Auteur van de Week | Elena Ferrante

Elena Ferrante is het pseudoniem van een Italiaanse schrijfster, die ondanks haar mysterieuze identiteit ook wel de belangrijkste schrijfster van haar generatie wordt genoemd. Het is nog altijd gissen naar de ware persoon achter de naam Ferrante, een naam die na bijna dertig jaar een gevestigde waarde is in het literaire landschap. Ferrantes eerste boek, Kwellende liefde, kwam uit in 1993 en in dat jaar verscheen ook de eerste vertaling in Nederland, maar pas sinds het overweldigende succes van haar zogenaamde ‘Napolitaanse romans’ is haar bekendheid toegenomen. Die schreef ze in sneltreinvaart: in Italië verschenen de boeken tussen 2011 en 2014, waarna de vertalingen ook internationaal succes opleverden.

Het is vrij bijzonder dat dat gelukt is, omdat Ferrante sinds het begin van haar carrière medewerking weigert voor de promotie van haar boeken. In een brief die ze in 1991 voor het verschijnen van haar eerste roman naar haar uitgevers Sandro en Sandra Ferri van Edizioni e/o stuurde, is te lezen:

‘Ik ben van plan om helemaal niets te doen. Ik heb al genoeg gedaan voor dit verhaal: ik heb het geschreven. Als het boek iets waard is, zou dat voldoende moeten zijn. Ik zal niet deelnemen aan debatten en congressen, als ze me uitnodigen. Ik zal geen prijzen komen ophalen, als ze me die willen geven. Ik zal het boek nooit ergens promoten, zeker nooit op tv, noch in Italië, noch eventueel in het buitenland. Ik zal alleen op schrift bijdrages leveren, maar ook dat zou ik tot het strikt noodzakelijke minimum willen beperken.’

Ze eindigt haar relaas met: 'Ik geloof dat boeken hun auteurs helemaal niet nodig hebben, als ze eenmaal zijn geschreven. Als ze iets te vertellen hebben, zullen ze hun lezers eerder of later zelf vinden; als niet, dan niet.’

Hoewel het haar in het begin van haar carrière wellicht niet meteen geholpen heeft (Ferrante bleef buiten Italië relatief lange tijd onbekend), lijkt het mysterie nu bij te dragen aan haar succes. Zo was ze in 2016 zelfs terug te vinden op de lijst van ‘100 meest invloedrijke personen’ van het Amerikaanse tijdschrift Time.

Onthullingen

Natuurlijk wordt er volop gespeculeerd over de ware identiteit van de schrijfster. Verschillende personen werden in de afgelopen jaren aangewezen als de ‘ware Elena Ferrante’. Zo werd in maart 2016 de 70-jarige Marcella Marmo aangemerkt als de persoon achter het pseudoniem, en wel door een van haar collega’s: Marmo is hoogleraar Moderne Geschiedenis aan de Universiteit van Napels en volgens Marco Santagata (68), docent Italiaanse literatuur in Pisa, zouden er verschillende aanwijzingen in De nieuwe achternaam (de derde roman uit de reeks) zijn die samen het bewijs vormden voor zijn gedurfde uitspraak. Marmo ontkende in alle toonaarden.

Een paar maanden later werd het pas echt spannend: in oktober zou een Italiaanse onderzoeksjournalist onthullen dat de Italiaanse vertaler Anita Raja achter de bestsellerauteur zou zitten. Sinds 2014 zouden er door haar uitgeverij (dezelfde als die van Ferrante en waarvoor ze vertalingen van Duitse literatuur verzorgt) grote betalingen naar haar zijn overgemaakt, precies vanaf het moment dat de romans van Ferrante internationaal succes oogsten.

Nog interessanter werd het omdat Raja’s echtgenoot, de auteur Domenico Starnone, al vaker werd genoemd als kanshebber, onder andere door een Italiaanse professor die het woordgebruik in Ferrante's debuut Kwellende Liefde en Starnone's De straat der klachten had bestudeerd. In de zomer van 2017 werd het resultaat van een nog grotere tekstanalyse bekendgemaakt en werd Starnone definitief aangewezen als ‘de man achter Ferrante’. Zijn Nederlandse uitgever Atlas Contact greep het nieuws direct aan om de verschijning van zijn nieuwste boek Strikken op te luisteren, volgens Trouw tegen de wens van de auteur in.

