Anita Terpstra: Ik zie een spannend verhaal als een soort spinnenweb

Anders
Hoewel de titel van haar boek, Anders, niet gebaseerd is op haar uiterlijk, is het verschil van de Anita zoals ze te zien is op de achterflapfoto van haar boeken anders dan de Anita die wij treffen in de statige stationsrestauratie Museum Grand Café 1e Klas te Amsterdam. Op de foto een jonge vrouw met donker haar, zorgvuldig opgemaakte ogen en vuurrode lippen. Het hoofd in de hand steunend. Bedachtzaam kijkend. In werkelijkheid een jonge vrouw met roodbruin krullend haar en onopvallende lipstick. Prachtige ogen, dat wel. Maar anders. Minder bedachtzaam. Opener. Vriendelijker. Met een ontwapenend Fries accent. Blij met haar nieuwe boek dat ze die middag feestelijk zal presenteren. Een boek over een elfjarige jongen die spoorloos verdwijnt om zes jaar later weer op te duiken. Dezelfde jongen, maar dan anders.

Het begin
Tegenwoordig is ze een onvervalste boekenwurm die alles leest wat los en vast zit, tot en met de reclamefolders toe. Vroeger, in het Friese Hallum met het beschermde dorpsgezicht en vier kerken, geen uitgesproken leeskind. Anita: “Ik heb tot mijn 20e-21e in Hallum gewoond. Een klein dorpje waar alleen een bibliobus kwam. Ik las veel, maar was niet uitgesproken een leeskind. Met mooi weer speelde ik met vriendinnetjes buiten. Het nadeel van een bibliobus is dat de selectie vrij klein is. Dus op een gegeven moment had ik alles wel gelezen. Ik droomde niet over een carrière als schrijfster. Maar, ik had wel een levendige fantasie en ik hield erg van verhalen. Dat was een van de redenen dat ik later de school van journalistiek ben gaan doen.”

Interesse in mensen
Toen Anita haar studie begon op de school voor journalistiek in Zwolle, merkte ze tot haar onvrede dat de studie erg op het nieuws was gericht. Anita: “Daar houd ik niet zo van. Ik houd meer van tijdschriftenjournalistiek, van verhalen over mensen. Kijk, als er iets in brand staat, kan ik er gewoon langs fietsen terwijl ik denk: “O, er staat iets in brand.” Vervolgens fiets ik naar huis, terwijl een echte journalist stopt. Die wil weten wat er allemaal is gebeurd. Dat heb ik niet. Ik zou me wel zorgen maken om de mensen die in het pand zitten. Dat wel.”

Totale vrijheid
“Later heb ik nog kunstgeschiedenis gestudeerd in Groningen. In diezelfde tijd kreeg ik mijn allereerste officiële baan in de journalistiek, in Leeuwarden. In het begin dacht ik dat dat het was wat ik wilde. Maar het beviel me niet. Ik moest vroeg op, met de trein naar Omroep Friesland, met mijn vouwfietsje bij me. Na een lange dag weer terug. Op een regenachtige winterdag knapte ik totaal af. Het was laat, het stortregende. Ik moest nog naar de supermarkt. Ik kreeg het slot van mijn fiets niet vast of los. Ik kwam drijfnat thuis. Op de galerij voor mijn huis, dacht ik: “Tja, dit morgen weer. En overmorgen weer. En de rest van mijn leven” Ik besefte dat dit mij niet ging lukken. Maar wat dan wel? Wat zou voor mij de ultieme vrijheid zijn. En toen heb ik het besluit genomen een boek te gaan schrijven. Alleen had ik nog geen idee waar het boek over moest gaan. Maar toen ik erover ging nadenken, herinnerde ik mij enkele krantenartikelen die ik had gelezen. Zij vormden de basis voor mijn debuutroman Nachtvlucht.”

