“Als je iets in Nederland laat afspelen is het opeens shocking.”

Willem, mensen verwachten grappige dingen van jou. Op zwart voldoet niet aan dat beeld. Kun je dit toelichten?
Het klopt inderdaad dat mijn omgeving en vooral mensen die bekend zijn met mijn werk als scenarioschrijver, totaal niet verwacht hadden dat ik een boek als Op zwart zou schrijven. Ze verwachten grapjes en dan is dit weer iets heel anders. En dat bevalt mij wel. De stijl is zakelijk, bijna afstandelijk, maar dat korte hoort ook bij dit verhaal. Het hoort bij de samenleving die ik heb geschetst en de situatie waarin mensen na De Stilstand verkeren. Er is geen ruimte voor bombastisch gedoe, hoewel ik daar persoonlijk wel van hou. (lacht)

Hoe kwam je op het idee voor Op zwart?
Eigenlijk is het een oud idee dat zijn oorsprong vond toen ik bij een ex-vriendin onder de douche stond. Het was winter en de wintertijd was net ingegaan. De badkamer was koud en buiten was het nog donker, hoewel de dag al was begonnen. Daar is het allemaal mee begonnen. Het idee liet me niet meer los en ik heb er dan ook eerst een scenario voor een korte film van geschreven. Daarna kwam het boek pas.

Over een scenario gesproken. Op zwart leent zich prima voor een film. Enige kans daarop?
Grappig dat je daarover begint. De optie op de filmrechten is net verkocht. Ik ga zelf, samen met iemand anders het script schrijven.

Hoelang heb je geschreven aan Op zwart?
Effectief een jaar. Ik ben een maand naar Los Angeles gegaan en heb daar 20.000 woorden geschreven. Voor die tijd was ik al bij Oscar van Gelderen geweest. Zijn directe aanpak en visie bevielen mij en gaven mij het vertrouwen om verder te schrijven aan mijn roman.

In wie van jouw personages vind je het meeste van jezelf terug?
Ik zie mijzelf niet echt terug in Bram van der Stok om wie het verhaal toch eigenlijk draait. Hij is meer mijn nachtmerrie van hoe ik absoluut niet in het leven wil staan of hoe ik wil worden (lacht). Ik denk dat ik meer op Alex lijk. Roekeloos, gedurfd, zonder angst. Iemand die het leven toelacht en uitdagingen niet uit de weg gaat, hoe grim de situatie ook lijkt.

Heb je nog meer nachtmerries?
Lastige vraag. Ik ben nu 26 en ik heb wel eens de angst dat ik geen kinderen zou willen. Niet omdat dit zo erg zou zijn, maar wel maatschappelijk onaanvaardbaar. Neem je wel de juiste beslissing? Mijn hoofdpersonage Bram heeft twee kinderen, deze laat hij achter als hij wil ontsnappen naar Amerika. Hoe maatschappelijk onaanvaardbaar is dat? Hoe moet dat zijn voor een vader die tot zo’n beslissing komt en in hoeverre probeert zijn omgeving op zijn schuldgevoel in te werken? Deze overwegingen, alsmede mijn eigen angsten, heb ik natuurlijk als auteur meegenomen in mijn verhaal.

Was het lastig om over te stappen van scenarioschrijven naar proza?
Het was voornamelijk wennen. Scenarioschrijven is heel anders dan het schrijven van proza. Ik moest nu veel meer in het hoofd van mijn personage kruipen, in plaats van dat ik voornamelijk de handeling en dialogen beschreef. Dat eerste is best lastig, maar volgens mij best geslaagd.

Je hebt jouw verhaal laten afspelen in Nederland. Wat heb je als auteur met Nederland? 

Behalve dat het mijn geboorteland is wilde ik in Op zwart vooral de lulligheid van Nederland beschrijven. Dat is gewoon heerlijk om te doen (lacht). Ik hou van die kneuterigheid. Als je iets in Nederland laat afspelen is het opeens shocking, terwijl dezelfde gebeurtenissen in bijvoorbeeld Amerika ‘heel normaal’ zijn. In Nederland liggen daarbij ook nog tal van genres open die niet of nauwelijks worden gebruikt. Zelf hou ik bijvoorbeeld heel veel van magisch realisme, fantasy, etc. Ik hou dan ook heel erg van Roald Dahl en Richard Madison. Misschien dat ik in de toekomst meer met deze voorliefde voor fantasy wil doen.

Hoe reageerde jouw familie en omgeving op jouw roman? 

Positief. Mijn broers waren wel verbaasd over het boek, maar enthousiast, net als mijn vader. Hij vond het geen slap gelul (lacht). Veel mensen in mijn omgeving kennen mij als baldadig en ik denk dat ze daarom vinden dat het verhaal wel bij mij past, maar verwacht hadden ze het misschien niet. Waarschijnlijk hadden ze meer een verhaal over een drinkende jongen in Amsterdam verwacht (lacht).

