Aan de debutant gevoeld: Roxane van Iperen
Wie is Roxane van Iperen en waarom ben je gaan schrijven?
'Het keurige antwoord is dat ik, met een achtergrond in de advocatuur en het bedrijfsleven, steeds meer de aandrang voelde buiten alle systemen te stappen en ze, via fictie en non-fictie, te beschouwen en bevragen. Momenteel verdeel ik mijn tijd tussen onderzoeksjournalistiek, met name gericht op het beschrijven van machtsstructuren, nog een klein deel advies in het bedrijfsleven, en het schrijven aan mijn nieuwe boek.
Het eerlijke antwoord is dat ik geen idee heb wie ik ben en mij dagelijks verwonder of boos maak over hoe de wereld in elkaar zit, en dat waarschijnlijk de reden is waarom ik ben gaan schrijven.'
Weet je nog wanneer je voor het eerst aan iemand hebt verteld dat je bezig was met het schrijven van een boek?
'Zoals zovelen ben ik stiekem, in de avonduren naast baan en gezin, begonnen met schrijven. Heel lang heb ik dat aan niemand buiten de familie verteld; ik wilde niets aankondigen voordat het levensvatbaar was. Daarna begon de zoektocht naar een uitgever; pas toen ook die zich aandiende, durfde ik erover te praten.'
Hoe hoorde je dat jouw boek genomineerd is voor de Hebban Debuutprijs 2017?
'Saskia Veen, van uitgeverij Lebowski, stuurde me heel vroeg in de ochtend een mailtje terwijl ik op vakantie was. Meteen daarna zag ik ook een bericht van mijn uitgever, Oscar van Gelderen, en toen begon het kwartje te vallen. Ik had er totaal niet op gerekend, had zelfs geen ‘campagne’ gevoerd voor de publieksstem.'
Wat was je eerste reactie?
'Overdonderd, en redelijk emotioneel. De nominatie is voor mij de bekroning van een lang proces van persoonlijke beslissingen, waarin ik beetje bij beetje conformistische keuzes heb afgelegd, en mijn eigen wijsheden ben gaan volgen. Die vonden niet altijd draagvlak bij de omgeving, en vaak zelfs tegenwerking. Het gaat om kleine, niet heel bijzondere zaken, maar allen tezamen verleggen ze wel een individuele levensloop. Variërend van de beslissing een goede baan op te zeggen en voor mezelf te beginnen, tot mezelf uitspreken in het publieke debat, tot het schrijven van dit boek dat niet bepaald voldeed aan de zogenaamde wetmatigheden van een debuut.
Mijn kinderen zijn, nadat ik het nieuws had verteld, als verrassing bij de Franse bakker luxe taartjes gaan kopen, die ze me met feesthoeden op kwamen brengen. Ik was op dat moment even een heel gelukkig mens.'
Hoe ben je aan het onderwerp van je debuut gekomen?
'Ik heb altijd veel verhalen in mijn hoofd. Dit verhaal, over het jongetje Anjo dat opgroeit op een verlaten zandvlakte waar keiharde natuurwetten gelden en vervolgens iets van zijn leven probeert te maken in de ‘normale’ samenleving, was er daar simpelweg één van. Het voordeel van een boek schrijven dat puur verhalend is en niets met je eigen bestaan te maken heeft, is het vertrouwen dat materiaal voor volgende boeken altijd aanwezig zal zijn. Mijn verbeelding droogt niet op. Hoop ik.'
Zit er een bepaalde gedachte achter de openingszin van je roman?
"De massa beangstigt haar."
'Was het maar waar! Een van de lessen die ik tijdens het schrijven heb geleerd, is dat je, naast perfectionistisch, ook genadig moet zijn. Iedere schrijver zoekt naar de perfecte openingszin, de zin die als een naald in de groef valt en het hele verhaal voorts loepzuiver voor de lezer afspeelt. Uiteindelijk zijn er maar een paar openingszinnen per jaar die zó memorabel zijn, en maar een paar zinnen per boek die überhaupt zo kloppen - voor mij althans. Het boek begon oorspronkelijk met het jongetje Anjo op de voor mij zo dierbare, woeste vlakte, en had een openingszin waarmee ik best tevreden was. Pas later schreef ik het personage van Elizabet, de politie-agente, erin, en nu opent zij het boek met een scene in de stad. ‘De massa beangstigt haar’, is de eerste zin - bepaald geen Tolstoy, wel onmiddellijk bepalend voor de sfeer van het boek en, realiseer ik me nu pas, veelzeggend over mij.'
Wat vond of vind je het lastigste van het schrijven?
