Bauer literatuurt: Mooischrijverij
Er schuilt een groot gevaar in het bewust zoeken naar poëtisch taalgebruik in proza. Het spel met de woorden kan het verhaal gaan overnemen waardoor de natuurlijke stem niet meer hoorbaar is. Het geheel krijgt iets gekunstelds. Hoe briljant de vondsten ook zijn, je ogen zullen er steeds meer aan blijven haken. Een achteloos uitgesproken zinnetje, het van betekenis enigszins gekantelde doodnormale woord heeft meestal meer effect, is zinnelijker dan menig hoogdravende strofe.
De tweede roman, De jongen die het paard van Atila stal, van de Spaanse copywriter en uitgever Iván Repila (1978) – hier is vanwege de lengte ‘novelle’ toch echt beter op z’n plaats – zucht bijvoorbeeld zwaar onder het taalgebruik. Twee broers zitten langdurig vast in een diepe put in een afgelegen gebied. Ze worden gekweld door honger, dorst, ziekte, dromen en waanideeën. Een interessant klein decor, waar je als schrijver het maximale uit kunt putten. (Deze woordspeling drong zich op.) Maar de ‘volwassenheid’ van de auteur piept nadrukkelijk door de tekst heen. De taal die de jongeren uitslaan past in het geheel niet bij hun leeftijd en niet bij hun eenvoudige plattelandsafkomst. Hier lijken twee hoogbejaarde filosofen aan het bakkeleien. Kinderen hebben het tegen elkaar niet over ‘razernij’, ‘impulsen’ en ‘voorstuwen’ en het ‘aanschouwen van het einde der tijden’. De monologen zijn bijna zonder uitzondering potsierlijk. Pagina’s worden ontsierd door opsommingen. Als de auteur tot doel had om een bijna fysieke weerzin op te roepen bij de lezer dan is hij daarin geslaagd.
Het is maar weinigen gegeven om bijzondere woordbeelden in hun prozateksten te laten integreren, te laten verdwijnen eerder. Als eilanden van zwijgen, geestgronden van suggestie waarop de tekst tot leven kan komen. Toe maar, Guus, pas op je woorden! Jón Kalman Stefánsson (1963) is zo’n ‘natuurtalent’, geen wonder, want de IJslandse schrijver is van oorsprong dichter. (Iets ter grootte van het universum is zijn meest recente roman.)
Stefánsson: ‘Ik publiceerde drie donkere dichtbundels toen ik begin twintig was. Op die leeftijd kan de duisternis nog iets veelbelovends hebben. Mijn leven speelde zich uitsluitend af rond gedichten, dichters en optredens. Dat was in die dagen voor mij het ultieme leven. In IJsland werd en wordt enorm veel geschreven en gelezen en lang werd het dichterschap het hoogst haalbare geacht. De poëzie was het belangrijkste wapen tijdens onze vredelievende onafhankelijkheidsstrijd tegen de Denen. De macht van het woord. Wel een vreemd wapen, want de Denen verstonden er niets van. Naarmate ik wat ouder werd, begon ik te beseffen dat er iets in me zat dat er via gedichten niet uit kon. Ik begon met het schrijven van proza, veel te versleuteld in eerste instantie. Achteraf bezien kan ik zeggen dat de poëzie me eerst de rug toe moest keren voordat ik mijn prozastem kon vinden. Er flitst af en toe nog een poëtisch beeld door mijn proza. Door ze spaarzaam te gebruiken komen ze misschien zelfs beter tot zijn recht. In feite zou ik uit mijn romans zinnen kunnen zeven en er een gedichtenbundel van maken. Maar dat is een weg die ik niet meer wil gaan. Je kunt niet precies je vinger leggen op de poëzie. Het is het hart dat het brein stuurt. Ik ben me ervan bewust dat mijn stijl voor de niet geoefende lezer veeleisend kan zijn.’
Lees verder op pagina 2