Nachtvlucht
“Het ging in totaal om drie artikelen. Een ervan ging over een gezinsdrama. Het tweede over een baby die te vondeling was gelegd en het derde ging over een dodelijk auto-ongeluk na een wilde achtervolging tussen groepen jongeren. Het waren stuk voor stuk berichten die dagenlang de nieuwsberichtgeving in kranten domineerden. Iedereen had er een mening over, terwijl ze bij mij juist vragen opriepen. Ik voelde diep medelijden met de moeder die haar baby te vondeling had gelegd. Hoe wanhopig moet je niet zijn om tot een dergelijke daad over te gaan? Ik wilde dat onderwerp samenvoegen met de andere twee berichten die ik had gelezen. Centraal daarbij stond de vraag: “Wat als niets is wat het lijkt?” Een vraag die ik ook in mijn andere boeken stel. Die vraag fascineert me. Het is overigens niet zo dat ik per se actuele onderwerpen in mijn boeken wil verwerken. Maar ik lees wel vaak dingen die mij op gedachten brengen.”

Niets is wat het lijkt
Opnieuw een nieuwsbericht was de basis voor Anita’s nieuwe roman Anders. Het ging over een Nederlandse jongen die spoorloos verdwenen was, totdat hij jaren later opdook in Berlijn. Hij vertelde dat hij al die tijd met zijn vader in het bos had geleefd en dat zijn vader overleden was. Een verhaal dat achteraf volledig verzonnen bleek. Op een enkele wijziging na (in Anders is de vader vervangen door een pedofiel) annexeerde Anita dit gegeven dankbaar. Haar fantasie deed de rest. En opnieuw is het centrale thema: “Niets is wat het lijkt.” Anita: “Ja. Boeken met dat thema lees ik zelf ook graag. Het geldt voor situaties, maar ook voor mensen. We doen ons aardig voor, belangstellend, maar vaak ligt dat totaal anders. Ik denk ook dat iedereen geheimen heeft. Daar ben ik nieuwsgierig naar. Niets is wat het lijkt, is voor een thrillerschrijver een dankbaar gegeven, zeker als het ontaardt in misdaad of dood.”

Familiedrama
Zowel in Nachtvlucht als in Anders spelen familiedrama’s een grote rol. Anita: “Eigenlijk speelt familie in al mijn boeken een rol. Ik heb zelf een heel gelukkige jeugd gehad, dus de drama’s in familiekring zijn niet autobiografisch. Maar onbewust ben ik er kennelijk wel mee bezig.” In Anders zijn meerdere families in rouw gedompeld als één jongetje dood wordt aangetroffen in het bos en zijn vriendje Sander, van 11 jaar, spoorloos verdwenen blijkt. Sanders vader Linc wordt depressief en stopt met werken. Iris, de dochter des huizes spreekt een jaar lang niet meer. Moeder Alma is zo verdrietig dat zij het verlies weigert te aanvaarden. Als Sander zes jaar later in Duitsland wordt gevonden en spoedig daarna wordt herenigd met zijn ouders blijkt de jongen zo veranderd, dat Alma en Linc zich afvragen of het hun zoon wel is. De nachtmerrie is nog steeds niet voorbij. Aan de hand van veel research heeft Anita de situaties diep doorvoeld weten te beschrijven. “Ik heb interviews met mensen gelezen die met een groot verlies zijn geconfronteerd. Maar voor het overgrote deel komen de gevoelens van mijn personages uit mijn eigen duim. Ik heb zelf twee kinderen en ik heb regelmatig verhalen gelezen over kinderen die vermist raken en als ouder is dat ongeveer het ergste wat je kan overkomen. Dus ik kan me levendig voorstellen hoe mensen reageren op een vermissing.”

