Barts Boekenclub met spontaan katholiek tintje

Een nazit van Barts BoekenClub in de namiddag, dat is ook niet vaak voorgekomen. Vanwaar deze middageditie?

‘Inderdaad. Tot nu toe vindt BBC altijd op de woensdagavond plaats. Maar deze maand wil ik eens experimenteren met de zondagmiddag. Eens kijken welk gevoel en welke sfeer dat zou oproepen.’

En?

‘Zeer positief. De zondagmiddag is juist zo’n moment van de week waarin men vaak denkt: Wat zullen we deze middag gaan doen? Dat soort momenten leent zich qua gevoel natuurlijk ontzettend goed voor iets als een literaire salon. En dan is het nog maar een kleine stap naar het Betty Asfalt Complex. (Lacht) Het leuke aan de middag is ook dat de nazit een stuk drukker is. Het is nu pas half zes, maar we hebben nog een hele avond voor de boeg!’

Deze editie werd aangekondigd als ‘Een huiselijke poëzie- en prozamiddag’. Klinkt een beetje geitenwollensokkerig.

‘Ja nu je het zó zegt, dan wel. Maar dat was niet de insteek. Ik wilde juist het intieme karakter van deze editie benadrukken. In vergelijking met de vorige keer [met Jamal Ouariachi, Hebban Proza Pitch, de heren Blokker, Spiering en Van Es én een afsluitende geschiedenisquiz], zou deze veel ingetogener zijn.'

Wie waren nu je gasten?

‘Lucas Hirsch had ik uitgenodigd naar aanleiding van zijn nieuwste dichtbundel Ontsla me van alles wat ik liefheb. Rosita Steenbeek schoof bij me aan om te vertellen over haar familiegeschiedenis annex roman Rose. Jesse Dorrestijn was gedurende de hele show onze troubadour; zeg maar de muzikale draad van Ariande. (Lach) Hij speelde liedjes van zijn cd O kus mij o omarm mij. Die cd is een prachtig muzikaal eerbetoon aan dichters als Martinus Nijhoff en Hans Lodeizen. En toen was de link snel gelegd.’

Welke link bedoel je?

‘Ik had het idee geopperd dat Jesse Dorrestijn ook enkele gedichten van Lucas Hirsch op muziek zou kunnen zetten en dat hij na mijn gesprek met Lucas enkele daarvan zou spelen op zijn gitaar. Ik vond dat erg goed gedaan.’

Lijkt me voor Lucas Hirsch natuurlijk ook super als iemand de moeite neemt zijn gedichten om te zetten tot muziek.

‘Precies, zeker ook als het titelgedicht “Ontsla me van alles wat ik liefheb” ten gehore werd gebracht.’

Die titel klinkt niet heel erg opbeurend; soort van control-alt-delete met je oude ik?

‘Soort van ja. Deze dichtbundel, zijn vierde, is heel persoonlijk en stelt de vraag: wat gebeurt er met iemand als hij in korte tijd een scheiding, het verlies van een dierbare en het kwijtraken van zijn baan moet verwerken? In dit geval: wat gebeurt er als zo’n iemand Lucas Hirsch is?'

Dat lijkt me een heftig onderwerp...

‘Zeker, maar ook weer niet. Uiteindelijk is het allemaal goed met hem terecht gekomen. Maar dat soort verlies hakt er natuurlijk keihard in en is natuurlijk voor velen, waaronder mijzelf, erg herkenbaar. Ik was dan ook benieuwd hoe Lucas door het schrijven van zijn gedichten weer een balans in zijn leven had gevonden. Zijn bundel Ontsla me van alles wat ik liefheb is ontzettend persoonlijk en geniaal kwetsbaar tegelijkertijd. Er zit een bepaalde cadans in zijn stijl die je pas ontdekt als de gedichten voor de derde of vierde keer hebt gelezen. Lucas is verder ook een woordkunstenaar die over de taal zweeft en je op een subtiele wijze tot dwingt tot reflectie. Sommige zinnen kwamen echt keihard binnen.’