'Niets. Het is het meest bevrijdende, intieme, bezeten, angstaanjagende en opwindende proces dat ik ken. Het lijkt sterk op drugs: op het moment van schrijven doorloop je iedere mogelijke emotie in sneltreinvaart, van heel klein naar levensgroot. Als je een dag of week later ontnuchterd bent, weer ‘gewoon’ hebt gewerkt, gekookt, in de file hebt gestaan en je kinderen in bed heb gelegd en het terugleest, denk je vaak: wat een bagger, heb ik me hier nou zo druk om gemaakt? Daarna begint de o zo belangrijke fase van redigeren - exact daarom wilde ik enkel debuteren bij een steengoede uitgeverij met de allerbeste redacteuren, zoals mijn redacteur Jasper Henderson van Lebowski. Die fase is de echte ‘werk’-fase, waarin je als een soort beeldhouwer grote delen rücksichtslos weghakt, en andere delen met pijn en moeite fijn slijpt.'
Hoeveel brieven/manuscripten heb jij naar uitgeverijen gestuurd om ze van jouw boek te overtuigen?
'In eerste instantie heb ik het hele manuscript met een vrij algemene brief naar allerlei uitgeverijen gestuurd, als een soort hagelschot. Daar kreeg ik in de meeste gevallen geen reactie op, en een paar standaard-afwijzingen. Achteraf begrijp ik wel waarom: ik had een paar hele sterke onderdelen of hoofdstukken moeten selecteren, een paar uitgevers moeten aanschrijven met fondsen waarbij ik dacht te passen, met een kordate brief over wat ik ze nou stuurde. Ik had geen benul, had op dat moment niet eens de notie dat het boek als rauw en heftig werd ervaren - dit was gewoon het verhaal dat als een bezetene uit mijn pen was gerold, zonder voorop gezet plan. Door die radiostilte heb ik het toen een jaar in de la gelegd.
Na dat jaar, waarin ik inmiddels wel steeds meer non-fictie schreef voor kranten en tijdschriften, benaderde ik het beter doordacht. Ik heb het manuscript aan een aantal strenge proeflezers laten lezen, waardoor ik de blik van de lezer begon te begrijpen. Vervolgens heb ik specifiek drie uitgeverijen benaderd, die alledrie interesse toonden. Lebowski sprong er voor mij uit, omdat ze niet wilden dat ik consessies deed, maar mij zelfs aanmoedigden het verhaal nog verder uit te breiden, zij een langetermijnvisie hadden met betrekking tot volgende boeken en vanwege hun vernieuwende kijk op de uitgeefwereld, met een multidisciplinaire benadering. Ik voelde me er onmiddellijk thuis.'
Hoe ver ben jij gegaan om je boek onder de aandacht te brengen?
'Ik ben niet uit taarten gesprongen, maar in overleg met mijn uitgever ben ik wel ingegaan op interessante verzoeken die kwamen om over het boek en gerelateerde onderwerpen te komen spreken. Interviews, lezingen, boekenclubs, etcetera. Nog stel ik iedere vorm van interesse in het boek en de materie erg op prijs en probeer ik iedereen te antwoorden die een aardige brief of mail stuurt.'
Heb je plannen of ideeën voor een volgend boek?
'Jazeker, ik heb met Lebowski plannen gemaakt voor twee nieuwe boeken. Het eerstvolgende is een non-fictie boek, over de Tweede Wereldoorlog en het verzet - het huis waarin ik woon was een belangrijk verzetscentrum - , en daarna volgt weer een roman.'
Mocht je de Hebban-award winnen, zou dat jou vertrouwen geven bij het schrijven van een volgend boek? Of zou het je juist druk geven?
'Het zou vooral een bevestiging zijn dat het goed is je eigen plan te trekken, en geen mensen of zogenaamde succesformules te kopiëren. In de literatuur, in het algemeen in de kunsten, maar ook op tv bijvoorbeeld, heerst nu de trend dat alles herkenbaar moet zijn. Er zijn veel egodocumenten die goed verkopen, alles moet een persoonlijke beleving zijn, of een bevestiging van een breed gedragen gevoel. Mijn boek druist daar volledig tegenin. Het verhaal speelt zich af in een totaal andere wereld en tart de verbeelding van de lezer, het dwingt je te kijken waar je soms liever niet kijkt, universele thema’s te bevragen waarop het antwoord niet altijd even leuk is. Als dat door de lezer en door Hebban wordt beloond, zou dat geweldig zijn; niet alleen een motivatie voor mij persoonlijk, maar voor vele anderen die er afwijkende ideeën op na houden.'
25 woorden-pitch: Vertel in max 25 woorden waarom we jouw debuut moeten lezen?
'Als je een boek wil lezen dat je een levensecht gevoel geeft dat er echt iets op het spel staat, moet je Schuim der aarde lezen.'
Meer lezen?
Benieuwd naar Schuim der aarde?
