Arthur Japin: 'Het echte leven is zo extreem'

Santos-Dumont is, zoals de meeste personages uit Japins oeuvre, een buitenstaander. Als kind is hij anders dan andere kinderen en de interesses van zijn familie deelt hij niet, behalve die van zijn vader voor techniek; als volwassen man draagt hij flamboyante kleren en sieraden, hij breit en hij trekt zich niets aan van wat anderen van hem vinden. ‘Een verzonnen personage inspireert me niet. Als ik iemands dilemma verzin kan ik op hetzelfde moment de oplossing daarvoor bieden. Waarom zou ik dan nog de moeite doen er woorden voor te zoeken? Het zijn de echte levens met de echte dilemma’s — van personen die niet in de maatschappij passen op wat voor manier dan ook — die me interesseren. Mijn zoektocht begint altijd met dezelfde vraag: “God, mens, hoe heb je dat gedaan, hoe ben je overeind gebleven.”

Waarom kwam u deze keer bij Alberto Santos-Dumont uit?

‘Mijn debuut, de verhalenbundel Magonia, ging al over mensen die los proberen te komen van de grond. In die tijd legde ik plakboeken aan met alles wat over vliegen ging, op welke manier dan ook — en daar zat ook iets tussen over Santos-Dumont en zijn vliegpogingen. Maar het ging in mijn hoofd echt van start toen ik de foto ontdekte van zijn eettafel: hij kon zozeer niet tussen de mensen op de grond bivakkeren, dat hij zijn eettafel en stoelen op drie meter hoogte liet bouwen. Daar at hij en ontving hij gasten. Zo’n gegeven maakt me ontzettend nieuwsgierig — ik wil weten wat er is voorgevallen in het leven van zo iemand dat hij zoiets wonderlijks verzint.’

Zou u ook kunnen schrijven over ‘echte’ personages die vandaag de dag leven?

‘De historie prikkelt me meer dan het heden. Als iets lang geleden is gebeurd, hoef ik er geen oordeel over te hebben en kan ik de materie van alle kanten bekijken. Als ik schrijf over hedendaagse zaken ben ik daar partij in. In dat geval moet ik een kant kiezen, een standpunt van nu, en dat belemmert me vrij te handelen. Ik probeer alles en iedereen te begrijpen, ook in het dagelijks leven, en nooit te oordelen. Of, zoals een van mijn romanfiguren zegt: “Oordeel nooit over een leven dat je niet zelf hebt geleefd.”’

Hoeveel vrijheid permitteert u zich bij het schrijven van een historische roman als deze?

‘Alle vrijheid. Het blijft een roman, met dien verstande dat wat ik verzin in dienst staat van het begrip van het karakter. De feiten zijn vaak zo leuk dat je wel gek zou zijn er te ver van af te wijken. Maar de emoties, die meestal nergens of slechts summier in de stukken staan, vul ik in. Ik voeg elementen van mijn eigen leven toe om dichtbij iemand te kunnen komen, en mijn karakters schenken mij weer kennis uit hun leven.’

Santos-Dumont heeft zich laten inspireren door de boeken van Jules Verne; zijn verhalen over raketten en luchtballonnen hebben hem ervan overtuigd dat de mens op een dag zou kunnen vliegen. Deelt u Santos-Dumonts liefde voor Jules Verne?

‘Nee, ik was niet per se een fan van Verne en ben dat ook niet geworden. Ik heb nu natuurlijk wel een aantal van zijn boeken gelezen, en dat was zeker vermakelijk. Vooral vanwege de onwerkelijke moed van al zijn personages: terwijl ze de maan op zich zien afkomen, berekenen ze het aantal minuten dat hen rest voordat ze met zijn allen te pletter slaan — zonder daarom minder van hun ontbijt te genieten. Een zelfde vreesloosheid zie je bij Alberto. Ook dit heeft hij kennelijk van Verne overgenomen, want hij lijkt nooit angstig of nerveus. Als hij na de zoveelste val uren ondersteboven aan een muur bij de Seine hangt, wachtend op redding, blijft hij laconiek en steekt een sigaretje op.’

“Het kan zijn dat ik overmoediger ben dan de meeste andere mensen,” zei u in een interview in 2006. “Of dwazer. Voor mij is creativiteit onberedeneerd heel woeste keuzes durven maken.” Velen zagen Santos-Dumont ook als iemand die op onverantwoorde wijze met zijn leven speelde. Gelooft u dat alleen uit woeste keuzes nieuwe dingen kunnen ontstaan?

‘Het kan ook wel met meer lijfsbehoud. Het gaat er om dat je niet de wegen bewandelt die iedereen al gegaan is, maar durft af te wijken. Dat geldt voor alle kunst, en dus ook voor die van het leven.’

U zei zojuist dat de feiten vaak zo leuk zijn dat je wel gek zou zijn er te ver van af te wijken — maar ze kunnen ook té leuk zijn. “Elke keer dat ik de fout maakte de werkelijkheid onafgezwakt en in haar volle letterlijkheid toe te laten, ben ik voor die fout gestraft met ongeloof van de lezer,’” zei Gerard Reve ooit in een lezing. Volgens Reve was de realiteit in veel gevallen te ongeloofwaardig voor een roman. Bent u, tijdens uw research voor De gevleugelde, bepaalde zaken tegengekomen die u bewust niet heeft gebruikt?

‘Het grootste probleem is inderdaad vaak dat de werkelijkheid te ongeloofwaardig is. In al mijn boeken heb ik waargebeurde zaken moeten weglaten omdat je die als lezer niet zou pikken. Het echte leven is zo extreem! In het geval van Alberto heb ik bijvoorbeeld een groot aantal catastrofes niet vermeld. Hij is zo vaak neergestort...je zou niet geloven dat iemand daarna ooit nog omhoog zou durven, zeker als je weet dat talloze mensen in diezelfde tijd bij soortgelijke experimenten omkwamen. Ik heb er twee of drie beschreven en verder volstaan met de frase: het leven van een man die vliegen wil, bestaat vooral uit vallen.’

‘“Wat heeft een boek voor nut als het je niet een betere versie van de werkelijkheid voorspiegelt?’” vraagt Santos-Dumont zich af. Zijn ouders geven hem als kind mee: “Neem de wereld niet zoals hij is, maar bewerk hem tot wat hij zou moeten zijn.’” Is dat ook iets wat u met uw boeken wilt bewerkstelligen?

‘Niet alleen met mijn boeken, maar met mijn hele leven. Als ik in mijn jeugd de werkelijkheid voor waar had aangenomen had ik het niet gered. Ik moest een alternatief bedenken. Ik hecht aan de dingen in mijn hoofd meer waarde dan aan hoe de wereld werkelijk is. Meestal is dit heel fijn, totdat die gedachten met je aan de haal gaan.’

De gevleugelde verscheen op 8 september bij De Arbeiderspers.

(c) Auteursfoto: Corbino