Bauer literatuurt: De verbeelding aan de macht

Pagina 3 van 3

Nog enkele opvallende boeken van de afgelopen tijd, naast Pijn en Vaderval :

Abdou en de anderen van dichter, schrijver én vluchtelingenwerker Lammert Voos (1962) is heel persoonlijk, maakt duidelijk welke innerlijke strijd Voos jaren heeft moeten voeren, wat zijn gemoed heeft bezwaard, wat hem grotendeels heeft gevormd, wat tot een zekere afzondering heeft geleid. Het is een met hart, ziel, lever en nieren – er vloeien begrijpelijke sloten spiritualia – geschreven ooggetuigenverslag van iemand die nauw betrokken is geweest bij probleemgevallen. Het is een pleidooi voor de nuance, een gefundeerde aanklacht, die zonder meer simultaan zou moeten uitgeleverd worden met Hoe ik talent voor het leven kreeg van Rodaan Al Galidi. Voos maakt mensen van nummers, zet de houding van de Nederlandse overheid en van een groot gedeelte van de burgers in het juiste historische perspectief. Hij vaagt vooroordelen – dat we overspoeld worden bijvoorbeeld – met feitenmateriaal en vooral de juiste cijfers volkomen weg. Abdou en de anderen is niet alleen essayistisch sterk, maar wordt ook naar een hoger niveau getild door de licht-melancholische toon van de schrijver, door de zelfkennis, door de fijn bijtende zelfspot. Het proza krijgt daardoor iets onbestemds, maakt de boodschap dwingender. Je krijgt af en toe een glimp te zien van de blanke pit van deze ruwe bolster. Zo moet je autobiografisch schrijven.

Ach, deze leegte, deze verschrikkelijke leegte is een verslag van de drie jaar dat de Duitse acteur en schrijver Joachim Meyerhoff (1967) studeerde aan de toneelschool in München en dat hij bij zijn grootouders in huis woonde. Een groeipijnboek op hilarische én verontrustende toon over de vormende tiener- en jongtwintigertijd van het personage Meyerhoff. Joachim is een rasverteller, zijn romans hebben een hoog entertainmentgehalte, maar hij weet door de melancholische onderlaag, ragfijn aangebracht, toch ook echt te ontroeren. Wat een liefdevol portret heeft hij van zijn grootouders gemaakt. Mensen die door hun eigenzinnigheid menig bezoeker – ook al is het een zestigjarige ex-student, inmiddels zelf al hoogleraar – de stuipen op het lijf jagen, maar die toch op hun geheel eigen wijze een extra invulling geven aan de acteursloopbaan van de hoofdpersoon. Eigenlijk is de thuissituatie in die jaren veel bepalender. Stukken in het huis, worden afgewisseld met perikelen op de toneelschool. Allemachtig, wat weet de schrijver zijn gestuntel, zijn twijfel sterk te verwoorden. Meyerhoff is de koning van de zelfspot. De leegte, de leegte en het grenzeloze verlangen om maar door iets, door wat dan ook, echt te worden gegrepen.

In Moeders zondag, schetst de Engelse schrijver Graham Swift (1949) – onderkoeld en barstenvol emotie tegelijk – hoe de dienstmeid Jane voor even ‘lady of the manor’ is wanneer ze op Moederdag 1924 alleen is in de slaapkamer met haar onmogelijke geliefde, de jonge lord Paul van het naburige landgoed. Je waant je direct terug in de belle epoque, de tijd die eerder vergeet-feestelijk was dan werkelijk vreugdevol. Voor even weet Swift op geloofwaardige wijze de verschillen tussen de klassen, ja, tussen de seksen op te heffen. Door niets anders dan naaktheid, mens-zijn. Paul moet naar een feestje met zijn verloofde toe, maar aarzelt. Met grote gevolgen. De lezer krijgt het gevoel dat dit verhaal aan hem of haar persoonlijk wordt verteld. Een intimiteit die versterkt wordt door het plot – nu ja, de inkapseling van deze gedenkwaardige zondag in het leven van Jane. Langzaam wordt duidelijk dat Jane veel later schrijfster is geworden. Dat ze daarover wordt geïnterviewd. Maar voor de interviewer houdt ze haar ware (schrijvers-)ik angstvallig verborgen. Haar echte drijfveer is die ene Moederdag. Het geheime verhaal wat ze aan niemand ooit zal vertellen, behalve aan de gelukkige lezer van deze roman.

Dit is de eerste keer dat Graham Swift verhaalt over een schrijver en het schrijfproces. Over de ware beweegredenen van een échte schrijver, een mens die verhalen leeft. Maar wel op zulk een welhaast onnavolgbare wijze, dat hij tegelijkertijd meer over zichzelf laat voelen, terwijl hij eigenlijk niet in de tekst aanwezig is, zoals het een échte schrijver betaamt, zich helemaal heeft weggecijferd. Zo ver dat alles binnenstebuiten draait. Moeders zondag is een innerlijk testament.