Als dit zo doorgaat... wat dan? - Hanna Bervoets

Vrijdag 10 maart 2017 verscheen de verhalenbundel Als dit zo doorgaat met verhalen van meer dan twintig auteurs. Zij stelden zich allemaal verschillende toekomsten voor, op basis van de toestand in de wereld. Hebban sprak met initiatiefnemer en deelnemend auteur Auke Hulst en vier andere schrijvers. We legden ze vijf vragen voor.

Welk boek of welke boeken - naast dit boek natuurlijk - zou je juist nu aanbevelen om te lezen?  

‘Ik lees twee kranten, zit op Facebook en Twitter en merk dat ik aan het einde van de dag behoefde heb aan troost, niet per se aan nog meer doem. Ik zou dus boeken aanraden die laten zien dat angst, verdriet en eenzaamheid van alle tijden zijn – dat relativeert een beetje, en laat zien wat ons als mensheid bindt. Ik denk dat een gevoel van verbondenheid met de mens als soort een remedie zou kunnen zijn tegen het populisme, dat juist inspeelt op een gevoel van verbondenheid met slechts een bepaalde groep.

Op dit moment lees ik Het boek van wonderlijke nieuwe dingen van Michel Faber, over een predikant die naar een andere planeet reist om een buitenaards volk te bekeren. Zijn vrouw blijft achter en schrijft hem brieven, die communicatie vormt een rode draad. De aarde wordt ondertussen getroffen door natuurrampen en economisch verval, de predikant kan zich niet meer voorstellen hoe het daar is, en raakt zo nog meer verwijderd van zijn vrouw. Zo gaat het boek niet alleen over de naderende Apocalyps, maar ook over wezenlijke, min of meer universeel menselijke zaken als liefde, gemis en verwijdering, en hoe daar mee om te gaan. Het soort boek dat ik zou aanraden dus.’ 

Wat is de rol van literatuur in het huidige maatschappelijke klimaat?  

‘In de praktijk is die rol nogal klein vrees ik. Ik chargeer even, maar mensen die literatuur lezen zijn over het algemeen toch al vrij maatschappelijk betrokken, denk ik. Ik weet dus niet of literatuur andersdenkenden een radicaal nieuw wereldbeeld kan opdringen, maar misschien hoeft dat ook niet. Voor wie ervoor open staat kan literatuur complexe situaties inzichtelijker maken, troost bieden, eenzaamheid verkleinen.

Daarnaast is literatuur een vorm van geschiedschrijving. Ik denk nu aan al die boeken over de Tweede Wereldoorlog die ik als tiener moest lezen, en toen nog vreselijk vond. Nu bieden die verhalen een interpretatiekader voor de huidige ontwikkelingen – dat is niet goed of slecht, maar toont aan hoe literatuur wel degelijke ons denken beïnvloedt. Van uitgesproken activistische literatuur, verhalen met slechts één boodschap, ben ik geen fan; een leuze past op een spandoek, zeg ik altijd, daar heb je geen driehonderd pagina’s voor nodig. Maatschappelijke ontwikkelingen zijn nooit alleen “goed”, of alleen “fout”. Een roman biedt schrijver én lezer de mogelijkheid maatschappelijke verschuivingen van verschillende kanten te bekijken, ook de kanten die niet bij haar eigen wereldbeeld passen.

Maar nogmaals: literaire romans worden relatief weinig gelezen in Nederland. Moderne schrijvers hebben vaak andere podia waarmee ze een groter publiek bereiken. Krantencolumns, opiniestukken, social media. Dat vind ik geschiktere plekken voor activisme. Als schrijver ben je tegenwoordig vaak ook een publiek persoon, en ik vind dat dat een zekere verantwoordelijkheid met zich meebrengt. Zelf ben ik open over waar ik voor sta, wat ik stem, wat ik vind. Schrijvers of columnisten die zeggen dat ze boven de partijen staan, begrijp ik niet. We gaan 15 maart allemaal stemmen, we zijn dus niet alleen schrijvers maar ook kiezers, en niemand staat boven de partijen. Mobiliseer je achterban, zou ik zeggen, spreek je uit.’

Welke invloed hebben maatschappelijke ontwikkelingen op je eigen schrijven?  