Je praat over je broers en vader. Hoe zit het met je moeder?
Mijn moeder is overleden. Zij is gestorven op 3 augustus 2010. De datum die ik in mijn roman heb gebruikt voor De Stilstand. Een afspiegeling van hoe ik dat zelf heb ervaren. Mijn wereld stopte op dat moment ook met draaien. In de eerste versies van Op zwart zat dan ook veel rouwverwerking, maar dat is er geleidelijk aan stukje bij beetje uitgeschreven. Tot ik het allemaal een plek had gegeven en de essentie overbleef. Ik mis mijn moeder. Vooral bij successen, zoals de boekpresentatie, maar ook bij mislukkingen en verdrietige omstandigheden.

Je beschrijft in Op zwart een apocalyptische situatie. Waarom heb je hierover geschreven?
Zoals elke man hoop ik stiekem op de Apocalyps. Het is een soort jongensdroom. Noem het fatalisme. Eind van de wereld fantasieën. En vooral de vraag: hoe zou dat zijn? Wellicht de hoop op het eind van de beschaving waarna er een survival of the fittest ontstaat. Misschien is het ook wel de angst van mannen voor beschaving. Ik wilde met Op zwart het rauwe verhaal vertellen. Zonder opsmuk of romantisch gedoe. Laten we eerlijk zijn, tijdens de Apocalyps is er weinig tijd voor romantiek. Dat bestaat alleen in Amerikaanse films.

Er zit veel symboliek in Op zwart. Hoe verklaar je deze?
Dat klopt. Vaak begint iets met een beeld, een scène. Bijvoorbeeld het stuk waarin Bram in een kist ligt om op een boot te worden gesmokkeld. Alsof hij in zijn doodskist ligt. Dit is zeer symbolisch bedoeld. Hij ‘sterft’ om opnieuw ‘geboren’ te worden. Hij gaat naar het licht. Wat dat dan ook mag inhouden. Verder heb ik ook geschiedkundige elementen in het verhaal verwerkt. Zoals bijvoorbeeld de namen van mijn personages. Deze komen allemaal uit onze Vaderlandse geschiedenis. Bram van der Stok was een Nederlandse piloot die tijdens WO II eerst voor de Nederlandse Luchtvaartafdeling en later voor de Britse Royal Air Force vloog. Hij heeft enorm veel onderscheidingen gehad. Meer dan welke Nederlander dan ook. Grappig detail. In 1957 werd Van der Stok genaturaliseerd tot Amerikaan en veranderde hij zijn naam in Vanderstok. Net als mijn Bram vertrok hij dus ook naar Amerika. Generaal Winkelman was de Nederlandse opperbevelhebber tijdens de Duitse invasie in 1940.

Je vertelde eerder over meerdere versies. Wat is er nog meer veranderd aan het boek tijdens het schrijven?
De plot. Deze is heel anders geweest, op heel veel verschillende momenten gedurende het schrijfproces. De vraag in hoeverre ik moest laten zien wat er met Bram ging gebeuren heeft dit zeker beïnvloed. Hou ik het einde open of juist niet? Maar uiteindelijk is het verhaal precies geworden zoals ik wilde.

Wat is jouw favoriete boek?
Korte verhalen van Richard Madison. Daar kan ik echt geen genoeg van krijgen.

Waarom zouden mensen jouw roman moeten lezen? 

Omdat Op zwart zeker niet iets is wat je vaak leest. Maar laat ik duidelijk zijn: niets moet.

Over op zwart
De wereld stopt met draaien op 3 augustus 2010. Hoewel het vaststaat dat het ongeveer om halftwaalf ’s avonds gebeurt, wordt er nog jaren gediscussieerd over het exacte tijdstip. Toegegeven, het verschil tussen de officiële tijd van NASA en die van het Observatoire de Paris is maar 4,8 seconden. Toch blijkt dat genoeg voor een slepende wetenschappelijke vete. Bij het KNMI houden ze het op 23:27:19. Sindsdien zijn Nederlanders gewend geraakt aan het donker. Dat straatverlichting, warm water en medicijnen een luxe zijn en de grenzen tussen steden en landen gesloten. Iedereen lijkt zich aan te kunnen passen.

Iedereen, behalve Bram van der Stok, geschiedenisleraar uit Amsterdam. Bram pakt zijn spullen en gaat ervandoor. Onder de blokkade door die Amsterdam omringt, op de fiets over een uitgestorven A2 richting Rotterdam. Om daar stiekem aan boord te kruipen van een vrachtschip. Richting Amerika. Richting de zon. Richting Leslie.

Op zwart is verschenen bij uitgeverij Lebowski.