Kun je een voorbeeld noemen?

‘ “Je bent dood/als je bij leven laat/te zijn”. Zoals ik al zei, ken ik inmiddels ook de klappen van de zweep des levens. (Lacht) Maar er gaat nu werkelijk geen dag voorbij dat ik niet aan deze zin denk. Het is het cliché der clichés, maar een dagelijkse portie van dit soort carpe-diem-peptalk is heus niet zo vanzelfsprekend.’

Hiermee de kracht van poëzie ontdekt?

‘JA! (Resoluut) Eerlijk gezegd had ik tot nu toe maar heel erg weinig ervaring met poëzie, laat staan dat ik ooit een dichtbundel heb gekocht. Ik vond er altijd een zweem van elitairs en zweverigs omheen hangen. Ik had er ook nooit echt het geduld voor. Maar dan ben ik nu helemaal van genezen.’

Waar ging je gesprek met Rosita Steenbeek over?

‘Rosita had ik uitgenodigd om te praten over haar boek Rose. Daarin vertelt zij het levensverhaal van haar grootmoeder, dochter van een joodse moeder en een Duitse vader, die in 1929 haar hart verliest aan een Nederlandse dominee. Rose vestigt zich in Klaaswaal, een dorpje onder de rook van Rotterdam. Wat ik zo bewonderingswaardig vond aan haar boek was dat Rose zich steeds aanpaste aan een nieuwe situatie ondanks alle cultuurverschillen, maar toch nooit echt door de buitenwereld werd geaccepteerd. Voor de Duitsers was ze een Jodin, maar toen de oorlog uitbrak was zij voor de Nederlanders een mof. Nooit ergens echt thuis horen. Het is een beetje hetzelfde verhaal dat Jaap Cohen vertelde met zijn ‘Onontkoombare afkomst van Eli d’Oliveira’ tijdens de openingseditie van BBC: Je kunt jezelf wel een identiteit aanmeten, het is uiteindelijk de buitenwereld die bepaalt wie je bent. Dat vind ik zo fascinerend, maar ook beangstigend op de een of andere manier.’

Dit gevoel werd ook gedeeld vanuit de zaal. Er werden veel vragen aan Rosita gesteld.

‘Het was een mooie interactie inderdaad. Er ontstond een levendige discussie waarin de vraag naar voren kwam in hoeverre er een vergelijking kan worden getrokken tussen de groeiende Jodenhaat in de jaren dertig met het antisemitisme anno nu. Het is een misvatting dat de geschiedenis zich herhaalt, maar er zijn zeker parallellen te trekken. Zo kruipt de angstcultuur en xenofobie als een gifslang onze samenleving binnen. We weten inmiddels waar dit toe kan leiden.’

In de flyer van deze editie stond ook stond ook ‘met een vleugje Allerzielen’. Proef ik hier een katholieke twist in de show?

‘Op dat idee kwam ik eerlijk gezegd pas twee weken voor deze aflevering. Ik ontdekte per toeval dat deze zondagmiddag samenviel met Allerzielen en Allerheiligen. En toen gingen mijn katholieke genen toch met mij aan de haal.’

Op zondagmiddag 22 november is er weer een nieuwe Barts BoekenClub. Vertel eens, wat kunnen we verwachten?

‘Compleet anders dan deze in ieder geval. Het wordt een speciale thrillereditie. Ik zal dan in gesprek gaan met succesvolle debutanten en gelauwerde meesters in het thrillergenre. Literair, psychologisch of oestrogeen, samen met René Appel, Max van Olden, Heleen van der Kemp en Ilse Ruijters nemen we alle thrillervarianten onder de loep. Waar zitten overeenkomsten en verschillen tussen hun boeken? Wat maakt iets tot een spannende thriller en wat is nu het verschil tussen een literaire roman en misdaadroman? En last but not least, is er weer de Hebban Proza Pitch!’

Kaarten voor Barts Boekenclub zijn verkrijgbaar via de website van het theater www.bettyasfaltcomplex.nl