Boekenpost op Hebban | Benedict Wells leest 'Laat me nooit alleen'

Benedict Wells leest Laat me nooit alleen

Door Wytske Roodbergen
Dit artikel verscheen eerder in Boekenpost 189, editie november-december 2023

In ieder nummer van Boekenpost praat Wytske Roodbergen met een bekende auteur over een boek dat veel voor hem of haar betekent. Voor Benedict Wells is dat Laat me nooit alleen van Kazuo Ishiguro.

Laat me nooit alleen (2005) van Kazuo Ishiguro is een moderne klassieker. Het is een van de krachtigste en ontroerendste boeken die ik ken en het had een enorme impact. Ishiguro is een life changer die mij als schrijver heeft veranderd. Was ik in mijn boeken eerder luid en onderhoudend, met Ishiguro kwam er rust en stilte in mijn werk. Subtiele stilte is veel opwindender, heb ik ontdekt. En: de aantrekkingskracht is sterker in de diepte dan aan de oppervlakte. Ik was tweeëntwintig toen mijn ouders, zus en beste vriend in mijn bijzijn over Ishiguro spraken. Op hun gezichten zag ik iets nieuws, aan hun gelaatsuitdrukking zag ik dat ze oprecht waren aangedaan. Nieuwsgierig geworden las ik De rest van de dag – en daarna al het werk van Ishiguro. Ik hield vooral van Laat me nooit alleen; het beïnvloedde mijn werk aan mijn roman Het einde van de eenzaamheid.

De verfijning waarmee Ishiguro schrijft, het ingetogene, het rustige verteltempo waarbij ruimte is voor stilte tussen de regels, dat is signature Ishiguro. Over zijn werk ligt een magische sluier waaronder een diepere waarheid over ons mensen zichtbaar wordt. Elk boek heeft een eigen sfeer en taal, elke scène is goed geschreven en getuigt van intense observatie. Schijnbaar achteloos werkt hij toe naar een climax, vanzelfsprekend en spannend tegelijk. Zijn boeken zijn echte pageturners, met genoeg hintjes en vooruitblikken om de lezer bij de les te houden en op het eind vaak een verrassende twist. Boeken spelen zich nooit af in het heden, altijd in het verleden of in een dystopische setting, zoals in Laat me nooit alleen. Al lezende raak je geëmotioneerd, zonder precies te snappen waarom.

Ik wist al jong dat ik schrijver wilde worden; ik wilde woorden geven aan mijn gevoel. Op school werd creatief schrijven niet gestimuleerd, je leerde vooral teksten van anderen analyseren. Ik las zonder me te laten beïnvloeden door leraren. Hotel New Hampshire van John Irving en Het hart is een eenzame jager van Carson McCullers, inspirerende boeken van echte verhalenvertellers, geschreven in mooie, heldere taal. Later heeft vooral Ishiguro me geholpen mijn eigen stem en stijl te ontdekken. Hij gebruikt klassieke verteltechnieken. Zoals: het verhaal vertellen aan de hand van herinneringen van de hoofdpersoon, in de eerste persoon. Dat vraagt geduld van de lezer. Geduld dat ruimschoots wordt beloond; niet voor niets won Ishiguro in 2017 de Nobelprijs voor de Literatuur.

De rest van de dag en Laat me nooit alleen heb ik echt bestudeerd. Sfeer, schrijfstijl en taalgebruik zijn perfect gekozen, passend bij de hoofdpersonen. Er staat geen woord dat er niet hoort, elke scène, elke zin is doordacht. De verhalen zijn ontroerend en overtuigend omdat de personages geloofwaardig zijn.

