Op de planken

Wees eens eerlijk: wie van jullie heeft The Fountainhead gelezen, de bijna 800 pagina’s tellende ideeënroman van Ayn Rand uit 1943 over Howard Roark, een jonge, briljante architect die weigert concessies te doen aan zijn opdrachtgevers en — tegen de stroom in — ontwerpen blijft creëren waar hij zelf achter staat? De kans is groter dat je de toneelbewerking hebt gezien: vorig jaar ging de vier uur durende productie van Toneelgroep Amsterdam in première, onder regie van Ivo van Hove en met Ramsey Nasr (foto links) als Roark; het stuk was zo’n succes — nationaal en internationaal — dat het vanaf 30 oktober hernomen wordt. Een paar weken geleden won Nasr de Louis d’Or voor zijn vertolking van Roark, mede vanwege de ‘krachtige en tegelijk mooi ingehouden manier’ waarop hij hem gestalte geeft.

Een boek dat op de planken wordt gebracht: het gebeurt al jaren, maar dit toneelseizoen lijken er wel héél veel voorstellingen te zijn gebaseerd op romans. Vorige week maandag en dinsdag werd in de Amsterdamse Stadsschouwburg Les Particules élémentaires van de Franse groep Si vous pouviez lécher mon coeur opgevoerd, een bewerking van Michel Houellebecqs Elementaire deeltjes (1998). In de roman, die begint in het jaar 2079, is een gekloonde mens aan het woord die de tragikomische belevenissen boekstaaft van twee halfbroers uit de late 20ste eeuw, die als gevolg van de uitwassen van de seksuele revolutie gedoemd zijn om emotioneel en sociaal te mislukken.

Tijdens de Ruhrtriënnale, het kunstenfestival dat van 14 augustus tot en met 26 september in het Duitse Ruhrgebied plaatsvond ging intussen de toneelversie van Louis Couperus’ De stille kracht (1900) in première, een van Couperus’ ‘Indische romans’, waarin een hardwerkende resident en zijn overspelige vrouw worden getroffen door ‘goenagoena’ (Indische zwarte magie). Vanaf vandaag zal het stuk van Toneelgroep Amsterdam, geregisseerd door Ivo van Hove en met onder anderen Halina Reijn en Gijs Scholten van Asschat, ook in Nederland te zien zijn. Van Hove heeft al aangekondigd dat het niet bij deze Couperus-klassieker zal blijven: ook Van oude mensen, de dingen die voorbijgaan (1906) en De boeken der kleine zielen (1901-1903) zullen de komende jaren worden gespeeld.

En daarmee heeft Toneelgroep Amsterdam nog steeds geen genoeg van theaterbewerkingen. In het voorjaar van 2016 zal, in regie van Guy Cassiers, De welwillenden op de planken gebracht worden, tien jaar na het verschijnen van de opzienbarende roman van Jonathan Littell, waarin de Jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt bezien vanuit het perspectief van een SD-officier; tegelijkertijd zal Luk Perceval Het jaar van de kreeft regisseren, een verhaal van Hugo Claus uit 1972 over de (uiteindelijk stuk lopende) liefde tussen een geslaagde zakenman en een seksueel gefrustreerde vrouw.

De tweeling (1993, foto links), Tessa de Loo’s roman over de lotgevallen van twee zussen (die op jonge leeftijd van elkaar gescheiden worden en elkaar jaren later weer terugvinden) gedurende de Tweede Wereldoorlog, trekt de komende maanden als musical door het land; NTGent voert vanaf januari 2016 een bewerking van Dit zijn de namen (2012) op, Tommy Wieringa’s laatste en met de Librisprijs bekroonde roman over een groep vluchtelingen in een fictief Russisch stadje; TG Stormvogels toert vanaf november met de voorstelling De meester en Margarita, naar de gelijknamige krankzinnige roman (en satire op de tirannie van Stalin) die Michail Boelgakov schreef tussen 1928 en 1940, maar pas in 1967 gepubliceerd mocht worden. Ook Bos Theaterproducties heeft boeken voor toneel bewerkt: tot en met februari 2016 speelt — onder anderen — Cees Geel in de voorstelling Ventoux, naar het gelijknamige boek (2013) van Bert Wagendorp over een groep vrienden die dertig jaar na de dood van een van hen terugkeren naar de plek waar het gebeurde, en vanaf november is Oeroeg te zien, gebaseerd op Hella Haasses debuutroman uit 1948 over de vriendschap — en het uit elkaar groeien — van een plantersjongen en de zoon van een inlander.

