Bestemming: Portugal
Portugezen zijn een apart slag Zuid-Europeanen. Ze horen bij het zuiden, maar hebben niet echt een Mediterrane cultuur. Dat merk je aan hun temperament. Portugezen zijn ingetogen. Ze houden geen verhitte discussie met veel handgebaren, zoals Italianen. Ze houden niet van drukte en uitbundige levensvreugde, zoals hun Spaanse buren. Portugezen hebben meer met stilletjes lijden: ze hebben saudade. Het woord is moeilijk te vertalen. Het is een mengelmoes van verlies, gemis, afstand en liefde. Saudade heeft heimwee in zich, en melancholie. Het gevoel ontstond in de tijd van de Portugese ontdekkingsreizen, toen de Portugezen naar alle hoeken van de aarde zeilden. Die tijd is voorbij, maar zelfs aan de zonovergoten stranden van de Algarve zie je Portugese vakantievierders nog vaak weemoedig over de Atlantische Oceaan staren. Je ziet ze denken: 'vroeger...' En uiteraard zit de Portugese literatuur vol met saudade.
Fernando Pessoa
Wie Portugal zegt, kan natuurlijk niet om Lissabon heen. En Lissabon is niet compleet zonder Fernando Pessoa (1888-1935). Dat hij van zijn bruisende havenstad hield, kun je lezen in zijn reisgids Lissabon: Wat de toerist moet zien. Het kwam in 1925 uit en werd in 2000 in het Nederlands uitgegeven. Het is een dichterlijke lofzang op alle historische stukjes Lissabon. Als je in Lissabon bent kun je in de wijk Chiado een bezoek brengen aan café A Brasileira. Hier zat de beroemde schrijver onafgebroken te roken, koffie te drinken en te schrijven. Pessoa’s meest beroemde boek is Het boek der rusteloosheid, een inktzwart meesterwerk dat de donkere kant van de Portugezen weerspiegelt. Samenvatting: het leven heeft geen zin en daarna ga je dood.
José Saramago
Zijn pessimistische doembeelden helemaal jouw ding tijdens je zuidelijke zonvakantie? Dan kun je ook die andere grote twintigste-eeuwse Portugese schrijver proberen, José Saramago. In zijn meest bekende boek, De stad der blinden, worden alle mensen plotseling blind en glijdt de mensheid af in een zelfzuchtige strijd op leven en dood. Saramago’s meest toegankelijke boek is Bovenlicht, waarbij de schrijver uit het raam kijkt, van huis naar huis gaat en de frustraties en illusies van de inwoners beschrijft.
José Rodrigues Dos Santos
Iets lichtere kost zijn de boeken van de meest populaire Portugese schrijver van dit moment, Jose Rodrigues Dos Santos. Zijn boeken hebben wel iets weg van die van Dan Brown. Zo gaat Codex 632 over 'de ware identiteit' van Christoffel Columbus. Het zit vol bekende Dan Brown-elementen, zoals een moord in een hotelkamer, een cryptoloog en geschiedenisprofessor als hoofdpersoon, een hoop puzzels en codes en reizen van hot naar her. Ook makkelijk leesbaar zijn de thrillers van Suzanne Vermeer. Hittegolf, haar laatste, speelt zich af in het zomerse Algarve, waar een hittegolf de gemoederen bezighoudt van de lokale bevolking en de Nederlanders die er zijn neergestreken. De mooie zomer wordt wreed verstoord door de vondst van een lichaam aan de voet van 'Het einde van de wereld', een klif op het uiterste puntje van de Algarve.
Het hoge noorden
De andere kant van het land, het hoge noorden, vormt de achtergrond van De hoge hergen van Portugal van Yann Martel, de auteur die bekend werd met Het leven van Pi. De roman heeft drie hoofdpersonen in drie verschillende tijden. Ze hebben alle drie een dierbare verloren en gaan elk op een andere manier met dit verlies om. Het platteland verbindt de verhaallijnen.
Een roman die nog uit moet komen, maar al even indringend is als de rest van de Portugalboeken: Reis naar het einde van António Lobo Antunes. In dit boek maakt een psychiater een autorit vanaf zijn vakantieadres in de Algarve naar het strand Praia das Maçãs, nabij Lissabon – de reis neemt een middag en een deel van de avond in beslag. Hij denkt terug aan zijn kinderjaren, aan zijn stukgelopen huwelijk en de vakanties met zijn ex in de Algarve, aan de oorlog, en vooral aan het leven in de psychiatrische kliniek waar hij werkte. Reis naar het einde gaat over herinneren en vergeten, typisch Portugese thema’s dus. Het boek wordt in oktober verwacht. Alvast een tip voor de herfstvakantie.
Dit gebied tussen Lissabon en de Algarve, de Alentejo, vormt ook de achtergrond van Thuis in Portugal, van de Nederlandse schrijfster Marieke Woudstra. De roman is deels op haar eigen ervaringen gebaseerd en gaat over een alleenstaande Nederlandse moeder van twee pubers die naar Portugal verhuist om daar zelfvoorzienend te leven. Dat gaat allemaal redelijk goed; ze ontmoet zelfs een leuke man waarmee ze verder gaat. Maar er is ook een keerzijde, want ze ziet hoe de lokale bewoners hun traditionele manier van leven onherroepelijk kwijtraken aan de moderne tijd, met natuurlijk een hoop heimwee naar betere tijden als gevolg.
Maar ja, aan gevoelens van verlies en heimwee ontkom je niet in dit land. Geef je dus maar gewoon over aan de saudade.