Ishiguro is een Engels-Japanse auteur. Hij woont in Engeland en schrijft in het Engels. De aandacht voor detail in al zijn werk is wellicht typisch Japans. In Japan is er aandacht voor detail, in de theeceremonie, in subtiele gebaren, blikken en fijne observaties. Het feit dat Ishiguro schrijft over setting, cultuur, landschap en maatschappelijke situatie van Engeland maakt hem tot een fascinerende mix van beide culturen die lezers op een universeel niveau weet te raken. Zoals Carl Rogers zei: 'De meest individuele emoties zijn ook de meest universele.' Verlies, bijvoorbeeld, is oneindig persoonlijk, en tegelijkertijd is er iets universeels aan pijn dat losstaat van opvoeding en achtergrond. Verdriet, boosheid, machteloosheid, verwarring, pijn, frustratie: het is van alle mensen. Ishiguro wil dat universele voelbaar maken, een verhaal is daartoe een middel: wat het verhaal met jou doet, is belangrijker dan wat er gebeurt. Ishiguro maakt kunst. En die wil per definitie beschermen, verbinden, raken en ontroeren.

Laat me nooit alleen is het trieste sciencefictionverhaal van klonen Kathy H., Ruth en Tommy die opgroeien in Hailsham, een kostschoolachtige instelling op het Engelse platteland, waar ze worden klaargestoomd als orgaandonor. Het leven wordt bepaald door begeleiders, contact met de buitenwereld is er nauwelijks. Die wereld kennen ze uit lessen, hun toekomst blijft lang in nevelen gehuld. Creativiteit is belangrijk. De mooiste knutsels – gedichten, tekeningen, schilderijen, bouwwerkjes van platgeslagen blikjes – worden opgehaald door Madame, een mysterieuze dame in een grijs mantelpakje: creativiteit als bewijs van menselijkheid. Na Hailsham gaan leerlingen naar de Cottages, waar minder toezicht is en meer vrijheid. Hier begint hun opleiding tot verzorger: ze gaan klonen die al begonnen zijn met doneren verzorgen tot die zijn uitgedoneerd. Ten slotte gaan verzorgers zelf doneren, uitstel is onmogelijk.

Het is een diep ontroerend, maar ook verontrustend, gruwelijk verhaal. Hoewel het vijftien jaar geleden is dat ik het las, is de emotionele connectie onverminderd sterk, alsof het afgelopen zomer was. Ik kan wat ik voelde moeiteloos oproepen. Wat het betekent om mens te zijn. Wat is een ziel, wat creativiteit. De laatste bladzijden las ik in een trein, met drie medepassagiers om me heen. Toen ik huilde, keken ze me vreemd aan. Kathy omarmt haar lot als kloon. Het is een wreed en verdrietig lot. Onmenselijk, bijna. Maar tegelijkertijd zijn Kathy's gevoelens juist diep menselijk en staan ze heel dicht bij ons – een verontrustende gedachte. Ishiguro laat ons complexe emoties ervaren en legt het reservoir aan gevoelens in ons allemaal bloot. Dat we dan geraakt worden is misschien wel omdat we niet wisten dat we het in ons hadden.

Over Benedict Wells

Benedict Wells (München, 1984) debuteerde in 2008 met de roman Becks letzter Sommer, die in 2018 bij ons verscheen onder de titel Becks laatste zomer. De Nederlandse lezer had Wells toen al leren kennen door de in 2017 hier uitgebrachte roman Het einde van de eenzaamheid, die zijn grote doorbraak betekende. Daarna verschenen Dromer, Op het geniale af, Hard land en in 2023 de verhalenbundel De waarheid over het liegen. Wells woont in Zürich, waar hij momenteel werkt aan een non-fictie boek over schrijven.

Boekenpost op Hebban

Boekenpost is een mooi uitgevoerd, toegankelijk magazine voor iedereen met liefde voor boeken en belangstelling voor literatuur. Speciale aandacht is er voor het lezen in leesclubs. Zo bevat ieder nummer een uitgebreid dossier rond één boek, dat gebruikt kan worden om een leesclubbijeenkomst voor te bereiden. Boekenpost biedt verder artikelen over moderne en klassieke literatuur, doet verslag van bijzondere vondsten van boekenverzamelaars en geeft suggesties voor literaire uitstapjes.

Meer Boekenpost