Een paar weken eerder werd in een Volkskrant-column door Anne-Marieke Samson en Annemarie Nuwenhoud geopperd dat Starnone en Raja samen het brein vormen achter het bestseller-vierluik:

‘In Ferrantes Napolitaanse romans worden vele teksten, ook romans, geproduceerd door samenwerking van auteurs. Meerdere malen werken de vriendinnen Lila en Elena samen, waarbij de geniale Lila het werk van Elena verbetert. Lila blijft op de achtergrond, zij hoeft al die erkenning niet, Elena wel.’

Alle lof

Feit is dat er heel wat te genieten valt in de romans van Ferrante, wie ze ook moge zijn. Volgens Hebban-recensent Mirjam Burger heeft de auteur ‘in elk geval een meer dan geloofwaardig kwartet romans opgeleverd over meer dan 30 jaar vriendschap tussen de twee vriendinnen Elena en Lila.’

Het vierluik volgt Lila en Elena, twee vriendinnen die na de Tweede Wereldoorlog in een Napolitaanse achterbuurt opgroeien. Hun levens verlopen totaal verschillend. Terwijl de intelligente Lila van school moet om te gaan werken en aan haar milieu probeert te ontsnappen door jong te trouwen, mag haar beste vriendin Elena wél verder leren. Zij beseft echter maar al te goed dat haar vriendin Lila veel slimmer en mooier is.

Maar niet alleen op papier werkt dit verhaal goed. Mirjam Burger leek het al te voorspellen in haar recensie van de laatste roman, Het verhaal van het verloren kind – Ferrante’s romans zouden de basis gaan vormen voor verhalen op beeld:

‘Het is de consistente filmische schrijfstijl van Ferrante (net als de fear of missing out) die de lezer aan de pagina’s gekleefd houdt, wachtend op nieuwe, onverwachte plotwendingen in de levens van de beide vrouwen. Het eind van deze sage is onvermijdelijk en maakt, net als het eindigen van een favoriete Netflix-serie, enigszins melancholiek.’

En inderdaad werden de Napolitaanse romans bewerkt voor tv. De romans vormen de basis voor maar liefst acht seizoenen, waarvan het eerste nu ook op de Nederlandse tv te bewonderen is. Het eerste seizoen, bestaande uit acht afleveringen, is sinds 8 februari elke vrijdagavond te zien bij de VPRO op NPO2 vanaf 22.55 uur.

Frantumaglia

Nu is er het eerste non-fictieboek van de schrijfster Elena Ferrante, dat afgaande op de ontwikkelingen rond haar pseudoniem best eens een magische mix van non-fictie én fictie zou kunnen zijn. 'Frantumaglia' is een woord afkomstig uit het Napolitaanse dialect, waarover Ferrante schrijft:

‘Mijn moeder heeft me een woord uit haar dialect nagelaten dat ze gebruikte om uit te drukken hoe ze zich voelde als ze heen en weer getrokken werd door tegenstrijdige gevoelens die haar verscheurden. Ze zei dat ze een “frantumaglia”, een verbrokkeling, in zich had.’

Frantumaglia vertelt het verhaal van ‘Ferrante, de auteur’ en gaat dus evenzoveel over haar leven als over haar ideeën over het auteurschap. ‘Elena Ferrante laat zich meer zien dan ooit tevoren – en blijft niettemin even fascinerend onbekend als altijd,’ staat te lezen op de achterflap. En daarmee is het belangrijkste gezegd: het boek gaat haar Napolitaanse herkomst, over haar kindertijd als een onuitputtelijk archief van herinneringen, indrukken en fantasieën. Maar ook en vooral over haar schrijversleven: het beslaat ruim 25 jaar aan brieven tussen haar en haar uitgever, interviews (onder andere met de filmmaker die haar eerste boek Kwellende liefde naar het witte doek bracht) en essays over de kunst van het vertellen van verhalen. Ferrante blijft een mysterie, maar toch vormt zich in Frantumaglia een levendig zelfportret van een bijzonder auteur.

Frantumaglia is verschenen bij uitgeverij Wereldbibliotheek en nu verkrijgbaar bij de (online) boekhandel.

Wil jij Frantumaglia graag lezen? Houd Hebban deze week in de gaten voor een winactie met het boek!