Auteur van de Week | Ilja Leonard Pfeijffer

op 28 januari 2019 door Lindy de Jong 8 reacties

Ilja Leonard Pfeijffer is zich meer Europaan gaan voelen sinds hij is neergestreken in het Italiaanse Genua. Daar ziet hij ook de gevolgen van immigratie en toerisme, die niet alleen in Italië, maar in heel Europa van invloed zijn. In zijn nieuwste roman ‘Grand Hotel Europa’ doet hij een geslaagde poging de lezer zich daarvan bewust te maken.

Ilja Leonard Pfeijffer schrijft met Grand Hotel Europa niet voor het eerst een geëngageerde roman. Pfeijffer is een maatschappelijk betrokken auteur en die betrokkenheid toont zich nog meer sinds hij neerstreek in het Italiaanse Genua.

Pfeijffer, geboren in 1968, debuteerde in 1988 als dichter met de bundel Van de vierkante man, die hem de C. Buddingh’-prijs opleverde en een nominatie voor de VSB Poëzieprijs. Sinds die tijd werkte hij gestaag aan zijn oeuvre, die inmiddels dichtbundels, romans, essays, toneelstukken, columns en liedteksten telt. Tegelijkertijd richtte hij zich op de klassieke talen, eerst tijdens een studie aan de universiteit van Leiden, later als onderzoeker en docent Oud-Grieks. Dat vak liet hij, letterlijk, achter zich toen hij op de fiets stapte voor een reis naar Italië.

Sindsdien woont de schrijver het grootste deel van het jaar in Genua. Over zijn fascinatie voor de stad schreef hij twee boeken: de roman La Superba, waarvoor hij in 2014 de Libris Literatuur Prijs kreeg, en het autobiografische Brieven uit Genua. De vluchtelingen uit Afrika die in de stad terechtkomen, vormen een van de onderwerpen waarover Pfeijffer graag schrijft. Eerder toonde hij zich in Gelukszoekers, een bundeling van columns en artikelen over vluchtelingen en immigranten, ook al betrokken bij het thema. En als presentator van de VPRO-televisieserie Via Genua toonde hij de problemen in 2017 ook via het televisiescherm.

Problemen waar volgens de auteur ook oplossingen voor te vinden zijn. Zo vertelt hij in 2018 in de Volkskrant over het ontvolkte Zuid-Italiaans bergstadje Riace. ‘De burgemeester heeft toen met de burgemeester van Lampedusa gebeld, het eiland dat wordt overspoeld door vluchtelingen met de opdracht: stuur ze maar hierheen. Vervolgens zijn enkele honderden Afrikanen daarnaartoe gegaan en dat stadje bloeide weer op - de wijngaarden worden nu weer bewerkt, de olijfbomen geoogst, er zijn bakkers en winkels. In plaats van migratie te zien als een probleem, zou je het dus ook kunnen zien als een oplossing.'

Europa's voorland

Die openheid en kritische blik op maatschappelijke problemen is er ook in Grand Hotel Europa, door NRC Handelsblad ‘de roman van het jaar’ genoemd. Daarin beschrijft hij een continent dat worstelt met zichzelf: waar Europa eerder vooropliep, zit het nu vast aan een verleden, waardoor het overspoeld wordt door toeristen en immigranten, terwijl het economisch gezien voorbij gehold wordt door onder andere grootmachten.

‘Net als La Superba is Grand Hotel Europa een geëngageerd boek’, vertelt de schrijver in een interview met Lees Magazine. ‘Betrokken in die zin dat het iets wil zeggen over de tijd waarin we leven. Over de problemen die er nu zijn. Over globalisering. Over Europa. Over toerisme. Zoals La Superba een boek was over migratie.’

De roman speelt zich niet af in Genua, maar in Venetië. Het hoofdpersonage, dat naam en beroep deelt met Pfeijffer, neemt na de breuk met zijn geliefde Clio zijn intrek in Grand Hotel Europa. Daar, in dat hotel van vergane glorie, besluit hij het verloop van zijn relatie met Clio van begin tot einde op te schrijven. Deze verhaallijn wordt aangevuld met meerdere plotlijnen die zicht geven op de stad Venetië, die dan misschien niet symbool staat voor Europa, maar in ieder geval haar voorland lijkt te zijn.

‘Ik wil graag een beetje bewustwording creëren, maar niet op een pamflettistische manier,’ aldus de auteur in Lees Magazine. ‘Venetië is een stad die niets anders heeft dan zijn verleden. De vraag is of dat mag gelden als metafoor voor de rest van Europa. Europa wordt al steeds minder serieus genomen. In de grotemensenwereld waar het gaat om economische en militaire slagkracht, is Europa een minor player. In China, Brazilië, gaan er maanden voorbij dat er niet aan Europa wordt gedacht. De voorsprong die Europa een tijdje heeft gehad met dank aan de industriële revolutie, die is inmiddels wel ingelopen. “Europa verdrinkt in zijn historie. Er is zo veel verleden in Europa dat er geen plek meer is voor toekomst,” schrijf ik. Dat zie je hier in Venetië heel duidelijk; er is letterlijk geen plek voor iets nieuws.”

