Almudena Grandes schrijft over de zwarte bladzijdes uit de Spaanse geschiedenis

Liefde, vriendschap en moed zijn de drie belangrijkste pijlers in de nieuwe roman van de Spaanse Almudena Grandes. Het beschrijft het indringende verhaal van de achttienjarige Manolita, die voor een belangrijke keuze wordt gesteld. Een keuze die eigenlijk onontkoombaar is. Onder de verstikkende omstandigheden van de Spaanse dictatuur probeert Manolita door te gaan met haar dagelijks leven, waar verraad en ontrouw op de loer liggen. Hebban interviewde haar exclusief over haar bijzondere project om een beladen thema weer bespreekbaar te maken.

De drie bruiloften van Manolita is de derde uitgave van het project ‘Episodios de una Guerra Interminable’ waar u de laatste jaren aan werkt. Het behandelt de periode na de Spaanse burgeroorlog en de daarop volgende dictatuur van Francisco Franco. Hoe ontstond dit idee voor dit bijzondere project bij u?

‘Het begon allemaal toen ik mijn roman Het ijzig hart schreef voor alle Spanjaarden in mijn leeftijdscategorie. Wij zijn kleinkinderen van de generatie die het verleden als een zware last met zich mee moet dragen. Doordat ik zelf Geschiedenis heb gestudeerd aan de universiteit, had ik het idee dat ik zelf alles wel wist over de Spaanse burgeroorlog. Maar al snel kwam ik erachter dat mijn visie maar het topje van de ijsberg was. Gedurende tien jaar legde ik me toe op research om tot de kern van deze traumatische gebeurtenis te komen. Al gauw kwam ik erachter dat ik veel meer verhalen te vertellen had, maar deze niet allemaal in Het ijzig hart kon verwerken.

Ik maakte een schema en zag dat het project uit zes boeken moest bestaan. De boeken gaan over de vijfentwintig jaar na de Spaanse burgeroorlog en worden verteld vanuit het perspectief van de mensen die zich niet neer konden leggen bij de overwinning van Franco, met andere woorden: het verzet. Allemaal hebben ze op een andere manier gestreden. De drie bruiloften van Manolita draait om de secundaire personages, de personen die je op straat tegen zou kunnen komen, maar in het diepste geheim strijden voor een betere wereld.’

Uw boeken kenmerken zich door de combinatie van gebeurtenissen uit de Spaanse geschiedenis en fictieve verhalen. Waar bestaat volgens u de opbouw van een goede roman uit?  

‘Ik vergelijk de creatie van een roman graag met een onbewoond eiland. Als er maar genoeg drenkelingen aanspoelen en een groep vormen, ontstaat er een maatschappij. Dit geldt ook voor een verhaal. Het is een volledig nieuwe wereld die vorm moet krijgen. De personages krijgen een plek maar moeten hun huis nog bouwen. Ik vergelijk deze metafoor graag met de scène uit Robinson Crusoe waar Robinson een jong gewas van tarwe aantreft. Hij doet er alles aan om het gewas te laten groeien en te beschermen. Voor mij is dit één van de meest bijzondere momenten uit de wereldliteratuur, want ik was tot tranen geroerd.  

Bij elke roman die ik schrijf, probeer ik mijn verhaal weer ergens te plaatsen in het literaire landschap. Na het lezen van een goede roman spreekt de lezer zijn dank uit, omdat hij deelgenoot mocht worden van het verhaal dat misschien wel jarenlang door het hoofd van de auteur heeft gespookt.’

Is het lezen of schrijven van een fictie een manier om ons verleden te begrijpen? Of helpt het ons juist om het collectieve geheugen te herstellen?  

‘Fictie is een prachtig middel om ons bepaalde zaken te laten overdenken. Het zet aan tot reflectie zoals een kritisch essay. Ik schrijf geen fictie om antwoorden te geven, maar juist om nieuwe vragen te stellen. Ik hoop dan ook dat mijn vragen bij de lezer eigen vragen laat opkomen. Een groot voordeel van fictie is dat het met name draait om emotie. Daardoor heb ik de gelegenheid om lezers zich met de personages te laten identificeren, hoewel een verhaal heel ingewikkeld in elkaar kan steken. Ook kan ik dieper ingaan op bepaalde kanten van een verhaal die niet thuishoren in een historisch non-fictie werk. Voor historici stopt een verhaal wanneer de verbeelding zijn intrede doet. Daarom schrijf ik ook over de personen die niet in de geschiedenisboeken staan, maar weldegelijk hun eigen verhaal te vertellen hebben.'

In deze roman verschijnen maar liefst 163 personages, die ieder zijn/haar rol vervult in het geheel van het Spaanse verzet. Waarom koos u ervoor om werkelijk bestaande personages naast fictieve personages te zetten?  

‘Een voorbeeld van een werkelijk bestaand personage is Isabel Perales. Ik heb Isabel leren kennen bij een evenement waar we het Spaanse verzet herdachten. Ze vertelde mij toen haar indrukwekkende en tegelijkertijd traumatische verhaal, waardoor ik een week later bij haar aan de keukentafel zat. In deze roman heb ik haar tienertijd beschreven op de nonnenschool in Bilbao. Het is een in en in triest verhaal, dat pas vele jaren later naar buiten is gebracht.  