Moeder Anita
Als moeder van 2 kinderen, van 6 en 8 jaar, spreekt Anita deels uit ervaring: “Mijn jongste zoon is echt een boefje. Die zijn we inderdaad wel een paar keer kwijtgeraakt. Hij ging dan bij een vriendje spelen. Maar als ik hem op wilde halen, zeiden de ouders: ‘Nee hoor, hij is hier niet. We dachten dat ze bij jou zouden spelen.’ En dan begint de onrust. Je gaat op straat zoeken, in de speeltuin, op de vaste adressen. Daar zijn ze ook niet. Dan wordt je hartslag wat sneller. Dan ga je je partner bellen om te vragen of hij een rondje wil fietsen. Dat cirkeltje wordt natuurlijk steeds groter. Maar ze zijn nergens te vinden. Dan begin je aan de ergste scenario’s te denken. Zal ik de politie bellen? Tot je het verlossende telefoontje krijgt dat ze een kilometer verderop zijn. Ja, ik kan het me dus goed inleven in wat er door ouders heengaat als een kind wordt vermist.”

Het verhaal en het hobbeltje
Anita: “Het verhaal dat ik in Anders heb willen vertellen is wat het met een gezin doet als er iets gebeurt met één lid van het gezin. We hebben altijd zo’n ideaalplaatje: man en vrouw ontmoeten elkaar, krijgen kinderen, iedereen gelukkig. Maar er hoeft maar één klein hobbeltje te zijn en dan kan het hele ideale gezinnetje ontwricht raken. Dat vind ik dus heel eng. We denken dat we veilig zijn, maar in wezen hebben we niets onder controle. Het gebeurt allemaal en we hebben er niets over te vertellen. De titel van het boek slaat in eerste instantie op het verdwenen jongetje Sander dat bij zijn terugkomst, zes jaar later, “anders” lijkt te zijn dan vroeger. Maar de titel slaat eigenlijk op alle personages in het boek. Iedereen is anders geworden door de verdwijning. Het hele gezin is uit elkaar gevallen. Ook na Sanders terugkeer is de situatie veranderd. Niets is meer zoals het vroeger was. En het slaat ook op het verhaal. Veel dingen zijn anders dan je denkt.”

Geheimen
In al haar boeken beschrijft Anita mensen met geheimen. Ook in Anders is dat het geval. Anita: “Ja, mensen met geheimen zijn interessant. Het zijn geheimen die hen bijten, dus waar ze last van krijgen. De mensen doen of er niks aan het handje is, maar hun geheimen komen als een boemerang terug, waardoor de hele boel in het heden ontwricht wordt. Als mensen met hun geheimen geconfronteerd worden komen hun diepste angsten naar boven. Hoe mensen daarmee omgaan, interesseert me bijzonder.”

Spanningsopbouw
In het begin beschrijft Anita uitgebreid de emoties van alle hoofdpersonen. Daarna worden de hoofdpersonen en de lezer langzamerhand geconfronteerd met allerlei informatie die de onzekerheid en daarmee de spanning groter maken. Anita besteedt veel aandacht aan die spanningsopbouw: “Dosering is één van de lastigste zaken van het schrijven van een thriller. Wanneer moet je iets weggeven? Het mag niet te snel of te laat zijn. Ik zie een spannend verhaal als een soort spinnenweb. Als schrijver heb ik alle informatie. Ik begin in het midden. En dan weef ik daar omheen een web. Als lezer begin je van buiten en ga je langzaam naar het midden. Ik hoop dat ik de spanningsdraden goed in het verhaal heb verwerkt. Ik geef de lezers een dusdanige hoeveelheid informatie dat ze denken dat ze alles weten. Maar dat is dus niet zo. In Anders beschrijf ik een nacht waarin een jongetje vermoord wordt gevonden en een ander jongetje wordt ontvoerd. De lezer trekt daaruit bepaalde conclusies. Maar verderop in het boek laat ik het zusje van de verdwenen jongen zeggen dat niemand over die nacht mag praten. De lezer weet dan dat er nog meer is gebeurd, of iets anders dan we denken. Maar wat er is gebeurd vertel ik niet. Zo bouw ik spanning op voor de lezer.”