Wereldberoemd in Genua

Voor de schrijver zelf geldt dat niet. Hij creëert zelf met de regelmaat van de klok nieuw werk. Hoewel hij tot voor kort nog redelijk anoniem kon werken in zijn Italiaanse thuisstad, komt daar intussen ook verandering in. De man met de karakteristieke lange lokken is een bekend figuur in de stad. ‘Ik ben hier wereldberoemd, maar niemand heeft mijn boek gelezen. Ze weten dat ik schrijver ben en dat ik over Genua heb geschreven maar ze kunnen niet controleren wat erin staat,’ vertelt hij in het interview met de Volkskrant. En aan Hebban in 2016: ‘Ik heb inmiddels allemaal vrienden in Genua, maar dat zijn geen schrijvers. Ze weten wel dat ik boeken schrijf, maar het interesseert hen verder niet.'

In Brieven uit Genua laat hij weten dat hij maar al te graag in het Italiaans uitgegeven zou worden. 'Om mijn anonimiteit hier te handhaven zou het niet goed zijn als bijvoorbeeld La Superba in het Italiaans verschijnt', vertelt hij, 'maar toch zou ik graag mijn Italiaanse vrienden wat van mijn werk laten lezen.' Dat kan inmiddels, want La Superba is inmiddels ook door zijn plaatsgenoten te lezen: eind 2018 verscheen het in Italiaanse vertaling.

Spel met feit en fictie

Naast de maatschappelijke betrokkenheid in zijn werk, houdt Pfeijffer de lezer ook op andere manieren bezig. Zo kenmerkt zijn werk zich door het spel met feit en fictie. De hoofdpersoon Ilja Leonard Pfeijffer, is die inderdaad te vereenzelvigen met de auteur? Zijn zijn romans inderdaad volledig autobiografisch? Natuurlijk ligt de waarheid in het midden, maar het is wel een truc die Pfeijffer uiteraard met aandacht uitwerkt. ‘Ik creëer de illusie dat het een waargebeurd verhaal is. Zo krijg ik de “suspension of disbelief” voor elkaar, de bereidheid van de lezer om bij een fictief verhaal zijn scepticisme tijdelijk opzij te zetten. Ik kan het verhaal veel indringender vertellen omdat mensen zich kunnen inleven in de karakters, zich identificeren. In een non-fictie boek kun je geen emotie leggen. Daarin verschilt het van een roman,’ vertelt hij in Lees Magazine.

Hebban-recensent Sigried is enthousiast over die werkwijze van Pfeijffer en gaf Grand Hotel Europa de volle waardering van vijf sterren:

‘De rijkdom van het geheel is overdonderend, waardoor Grand Hotel Europa een boek is waarvoor je uitgebreid de tijd moet nemen. Ilja Leonard Pfeijffer balanceert op een slappe koord, maar verliest geen moment het evenwicht. Wel integendeel, het is indrukwekkend hoe elegant hij slalomt tussen verschillende plotlijnen, registers en thema’s. Op grandioze manier haalt hij de overkant, waar hem alleen maar applaus kan wachten.’

Schrijven is dan ook hard werken, zegt de auteur, en ontkracht daarmee de mythe van het schrijverschap. 'Iedere schrijver die eerlijk is over zijn vak, zal de mythe onderuithalen', vertelt Pfeijffer aan Hebban. 'Schrijven is niet louter inspiratie. Het is niet zo dat je met je opiumpijp en een fles absint naast je bed ligt te wachten tot de muze haar zinnen influistert.’

Schrijven doet de auteur dan ook dagelijks, vertelt hij eind 2018 aan HP De Tijd. ‘Om tien uur breng ik mijn vriendin Stella naar haar werk – tien minuutjes wandelen vanaf waar we wonen, in Genua. Eerst ontbijten we ergens, in een barretje, dan begin ik te schrijven tot één uur, en gaan we lunchen. Na de lunch schrijf ik dan tot half acht. Dan is Stella klaar met werken. ’s Avonds schrijf ik meestal niet meer.’

Toch steekt dat ouderwetse beeld van het schrijven wel de kop op als Pfeijffer vertelt: ‘Ik heb een mooie vulpen, van het Italiaanse merk Delta. Het model heet Dolce Vita. Met die pen heb ik Grand Hotel Europa helemaal geschreven. De handgeschreven versie werk ik dan uit op mijn computer. Ik probeer met pen en papier zo definitief mogelijk te formuleren, zo mooi mogelijke zinnen te maken. Je bent gedwongen om van tevoren na de denken over je hele zin, van hoofdletter tot punt.’

Hebban-recensent Sigried wist hij daar al mee te overtuigen.

‘Er gebeurt ontzettend veel en alles wordt even uitvoerig beschreven. De gedetailleerde en ronkende zinnen kunnen soms overdadig worden, maar door het gebruik van verschillende stijlen blijft de lezer alert. Poëtische beschouwingen, weemoedige overpeinzingen en vulgair beschreven seksscènes volgen elkaar op een natuurlijke manier op. Binnen elke stijlvorm toont de auteur zijn scherpzinnigheid en geeft op een overtuigende manier blijk van zijn bewondering voor en teleurstelling in Europa.’