Waar komt deze populariteit vandaan? Is het uit gemakzucht, niet alleen van de makers — het verhaal ligt er al, de tekst (grotendeels) ook, en het stuk kan meeliften op de (naams)bekendheid van het boek — maar ook van de lezer/kijker: een boek als The Fountainhead kost je, als je elke dag een uurtje voor het slapengaan leest, zo een paar weken, terwijl je met een avondje in de schouwburg het verhaal in vier uur tot je kan nemen. Aan de andere kant: is een toneelbewerking niet juist moeilijker om te maken, omdat er altijd dat boek ligt waarop het gebaseerd is, er dus geheid vergelijkingen worden gemaakt, en de onvermijdelijke vraag wordt gesteld: voegt het iets toe? Zijn de auteurs zelf blij met het op de planken brengen van hun verhalen, waarmee dat wat ze alleen met woorden hebben uitgedrukt ineens wordt gevisualiseerd?

Nu of binnenkort in het theater:

Spijt, de musical | Gebaseerd op de eerder verfilmde bestseller Spijt van Carry Slee. Het scenario is van Dick van den Heuvel.  De jonge cast bestaat uit: Robin van den Heuvel, Bjorn Wilbers, Marco Hoving, Rose-Anne van Elswij,k Lisanne Schut, Mike Levens en Daan Smits. Te zien vanaf oktober 2015.

De Tweeling - musical | Gebaseerd op de gelijknamige bestseller van Tessa de Loo. Muziek: de Common Linnets in samenwerking met Daniel Lohues. Script: Kees Prins en Frank Ketelaar. Regie: Ruut Weissman. Rosa da Silva en Hanna van Vliet spelen de rollen van tweelingzusjes Lotte en Anna Bamberg. Te zien vanaf oktober 2015.

Het meisje met het rode haar | Gebaseerd op het boek van Theun de Vries. Het script is van Allard Blom, de muziek is van Tom Bakker en de regie is in handen van Paul van Ewijk. De hoofdrol wordt gespeeld door Roos van Erkel. Andere rollen zijn voor Jim Bakkum, Sjoerd Pleijsier, Joska de Kruijff en Stafan de Kogel. Te zien vanaf oktober 2015.

Oeroeg | Gebaseerd op het gelijknamige boek van Hella S. Haasse. Oeroeg vertelt het aangrijpende verhaal van de vriendschap tussen een Javaanse jongen en de zoon van een Nederlandse administrateur in het Nederlands-Indië van voor de Tweede Wereldoorlog. Leopold Witte en Helge Slikker geven samen het verhaal vorm tot een speelse, zintuiglijke en muzikale vertelling. Vanaf november 2015.

Ventoux | Gebaseerd op de succesvolle roman van Bert Wagendorp uit 2013. Bewerking door George van Houts. Met Cees Geel, Chris Tates, René van Zinnicq Bergman en Dennis Rudge. Vanaf oktober 2015.

Ik kom terug | Gebaseerd op de gelijknamige en bekroonde bestseller van Adriaan van Dis. Regie: Michiel van Erp. Gespeeld door Adriaan van Dis en Olga Zuiderhoek. Van Dis schreef ook het script. Vanaf december 2015.

LEEF! | Gebaseerd op het gelijknamige boek van Laura Maaskant. Jamie Grant, bekend van o.a. de tv-series Flikken Maastricht en In Therapie, speelt de rol van de twintigjarige ernstig zieke Laura Maaskant, die besluit zichzelf niet te laten behandelen maar optimaal te genieten van de tijd die haar nog gegeven is. Script: Marc Veerkamp. Regie: Benno Hoogveld. Te zien vanaf januari 2016.

Hoe mooi alles | Gebasseerd op het gelijknamige boek van Mirjam van Hengel. De woorden zijn ontleend aan een gedicht van Leo Vroman (1915-2013). De dichter/bioloog Leo Vroman en zijn latere vrouw Tineke Sanders worden vlak voor de Tweede Wereldoorlog verliefd op elkaar. Leo vlucht net op tijd het land uit om in Indonesië in de Japanse kampen terecht te komen. Wanneer ze elkaar na zeven jaar terug zien, is hun liefde nog steeds even sterk en trouwen ze de volgende dag. Ze leefden nog lang en gelukkig... Dat wil zeggen nog ruim 66 jaar samen, in een zeldzaam harmonische, bijna symbiotische liefde. Te zien vanaf oktober 2015.