‘Mijn werk is meestal redelijk actueel, in de zin dat ik moderne tendensen vaak als uitgangspunt gebruik. Ik ben me er altijd van bewust dat onze manier van denken tijd- en cultuurgebonden is, en maak dat ook vaak tot thema in mijn romans. Ik Efter beschrijf ik een toekomst waarin het denken over ziek en gezond zó verschoven is dat we verliefdheid als psychische aandoening zijn gaan zien. In Ivanov onderzoek ik waarom het de mensheid vorige eeuw een goed idee leek om mensen met apen te kruisen, en nu niet meer. Mijn korte verhalen gaan daarbij vaak over de invloed van technische ontwikkelingen op ons sociale leven. Of ik nou een toekomstroman maak of een historisch-getint verhaal, het gaat altijd over het heden.’ 

Welk onderwerp heb je als inspiratiebron aangegrepen in het kader van Als dit zo doorgaat?  

‘Zoals dat vaak gebeurt bij sciencefiction-literatuur heb ik een paar actuele ontwikkelingen doorgetrokken. Om te beginnen ons klimaatprobleem. Deze verkiezingen lijken om de Nederlandse Identiteit te draaien en daar kan ik me heel boos om maken. De Nederlandse Identiteit is een constructie, ze bestaat helemaal niet. Zo suggereert de VVD nu dat de acceptatie van het homohuwelijk ‘typisch Nederlands’ is, terwijl diezelfde partij daar twee decennia geleden nog op tegen was. Die zogenaamde identiteit is dus amorf, altijd in beweging, en dat is ook goed – maar het is idioot daar nu druk over te gaan debatteren terwijl ons een klimaatramp te wachten staat.

In mijn verhaal Dit is hoe vlierbessen ruiken hebben we de klimaatdoelen niet gehaald, en is Nederland geen leuk land meer om in te leven. Niet omdat onze identiteit teloor is gegaan, maar omdat het altijd regent. Daarnaast schets ik de uitkomst van een technologische ontwikkeling: virtual reality is in mijn verhaal een manier om ouderen en zieken een fijn alternatief voor zorginstellingen te bieden. Het ‘bij-ruim’ is een virtual reality-wereld die als een soort wachtkamer voor hulpbehoevenden functioneert. Maar: het bij-ruim is ook onder gezonde mensen populair. Wie het zich kan veroorloven koopt een permanente plek. Mijn verhaal gaat over zo’n rijkaard, een man die het natte Nederland voor een fijn leventje in het bij-ruim verruilt heeft,  maar zich daar schuldig over voelt. Hij is niet ziek, hij hoort daar niet; de meeste mensen hebben niet de luxe zich aan de wereld te ontrekken. Mijn verhaal draait om dat schuldgevoel; een universele, menselijke emotie als resultaat van maatschappelijke ontwikkelingen.’

Wat is de belangrijkste reden dat je mee doet aan dit boek?’  

‘De reden dat ik aan dit boek meedoe is dezelfde reden dat ik aan demonstraties meedoe: niet omdat ik denk dat machthebbers en andersdenkenden acuut het roer om zullen gooien, maar om te blijven laten zien dat er een grote groep mensen is – in dit geval een hele beroepsgroep: schrijvers – die zich niet in het gedachtegoed van het populisme kan vinden. Door te demonstreren zeg je: wij, het volk, zijn het niet eens, accepteren deze normverschuiving niet – daarmee vertraag je die normverschuiving, breng je haar misschien zelfs tot halt. Daarbij zal iedereen die met een demonstratie meeloopt – in dit geval iedereen die meewerkt aan het boek en misschien ook iedereen die het leest – zich verbonden voelen met de mensen om haar heen; dat sterkt, geeft hoop en moed: je bent niet alleen. Het guerrillakarakter van dit project vind ik ook mooi, ik heb enorm veel respect voor de manier waarop Auke Hulst dit boek in slechts een paar weken uit de grond gestampt heeft; zo vaak gebeurt het niet dat Nederlandse schrijvers zich verenigen. Persoonlijk had ik ook gewoon zin weer eens een kort verhaal te schrijven, en dit vond ik een prachtige opdracht. Het is mooi als persoonlijke behoeften en idealistische drijfveren samengaan, maar persoonlijke behoeften zullen het altijd winnen.’  

Lees ook de andere interviews over Als dit zo doorgaat met bijdragers Frank Westerman, Christine Otten, Wytske Versteeg en initiatiefnemer Auke Hulst.