Toch wilde ik niet dat mijn roman alleen maar verdriet zou beschrijven. Ik schrijf over het verzet en dan met name over de mensen die met hand en tand vochten om te overleven. Daarom bedacht ik een fictieve oudere zus voor Isabel en dat is Manolita. Manolita is iemand die in eerste instantie niets met het verzet te maken wil hebben, maar uiteindelijk alles op alles zet om de zorg te dragen voor haar familie.’

Het personage van Roberto, of ‘Orejas’ zoals hij door zijn vrienden wordt genoemd, is een voorbeeld van een personage dat zijn eigen levensgeschiedenis al heeft. In Spanje had hij een zeer slechte reputatie doordat hij infiltreerde in politieke organisaties en verzetsstrijders op deze manier verraadde. Is het niet moeilijk om te schrijven over iemand met zo’n beladen geschiedenis?  

‘Het zorgt ervoor dat je als schrijver echt op je tellen moet passen. Als schrijver moet je je vrij kunnen voelen om te schrijven over elk onderwerp, maar met de introductie van een beladen thema worden andere registers geopend. Roberto was in de werkelijkheid Roberto Conesa Escudero, die als één van de grootste martelaars van de Spaanse dictatuur de geschiedenisboeken in is gegaan. Maar doordat er vrijwel niets bekend is over zijn privéleven, kon ik daar wel mee uit de voeten. Ten eerste gaf ik hem expres geen achternaam en liet ik zijn verhaal afspelen in zijn jonge jaren toen hij in dezelfde buurt woonde als mijn personages. Met andere woorden: mijn personage gedraagt zich hetzelfde als Conesa en heeft hetzelfde uiterlijk, maar ze delen niet dezelfde achternaam.’

Een van de belangrijkste thema’s in deze roman is overleven. Voor Manolita is het niet gemakkelijk om te overleven zonder zich vast te leggen, in dit geval in de vorm van een huwelijk. Is zij het voorbeeld voor vele vrouwen die toen hetzelfde meemaakten?  

‘Het leek toen inderdaad vanzelfsprekend dat vrouwen voor hun man en kinderen zorgden en verder geen kik gaven. Ze kregen geen onderwijs en mochten geen beroep uitoefenen. Totdat ze er eind 1939 plots alleen voor stonden. Het dagelijks leven ging gewoon door, terwijl hun echtgenoot vaak gevangen zat. Ondanks alles probeerden velen hun levensgeluk te vinden. Manolita is een hommage aan alle vrouwen uit die tijd, die vaak hun leven op het spel zetten voor hun gezin.’

Daarnaast kunnen we zeggen dat deze roman het gevoel van gevangen zijn op een schrijnende wijze illustreert, zowel door de scènes van de vrouwen die hun echtgenoot bezoeken bij de gevangenis als de gevoelens van de personages die gevangen zitten in de greep van het fascisme. Hoe confronterend was het om te schrijven over deze omstandigheden?  

‘Ik koos er expres voor om het leven buiten de gevangenis te beschrijven, in plaats van gebeurtenissen in de gevangenis zoals in het merendeel van de historische romans gebeurt. Zo beschrijf ik de rij met vrouwen die zich wekelijks voor de gevangenis vormde, omdat zij pakketten voor hun echtgenoten wilden afgeven of een bezoek wilden brengen. Deze vrouwen vormden een gemeenschap op zich, zo dragen ze in het verhaal bij aan de ontwikkeling van Manolita. Als we hen beter bekijken, kunnen we zeggen dat zij ook een vorm van verzet leverden doordat ze elkaar door deze zware omstandigheden heen hielpen. Ze leerden elkaar dat geluk één van de belangrijkste ingrediënten is om te overleven.’

Als schrijfster, bent u van mening dat er thema’s zijn die nog besproken moeten worden naar aanleiding van deze zwarte bladzijdes in de Spaanse geschiedenis?  

‘Er valt nog zoveel te vertellen over deze periode, maar helaas gaat mij dit niet lukken. Wat dat betreft is Spanje een vreemd land, doordat we op een goudmijn zitten aan informatie maar dit niet met elkaar delen. Daardoor wilde ik deze serie boeken ook gaan schrijven, omdat het verzet tegen de dictatuur nooit op enige wijze is erkend. De thema’s die je normaal aantreft in de boeken zijn keer op keer herhaald en het is verfrissend om eens een keer een tegengeluid te laten horen.’

Wat zijn uw plannen voor de rest van het project?  

‘In Spanje is zojuist mijn nieuwe roman Los besos en el pan verschenen, die geen deel uitmaakt van dit project, maar toch veel overeenkomsten heeft met mijn overige boeken. Deze roman gaat over Spanje in de tegenwoordige tijd tijdens de crisis: een volkswijk in Madrid die lijdt onder armoede en honger. De cultuur van de armen en de zaken waar zij tegen aan lopen.  

Mijn vierde deel van het project zal waarschijnlijk in 2017 verschijnen. Ik bevind me momenteel in de researchfase voor deze roman die zich in de jaren ’50 afspeelt en ook gedeeltelijk in Buenos Aires wordt gezet. Doordat het over spionage gaat heeft het een internationaal thema, maar is er zeer weinig informatie beschikbaar. Een uitdaging om opnieuw een boeiend verhaal neer te zetten.’

Kans maken op een gesigneerd exemplaar van De drie bruiloften van Manolita? Bekijk het kader aan de rechterkant naast dit interview voor meer informatie.