Boekenpost op Hebban | Stille leesclubs veroveren de wereld

Een cafeetje, gezelschap en een boek

Door Judith Zeeman
Dit artikel verscheen eerder in Boekenpost #184, editie maart-april 2023

Samen hetzelfde boek lezen en bespreken in een leesclub. De een zweert erbij, de ander voelt zich wat minder senang bij de regels, de gekozen boeken en discussies. Want bij alles wat je samen doet, horen nou eenmaal afspraken en compromissen. En ziedaar, de ‘regelloze’ Silent Book Club doet wereldwijd z’n intrede. Een fenomeen dat is komen overwaaien uit Amerika. Wat houdt het in? En welke ‘stille’ boekenclubs zijn er nog meer?

De wieg van de Silent Book Club (SBC) staat in een restaurant in San Francisco. Daar, in 2012, bespraken de vriendinnen Guinevere de la Mare en Laura Gluhanich hun leesclubervaringen met elkaar. Ze deelden dezelfde bedenkingen: boeken moeten lezen waarin ze eigenlijk geen zin hadden, de leesdeadline moeten halen, iets van een boek moeten vinden en moeten opboksen tegen verbaal sterkere deelnemers met een uitgesproken mening. Kortom, meer 'moeten' dan hen lief was.

De la Mare droomde van een ander soort leesclub. Wat nou, als iedereen die dat wil, kan aanschuiven met een eigen boek. Zonder leesdeadline. En dat je dan in alle rust en stilte samen wat leest, waarna je – als je dat wilt – elkaar iets over je boek vertelt. Dat alles liefst buiten de deur in plaats van bij een deelnemer thuis. Dan hoeft niemand zich uit te putten in gastheer- of gastvrouwschap met bijbehorend voorwerk, zoals de woonkamer in staat van paraatheid brengen en hapjes en drankjes regelen. In haar vriendin Laura vond ze een gelijkgestemde ziel.

Voor hun eerste tweekoppige leesbijeenkomst spraken ze af in een gerieflijk tentje waar ze zich, drankje bij de hand, ieder in hun eigen boek verdiepten. Dat viel op. 'Mensen die zwijgend op hun smartphone turen, zijn tegenwoordig de culturele norm,' vertelde De la Mare daarover later. 'Maar vervang je dat schermpje door een boek, dan ben je ineens een bezienswaardigheid.' Het initiatief raakte een snaar. Meer mensen sloten zich bij hen aan en na verloop van tijd ontstonden er ook afdelingen in Brooklyn en Los Angeles, 'chapters' geheten. Er kwam een gezamenlijke website, een logo en de SBC werd een vennootschap. Inmiddels is het initiatief wereldwijd uitgegroeid tot meer dan 300 chapters in twintig landen, waaronder Nederland.

'Hier zit de boekenclub'

Marije van der Schaar is oprichtster van de Silent Book Club Amsterdam, maar ontdekte het stille lezen als deelnemer aan het 'chapter' in Den Haag. 'Tijdens de eerste corona-lockdown dacht ik: aan welke activiteiten kan ik nog meedoen? Ik stuitte op de Haagse Silent Book Club waar ze vanwege de lockdown waren overgestapt op online meetings via Zoom. Ideaal voor mij met een bijna oneindige "nog te lezen lijst". We logden in, vertelden elkaar welk boek we gingen lezen, logden uit voor een leesuurtje en gingen daarna weer online om de boeken nog even te bespreken. Na een jaar spraken ze weer af in levenden lijve. Dat was voor mij te ver, wonend in Zaandam, en ik richtte een Amsterdams chapter op.'

Als locatie kiest ze vaak voor het café van de bibliotheek naast het Centraal Station. 'Daar is het rustig. Ik leg dan een papiertje op een tafel met "hier zit de boekenclub", zodat we elkaar kunnen vinden. Het aantal deelnemers varieert van acht tot twaalf in de leeftijd van twintig tot vijftig. We begroeten elkaar even en lezen dan een uurtje. Wie langer wil lezen, doet dat gewoon. Niets is verplicht. Ook niet om elke maand te komen. Na afloop vertelt iedereen kort iets over z’n boek en dat brengt je weer op nieuwe leesideeën. Enkele deelnemers zijn expats die maar weinig Nederlands spreken en dan praten we in het Engels. In de zomer als het lekker warm is, zitten we ook wel buiten in een park. Deelname is gratis. Alleen vindt het café het wel fijn als je een consumptie bestelt.'

