Aan tafel! Een boekje open over eetcultuur

Koninklijke Bibliotheek (KB)

Deze tentoonstelling is in samenwerking met de KB tot stand gekomen. De KB heeft door zijn depotfunctie (het archiveren van alle Nederlandse uitgaves) bijna alle kookboeken vanaf de jaren zeventig in huis. Daarnaast hebben zij ook vele geliefde en belangrijke boeken in hun bezit om verschillende tijdsbeelden goed weer te kunnen geven. Het oudste boek aanwezig op deze tentoonstelling komt uit 1475 Kuchemaistrey. In dit boek draait het nog niet om recepten maar om onze eetcultuur, tafelgewoonten en vooral onze relatie tot voeding. Zo kom je ook een boekje met de titel De Ware Voeding, Een pleidooi voor den terugkeer tot de natuurlijke en oorspronkelijke voedingswijze van ons geslacht uit 1895 tegen. Hoezo is gezonder en natuurlijker willen eten de nieuwste hype?    

Het koken van toen  

De oudste kookboeken zijn te vinden in de eerste zaal. Boeken met tafelschikkingen voor 30 personen waar alle gerechten in een keer opgediend werden. Dit had wel zo zijn voordelen: als je een dessertmens was, kon je alle andere gangen met goed fatsoen overslaan. Kookboeken werden geschreven voor de dienstmeisjes niet voor de mevrouwen zelf. Uiteindelijk kreeg dit dienstmeisje een naam in kookboekenland: Aaltje. Het echte Aaltje, de volmaakte en zuinige keukenmeid. Leerende het braden, koken, stoven, inleggen, confijten, droogen, enz. van alle spijzen, die in een burgerkeuken worden toebereid (1831). Daarnaast liggen er meerdere handgeschreven receptenschriften welke decennialang van generatie op generatie overgingen en aangevuld werden.

Koken met beleid  

Vele generaties later leerden de huisvrouwen van Nederland vooral te koken uit Het Haagsche Kookboek en ‘de Wannée’ (Amsterdam). De leraressen van de huishoudscholen hebben zo lange tijd bepaald wat er op tafel kwam. Dit was het kookboek waar een vrouw haar leven lang uit kookte. Dat kunnen we ons nu niet meer voorstellen. Wij zijn tegenwoordig van de vele kookboeken. Hier heeft de commercie duidelijk grote invloed op gehad. Zo dragen alle tv-programma’s, supermarktkrantjes (de eerste Allerhande: kerstspecial uit 1971) en de vele boekjes uitgegeven door fabrikanten van ovens, gasfornuizen en magnetrons of door voedselproducenten als Becel en Dr. Oetker hier aan bij.

Grenzeloos koken

Werelden gingen voor ons open dankzij keukens uit het buitenland. Tijdens de Gouden Eeuw kwamen vele nieuwe ingrediënten onze keukens binnen. En door de koloniale bezettingen kwamen ook die lokale gerechten onze kant op. Nu, in onze multiculturele samenleving, valt al dat nieuwe eten niet meer weg te denken. Om al deze kooktechnieken en smaken ons eigen te maken, zijn hier vele kookboeken over geschreven.  

Koken met sterren en feestelijk koken

De kookboeken met bekende tv-koks of gewoon een bekende kop op de voorkant zijn niet weg te denken uit de kookboeken reeksen. Zo liggen hier het boek van Sofia Loren Koken con amore (wellicht de meest bekende kaft) naast onze eigen Rens Kroes.  Verderop zie je al een pauw stralend een feestelijke tafel opfleuren. Boeken over creatief servetten vouwen, mooie handgeschreven menukaarten en de gewenste etiquette vind je hier.

Koken met kinderen  

In de laatste zaal is aandacht voor de jongste koks. Niet alleen kookboeken voor de allereerste stappen op het kookgebied, maar ook herkenning naar aanleiding van leuke kinderboeken liggen hier tentoongesteld. Zo zie je hier kookboeken van Winnie de Pooh met zijn poot in de honingpot en Barbie die ons leert bakken en braden.    

Wij koken al sinds mensenheugenis en nu blijken we dus ook al eeuwen lang onze voorkeuren, wensen en adviezen vast te leggen. Erg leuk om deze 400 geselecteerde boeken eens rustig te bekijken.

Museam Meermanno is gevestigd in het sfeervolle vroegere woonhuis van baron Van Westreenen van Tiellandt (1783-1848) en richt zich op het geschreven en gedrukte boek in het heden en verleden. De uiterlijke vorm en de ontwikkeling van de vormgeving van boeken staan daarbij centraal. Het museum organiseert circa vier maal per jaar tijdelijke tentoonstellingen over zowel het oude als het moderne boek. 

Het museum beheert een uitgelezen verzameling boeken uit alle perioden van de westerse boekgeschiedenis. Allereerst zijn dat middeleeuwse handschriften die nog geheel met de hand geschreven en verlucht zijn. De ontwikkeling van het schrift, de lay-out en de versiering van handschriften is in vogelvlucht te volgen in de sfeervolle boekzaal waar een selectie van deze pronkstukken is te zien.

De boekzaal is een uniek voorbeeld van 19de eeuwse museuminrichting en is nog geheel in deze stijl bewaard gebleven. Naast de middeleeuwse handschriften zijn hier voorbeelden te vinden van de oudste vormen van het gedrukte boek, de zogenaamde incunabelen. 

Prinsessegracht 30, 2514 AP Den Haag, www.meermanno.nl