Jeugd- en ouderproblematiek
Jeugdproblematiek speelt in een aantal boeken van Anita Terpstra een grote rol. Volgens haar eigen zeggen omdat het een maatschappelijk onderwerp is dat haar na aan het hart ligt. Het is de basis van iemands leven. Wat er in de jeugd gebeurt, kan van beslissende invloed zijn op het karakter en het leven van een jongere. In Anders komt de lezer, door middel van flashbacks, een aantal minder fraaie karaktereigenschappen van de verdwenen Sander te weten. Moeder Alma maakt zichzelf later verwijten dat ze de aanwijzingen over zijn gedrag vroeger heeft genegeerd. Anita Terpstra vindt dat een moeder zich een dergelijke nalatigheid wel degelijk aan moet trekken. “Ik ben zelf moeder. Als moeder voel je jezelf altijd schuldig, dus ik ken het gevoel van een moeder die denkt dat ze het nooit goed kan doen. Je schiet altijd tekort. Ik vind ook dat die moeder van Sander duidelijke signalen over zijn gedrag, die ze van haar dochter Iris kreeg, gewoon heeft ontkend. Ze heeft haar ogen gesloten omdat ze de droom van een gelukkig gezin overeind wilde houden. Volgens mij had Alma meer op met haar zoontje dan met haar dochtertje Iris. Het eeuwige probleem. Kan een moeder meer van haar ene kind houden dan van het andere? Ik geloof dat dat bij sommige ouders inderdaad het geval is. Dat heb ik willen beschrijven. Het is fascinerend. Hoe werkt dat door bij ouders en wat voor gevolg heeft dat voor de karakters van kinderen?”

Landleven
In Nachtvlucht wordt op sfeervolle wijze een landelijke omgeving beschreven achter een zeedijk. Het is de omgeving waar Anita is geboren en getogen. Ook in Anders wordt het leven op een boerderij en een landelijke omgeving beschreven. Toch woont zij in de grote stad. Anita: “Ik woon nu in Leeuwarden en daar wil ik ook niet vandaan. Ik moet op mijn fietsje naar de bioscoop, naar het café en de bibliotheek kunnen. Maar mijn ouders wonen nog in Hallum en zodra ik de stad uitrijd, krijg ik lucht, kan ik ademhalen, kan ik zien, zon, lucht, wolken. Dan is er wind door mijn hoofd. Heerlijk.”

Werkdiscipline?
“Ik heb wel werkdiscipline, maar ik ben niet iemand die ’s morgens vroeg begint te schrijven. Het duurt heel lang voordat ik wakker ben. Ik schrijf al met al zo’n vier à vijf uur per dag. Maar het verhaal waar je aan bezig bent, laat je nooit los, ook niet tijdens de uren dat ik niet schrijf. Ik word er wel eens chagrijnig van. Ik heb man en kinderen en vrienden. En er zijn verjaardagen of feestjes. Maar dan moet ik eigenlijk schrijven. Als ik op een verjaardag een taartje zit te eten, dan ben ik nog met mijn gedachten bij mijn boek. Toch vind ik dat ik wel mee moet doen met de dingen uit het gewone leven. Ik krijg er energie en ideeën van.”

Seriepersonages?
Tot op heden heeft Anita steeds op zichzelf staande boeken geschreven met steeds nieuwe personages. Of een serie boeken met vaste personages iets voor haar is weet ze nog niet: “Ik heb een boek op de plank liggen met personages die ik kan laten terugkomen in volgende boeken. Maar de vraag is of ik daar wat mee ga doen. Ik weet niet of het handig is of juist lastig is een serie te maken waarbij je de personages zo compleet moet gaan neerzetten dat je hen als lezer wilt gaan volgen. Karin Slaughter doet dat weergaloos. Zij heeft de lat erg hoog gelegd. Maar zelfs zij maakt af en toe uitstapjes. Het is iets wat me aan de ene kant trekt, maar aan de andere kant ook niet. Lastig. We zullen wel zien.”