Silent Reading Parties

Een soortgelijke vorm van samen lezen, de Silent Reading Party, ontsproot onder het schedeldak van schrijver en journalist Christopher Frizzelle uit Seattle. In 2009 organiseerde hij de eerste bijeenkomst in de Fireside Room van Hotel Sorrento. Een lounge in de beste traditie van een comfortabele Ollie B. Bommelhuiskamer: oorklepfauteuils rond een royale haard, gecapitonneerde crapauds, love seats om in weg te zakken en uiteraard een bar die uitdrogingsverschijnselen tegengaat. Ook hier zoeken de deelnemers elkaars gezelschap om in stilte samen te lezen, de mobieltjes uitgeschakeld. Na afloop geen boekbespreking. Alles draait om een moment van rust en leestijd voor jezelf.

De behoefte daaraan bleek zo groot dat er buiten al snel een lange rij wachtenden stond, een boek in de aanslag. Om dat in goede banen te leiden, kunnen de deelnemers in Seattle tickets reserveren. Dat moeten ze evengoed ruim van tevoren doen om nog een plekje veilig te stellen. Wie achter het net vist, kan aansluiten via Zoom. Met het hotel is afgesproken dat tijdens de leesuurtjes uitsluitend muziek klinkt van een vaste pianist die rustige zachte melodielijnen uitserveert, ook voor de Zoomende lezers die vanuit hun eigen huiskamer een boek openslaan. Anders dan bij de Silent Book Club is hier geen overkoepelende organisatie en staat elk initiatief op zich.

'Gastvrijheid, rust en stilte'

Ook in Nederland zijn Silent Reading Parties, bijvoorbeeld onder de hoge gewelven van de Jacobikerk in Utrecht. Op de kerkbanken liggen langgerekte kussens en wie nog gemakkelijker wil zitten, kan z’n benen lui uitstrekken op de bank ervoor. Koffie en thee zijn binnen handbereik, toegang is gratis. 'We leven in een tijd met veel prikkels en drukte en de Jacobikerk is een plek van gastvrijheid, rust en stilte. Je kunt hier je eigen plekje maken, desnoods liggend,' zegt Sophie van Dijk van organisator ViaJacobi. ‘In de zomermaanden organiseren we zo’n vijf tot zes keer een Silent Reading Party. Mensen komen graag omdat ze het uniek vinden om te lezen in een kerk en ze worden hier niet afgeleid. Je ziet dan ook geen enkele smartphone. We zorgen daarnaast voor een boekenruiltafel met boeken van onszelf en van de kringloop. Wie wil, kan een boek pakken en na afloop weer terugbrengen, of ruilen met een boek van zichzelf.'

De deelnemers – gemiddeld zo’n twintig – lezen van vier tot zeven. 'Maar na twee uur loopt het over in een borreltje, want we vinden het ook belangrijk dat mensen contact met elkaar kunnen maken – als ze dat willen, want niets hoeft. In de wintermaanden wijken we uit naar de warme bibliotheek op de Neude. Een fijne samenwerking. Voor een deel zien we daar dezelfde mensen, maar via de bibliotheek zijn er ook nieuwe gezichten bij gekomen.'

Van deelnemers hoort ze dat samen lezen een gevoel van verbondenheid geeft, ook al is iedereen verdiept in z’n eigen boek. 'Kennelijk geeft zo’n collectieve ervaring een fijn gevoel. Er zijn tenslotte al zoveel andere evenementen, waarbij het vooral draait om ontmoetingen en gesprekken. Dit is echt iets dat mensen samenbrengt en tegelijkertijd deelnemers aanspreekt voor wie dat extraverte niet zo hoeft.'

Slow Reading Party

Niet alleen Amerika bleek een vruchtbare bodem voor 'stille leesclubs'. In het Nieuw-Zeelandse Wellington besefte literatuurwetenschapper Meg Williams op een dag met een schok dat ze al meer dan een jaar geen boek had uitgelezen. 'Ik was te druk, te moe, of te afgeleid door e-mail, Facebook en Twitter,' zei ze daarover. Dus begon ze leestijd in te plannen. Het duurde even om erin te komen, maar ze werd beloond: 'Ik kwam tot rust en begon weer met volle teugen te genieten van hoe je helemaal kunt verdwijnen in een boek.'

