Boekenpraat - De ontembare

De ontembare van Guillermo Arriaga

Juan Guillermo’s rauwe leven speelt zich af op de daken van Mexico-Stad. De dood van zijn oudere broer is een enorme klap voor hem. Vier jaar later zijn ook zijn ouders en grootmoeder dood. Hij wil wraak voor de moord op zijn familie door een club fanatiek religieuze jongens uit zijn wijk. De achtergrond van het verhaal is er één van repressie, politiecorruptie en -geweld, en kerkelijke inmenging waar die niet hoort.

Duizenden kilometers verderop jaagt een Inuit geobsedeerd, en met gevaar voor eigen leven, op een beruchte grijze wolf in het hoge noorden van Canada. Zon, stof en lawaai wisselen zich af met sneeuw, ijs en oorverdovende stilte. Voor beiden is het een rite de passage, episch en intiem tegelijk. Guillermo Arriaga vervlecht ingenieus beide verhalen en herschrijft en passant het klassieke verhaal van schuld en wraak. De ontembare is een overdonderend verhaal, origineel, heel persoonlijk, veelomvattend, filmisch.

Guillermo Arriaga (1958, Mexico-Stad) is auteur, scenarioschrijver, regisseur en producer. Op zijn dertiende verloor hij zijn reukzintuig bij een woest straatgevecht, dat later zou dienen als een van de inspiratiebonnen voor zijn werk. Hij is onder meer bekend geworden door zijn veelvuldige samenwerking met regisseur Alejandro González Iñárritu.

‘Ik groeide op met het idee dat ik mijn leven lang in een halfdierlijke, ontembare staat zou blijven hangen. En terwijl mijn broer in zijn jonge jaren altijd Carlos de Moedige wilde zijn, wilde ik Juan Guillermo de Ontembare zijn.’

‘Hoog op een berg bespiedde Amaruq de wolf en zijn roedel, tot ze uit het zicht verdwenen tussen de bomen. Hij besloot hem Nujuaqtutuq te boemen: ‘de Ontembare’.

Lindy: 'Ik moet eerlijk bekennen dat ik voor het lezen van De ontembare nogal sceptisch was: twee heel verschillende verhaallijnen die samen moesten komen – een over een Mexicaanse jongen in de broeierige hoofdstad, en een over een Inuit die zich over besneeuwde vlaktes voortbeweegt op jacht naar een wolf. Ik vroeg me af hoe de auteur dat in hemelsnaam ging bolwerken. Ik moet zeggen dat het hem heel goed gelukt is.'  

Soraya: 'Ik was deze handelswijze van Arriaga al een beetje gewend doordat ik veel van zijn films heb bekeken, waarbij hij betrokken was als producent, regisseur en scenarioschrijver. Mijn absolute favoriet is de speelfilm Babel (2006), waarvoor Arriaga het scenario schreef. De film heeft maar liefst vier verschillende verhaallijnen die zich afspelen met verschillende personen in Japan, Marokko, de Verenigde Staten en Mexico. Het is zo knap hoe de verschillende levens met elkaar verbonden worden, zonder dat het geforceerd overkomt of ongeloofwaardig in elkaar zit. Tijdens de live leesclub bij uitgeverij Atlas Contact vertelde de Mexicaanse schrijver dat hij voor De ontembare slechts enkele ideeën in zijn hoofd had. Hij wilde een verhaal schrijven waarin eigen herinneringen centraal stonden die hij vervolgens in een fictief jasje hulde.' 

Lindy: 'Arriaga weet direct spanning op te roepen door op de tweede bladzijde de dood van alle familieleden van Juan Guillermo af te roepen. Daarna blijkt De ontembare op het eerste gezicht een traag verhaal, waarin de auteur regelmatig verspringt in de tijd (bijna zoals Juan Guillermo, zijn broer en vrienden zich over de daken van Mexico-Stad bewegen). Hij breekt scènes af, keert terug naar het verleden, schakelt dan weer over naar de ontwikkelingen rondom de Inuit in Canada. Toch blijft het verhaal goed te volgen en het is leuk om alle puzzelstukjes zelf bij elkaar te leggen. Juist door zijn verhaal op deze manier op te bouwen weet Arriaga de lezer telkens weer te verrassen. Had jij dat ook?'

Soraya: 'Ik beschouwde daardoor juist het boek als een legpuzzel van meer dan duizend stukjes. Op het ene moment kun je de bovenboek makkelijker in elkaar leggen waardoor je een beeld krijgt van hoe het plaatje eruit moet komen te zien, terwijl je het volgende moment je blind kan staren op de onderrand. Grappig detail is dat Arriaga het verhaal zoals wij het nu lezen gewoon op volgorde heeft geschreven. Hij werkte ongeveer vijf jaar aan het boek en had een monsterlijk manuscript toen hij klaar was. Er werden zo'n 500 bladzijdes geschrapt zodat we deze leesbare versie hebben.'

Lindy: 'Je kunt merken dat Arriaga scenarioschrijver is: de beelden die hij neerzet zijn heel overtuigend. Je voelt de Mexicaanse plakhitte, ziet Mexico-Stad voor je opdoemen met al haar bewoners, maar hoort ook de oorverdovende stilte van de vlaktes in het hoge noorden van Canada. Ik heb tot mijn grote schaamte nog geen films van Arriaga gezien (ooit begonnen aan Babel, maar die heb ik om de een of andere reden nooit afgekeken), maar zie jij zijn filmwerk terug in dit boek?' 

