet als ‘de moeder van het monster’.”

(c) Foto Jos van Cann: Tom de Bree

De Nederlandse Thriller Tiendaagse 2016 gaat zaterdag 20 februari a.s. van start.