In 2014 bedacht ze de Slow Reading Party, waarbij het niet gaat om 'langzaam' lezen, maar om lezen met rust en aandacht, genietend van mooie zinnen en woorden. De club kwam bij elkaar in de bibliotheek om er een uur lang in alle rust een zelfgekozen boek te lezen, drankje bij de hand. De enige regels: geen mobieltjes, geen internet en niet praten. Waar de Silent Book Clubs voortkomen uit de behoefte aan 'tijd voor jezelf en je boek' draait het bij slow reading om het met aandacht 'proeven' van de inhoud. Ook dit initiatief kreeg wereldwijd navolging. Williams tipt lezers hun ogen open te houden voor een verrassende woordkeus en fraaie beschrijvingen en die neer te pennen om daarmee meer uit een tekst te halen. Op de vraag waarom 'het stille lezen in gezelschap' zo’n vlucht heeft genomen, zegt ze simpel: 'Mensen zijn sociale wezens. Samen met anderen lezen geeft een opbeurend en koesterend gevoel.'

'Fijn voor je brein'

Hetzelfde overkwam redacteur Lotte De Snijder in het Vlaamse Hasselt. Een fervent lezer die in 2014 besefte dat ze alleen nog in vakanties een boek opensloeg. Er werd om haar aandacht gewedijverd door werk, sociale media en de smartphone tot iemand haar vertelde over de Slow Reading Club. 'Ik herkende zoveel. De puzzelstukjes vielen op hun plaats. Mensen zeggen vaak: lezen kun je toch ook gewoon thuis? Dan vraag ik: maar lukt dat ook? En ja, dan blijken er toch wel beslommeringen en afleidingen te zijn die dat in de weg staan. Daarom helpt het echt: lezen in gezelschap en in een andere omgeving.'

Ze richtte in Hasselt een Slow Reading Club op en toen ze naar Leuven verhuisde deed ze daar hetzelfde. 'Het was supermakkelijk te regelen. Ik zocht een locatie en mijn oog viel op de mooie grote boekhandel Barbóék met comfortabele zeteltjes, knusse hoekjes en tafels. Ze stonden er meteen voor open, stellen de ruimte maandelijks gratis ter beschikking en besteden er zelfs in hun nieuwsbrief aandacht aan. Het werkt zo: wij – gemiddeld zo’n vijftien deelnemers – mogen na sluitingstijd komen als alle bezoekers weg zijn. Dan verwelkom ik nieuwe mensen en maak ze wegwijs, samen met de boekhandelaar. Die staat achter de toog en maakt de bestellingen klaar. De muziek gaat uit, waarna het echt stil is. Dan ben ik met mijn volle aandacht bij het verhaal en ga daar helemaal in op.'

Tijdens de lockdown was de boekhandel dicht. 'Toen hebben we toch een vast moment geprikt en elkaar via sociale media een fotootje gestuurd, waarop we aan het lezen waren. We kozen ervoor om elkaar niet "live" te zien lezen, omdat dat het doel een beetje voorbijschiet. Je wilt juist weg van die schermpjes. Ik noem deze manier van lezen ook wel "fijn voor je brein", want na zo’n ongestoord leesuurtje voelt het als verkwikt wakker worden.'

Verademing

Internet en de sociale media nodigen uit om snel door teksten heen te scrollen en een linkje hier en een linkje daar aan te klikken. We 'hinkstapspringen' door de pagina’s. Niets mis mee. Internet is een waardevolle bron van informatie en een bibliotheek zonder weerga. Wel bevestigen uiteenlopende onderzoeken dat deze onrustige manier van lezen van invloed is op onze concentratie en het vermogen ons in langere teksten te verdiepen en die tot ons door te laten dringen. En dan zijn er ook nog de mobieltjes die om de zoveel tijd 'pingen' dat een nieuw bericht op aandacht wacht. Probeer daar maar eens weerstand aan te bieden. Dat maakt stille boekenclubs voor veel lezers een verademing. Nog een aardig weetje: een studie van de University of Sussex wijst uit dat geconcentreerd lezen een van de eenvoudigste manieren is om tot rust te komen. Meer nog dan luisteren naar muziek, een kopje thee drinken of een stukje wandelen. Het ontspant de spieren en de hartslag gaat omlaag.

Boekenpost op Hebban

Boekenpost is een mooi uitgevoerd, toegankelijk magazine voor iedereen met liefde voor boeken en belangstelling voor literatuur. Speciale aandacht is er voor het lezen in leesclubs. Zo bevat ieder nummer een uitgebreid dossier rond één boek, dat gebruikt kan worden om een leesclubbijeenkomst voor te bereiden. Boekenpost biedt verder artikelen over moderne en klassieke literatuur, doet verslag van bijzondere vondsten van boekenverzamelaars en geeft suggesties voor literaire uitstapjes.

Meer Boekenpost