Soraya: 'Ja, Babel moet je absoluut nog een keer afkijken. Ik begreep daardoor beter waar Arriaga met bepaalde scènes in De ontembare naartoe wilde doordat ik zijn films heb gekeken. Wat ik vooral heel sterk vond aan zijn schrijfstijl is dat het heel zintuigelijk is. Er wordt veel geschreven over geuren, de vreselijke stank die een dier voort kan brengen bijvoorbeeld. Apart dat Arriaga zo over een van deze zintuigen schrijft, hij verloor tijdens zijn pubertijd tijdens een straatgevecht namelijk zijn reukzin. Is jou dit ook opgevallen?'

Lindy: 'Absoluut. Geur komt sterk naar voren, maar ook de tastzin. Die bijvoorbeeld in de vorm van tedere liefkozingen, maar ook van hard geweld. Het zijn tegenstellingen die we ook terugzien in de twee verhaallijnen die zo recht tegenover elkaar lijken te staan, maar toch ook weer in verbinding zijn. 

Ik vind die tegenstelling ook in een andere vorm, want hoewel het verhaal het eerste gedeelte van de roman prachtig traag verloopt, komen de gebeurtenissen vanaf ongeveer de tweede helft van het boek in een stroomversnelling. Helaas maakte dat het verhaal voor mij een stuk ongeloofwaardiger dan eerder. De hechte band die zich wel erg snel opbouwt tussen oude en nieuwe personages, het gemak waarmee een deel van Juan Guillermo’s wraakactie zich ontvouwt… Wat vond jij daarvan?'  

Soraya: 'Ik had er enigszins moeite mee hoe gemakkelijk Juan Guillermo in de kring van de zwaar gelovige leeftijdsgenoten wordt opgenomen. Hun wereld ligt zo ver van zijn eigen referentiekader af dat het mij een te grote uitdaging leek om zo geaccepteerd te worden. Arriaga vertelde tijdens de live leesclub dat hij dit tijdens zijn eigen jeugd ook zo heeft meegemaakt. Er waren bepaalde groeperingen die duidelijk maakten anti-abortus te zijn, ondanks dat vrouwen verkracht waren bijvoorbeeld. '

Lindy: 'In tegenstelling tot de fantastische beschrijvingen, vond ik de dialogen niet het sterkste punt van deze roman. Wellicht werken ze op beeld beter dan op papier: ik vond ze soms wat te plat, misschien ook wat eenvoudig? Waar Arriaga wel enorm veel emotie weet op te roepen met zijn beeldende stijl, steken de dialogen daar wat minder goed bij af. Heb jij dat ook zo ervaren?' 

Soraya: 'Hij maakt met de dialogen eerder een blauwdruk van hoe het er werkelijk aan toegaat. Bij sommige literaire auteurs vind ik de dialogen juist opgepoetst, dat je een indruk krijgt dat mensen uit een bepaalde streek helemaal niet zo praten. Soms blijkt uit de situatie ook dat er eigenlijk geen woorden nodig zijn tussen de personages om te laten zien wat ze voelen, hoe Arriaga die non-verbale communicatie weet te beschrijven is heel geslaagd. Bijzonder vond ik ook de korte rijmpjes die hij verwerkte in de loop van het verhaal, waarbij ruimte een belangrijke plek inneemt. Juist de witgedeelten geven een soort pauze aan tussen de soms heftige gebeurtenissen die plaatsvinden. Wat vond jij bijvoorbeeld van de feiten, die een soort inleiding vormen op de dingen die daarna gebeuren?'

Lindy: 'Ik vond ze een prettige onderbreking van het verhaal, al kun je ze eigenlijk niet zo noemen omdat ze op hun manier deel uitmaken van het verhaal. De mythische vertellingen tussendoor, de verzen, 'etymologie van de gebeurtenissen': ze laten meer zien van de binnenwereld van Juan Guillermo en Amaruq. Ik heb deze roman dan ook met heel veel plezier gelezen. De zintuiglijke beschrijvingen, de sfeer, de manier waarop de schrijver me echt naar het hete zuiden en koude noorden wist te transporteren… Arriaga hield me toch meer dan 800 pagina’s in de ban en ik wil absoluut meer van hem lezen.' 

Soraya: 'De ontembare is een onvergetelijke leeservaring mede door de manier waarop Arriaga beide verhaallijnen aan elkaar verbindt. Hij laat zien dat Latijns-Amerikaanse literatuur absoluut de moeite waard is om vaker op te pakken. Met complimenten voor vertalers Eugenie Schoolderman en Peter Valkenet die het onbedwingbare karakter van de scènes ook in het Nederlands perfect overbrengen.'

Lindy is redacteur van Hebban en heeft een achtergrond in de Spaanse letteren. Ze leest zelf het allerliefst (vertaalde) literatuur en heeft bovendien een stiekeme voorliefde voor de verhalen van Jane Austen. Ze is te omschrijven als een planteneter (of gebruik het hippe 'vegan') en haalt in haar vrije tijd regelmatig haar neus uit een boek om zichzelf in yogaposes te wringen en zo mind & body flexibel te houden.

Soraya is redacteur voor de genres Thriller en Non-Fictie bij Hebban. Ze speurt naar vers thrillerbloed binnen de Hollandse polder en ver daarbuiten. Voor een intrigerend true crime verhaal of angstaanjagende thriller bewandelt ze de meest duistere wegen. Ze rust niet totdat de zaak is opgelost en de laatste bladzijde omgeslagen. In oktober 2018 verscheen haar debuutthriller Persona bij HarperCollins Holland.