Boekenpraat - Lezen in tijden van Netflix

Lezen in tijden van Netflix van Felicitas von Lovenberg

De concurrentie in het gevecht om onze tijd is genadeloos: smartphone, tablet en pc smeken om aandacht en knagen onophoudelijk aan onze leestijd. Paradoxaal genoeg komt een recente representatieve studie naar leesgedrag tot de conclusie dat 82 procent van de ondervraagden de rust, concentratie en onthaasting tijdens het lezen als bijzonder aangenaam en waardevol ervaart. Aan deze kloof tussen gevoel en praktijk valt iets te doen.

Felicitas von Lovenberg heeft onderzoek, lezerservaringen en haar eigen leesgedrag bijeengebracht in dit boek. Voor allen die tips nodig hebben om hun leesgedrag te optimaliseren, geen tijd meer hebben om te lezen of met de zin en onzin, het nut en de meerwaarde van het lezen worstelen.

Von Lovenberg vertelt geanimeerd en uiterst onderhoudend over hoe het lezen de sociale competentie en het zelfbewustzijn kan bevorderen. Hoe het ideologieën ondermijnt, ons minder eenzaam maakt en nieuwe werelden voor ons opent. Ze bespreekt deep reading, leesclubs, boekenkasten, bibliotheken en het voorlezen. En als het ten slotte om de meest boeiende, verrassende, afschuwelijke, verliefde of aartsluie romanfiguren gaat, is het helemaal feest.

Felicitas von Lovenberg (1974) is een Duitse journalist, literatuurcriticus en auteur. Ze modereert het literaire tv-programma Lesenswert en is uitgever bij Piper Verlag in München. Zelf schreef ze het boek Lezen in tijden van Netflix. 

Lindy: 'Ik was zo ontzettend benieuwd naar dit boekje. Op de redactie klagen we wel vaker tegen elkaar dat we te weinig tijd hebben om te lezen (want zoals iedereen inmiddels wel weet: wij redacteuren lezen vrijwel nooit onder werktijd, hoewel vaak anders wordt gedacht). Werken bij Hebban is dan soms ook wel wat lastig, want de mooiste en meest verleidelijke boeken komen voorbij. Toch merk ik dat ik zelf 's avonds te vaak Netflix inschakel in plaats van een boek op te pakken. Ik hoopte dus op een boek dat mij zou vertellen hoe ik die gewoonte zou kunnen veranderen. Wat verwachtten jullie van Lezen in tijden van Netflix?'

Soraya: 'Om in de titel al het alomvattende Netflix te verwerken, trok mij aandacht. Het is namelijk een strijd die ik zelf regelmatig 's avonds voer. Het is soms té verleidelijk om wat doelloos op het streamingsplatform rond te scrollen om iets te vinden dat je gedachten doet afdwalen. Maar toch voel ik mij rustiger en meer voldaan als ik 's avonds enkele hoofdstukken lees. Schot voor open doel natuurlijk om daarmee ook je nachtrust aan te halen; lees je, dan slaap je beter en rustiger. Ik verwacht van dit boekje een soort hippe handleiding waarmee je die verleiding leert te weerstaan.'

Debbie: 'Helemaal mee eens. Hangen voor Netflix levert je niet die voldoening op en een boek lezen geeft wél die enorme rust en het gevoel van ergens anders zijn geweest. Ik ben 1 juni begonnen aan een persoonlijke uitdaging om mijn dag minder met "schermtijd" te vullen, maar dat is nog best wel lastig. Alhoewel Netflix bij mij niet per se de boosdoener is, eindeloos en dom scrollen door je Facebooktijdlijn wel en moe op de bank hangen en herhalingen kijken van series die gewoon vermakelijk zijn, maar die je verder maar weinig kunnen boeien, is dat wel. Netflix wil ik eigenlijk alleen aanzetten voor series die ik echt bewust heb uitgezocht en heel graag wil zien. Dan ben je goed aan het selecteren. Tot nu toe gaat mijn uitdaging niet denderend, wat me stevig frustreert. Dit boekje kwam als geroepen.'

Lindy: 'Helaas heeft het boekje mijn verwachtingen niet helemaal waargemaakt. Ik snap wel dat er gekozen is voor de titel Lezen in tijden van Netflix: het spreekt vast een grote groep mensen aan die liever méér zou lezen. De oorspronkelijke titel Gebrauchsanweisung fürs Lesen lijkt mij toch meer toepasselijk. Het bestaat uit drie delen: 'Waarom nog lezen?', 'Hoe te lezen?', en 'Wat te lezen?', en dat is meer dan interessant, maar het betoog van Von Lovenberg is naar mijn idee niet per se alleen van toepassing op de huidige tijd. Wat vinden jullie daarvan?' 

Soraya: 'Von Lovenberg haalt in haar essays aan dat de basis voor een leven vol met lezen al vroeg wordt gelegd. De stimulans om tijdens je jeugd in contact te komen met verhalen. Eerst doordat je voorgelezen wordt, later zet je zelf stapjes op je leesladder. De auteur haalt veel randzaken erbij, door je af en toe te overspoelen met feitjes (die vaak al bekend zijn bij lezers die meer van deze boeken hebben gelezen). Daarnaast doet de toon van het boek soms wat belerend aan, terwijl je dit boek uit interesse oppakt.'

Debbie: 'Alweer eens, het is verhandeling van onderzoeksresultaten, waarbij grote namen graag worden geciteerd, zoals boekenliefhebber Alberto Manguel. Dat staat in feite ook wel op de achterflap, maar toch had ik iets minder droge stof verwacht. Ze komt nergens met iets nieuws, waardoor dit boekje van 130 bladzijden nog best een opgave is om door te komen. Iemands leeshouding vind ik simpelweg niet zo boeiend, net als wat iemand eet tijdens het lezen. De teksten springen soms ook wel een beetje van de hak op de tak, waardoor de doorloop niet zo vloeiend is.'

Lindy: 'Zoals Jet Steinz het in haar introductie verwoordt: in het boekje staat aanstekelijk beschreven wat het lezen van romans nuttig, belangrijk, uniek en fijn maakt. Dat is zeker waar, maar de titel van het boekje matcht naar mijn idee te weinig met de inhoud. Ik had verwacht praktische tips te krijgen: hoe kun je méér en beter lezen, betere keuzes maken? Dat lezen belangrijk en fijn is, dat weten we allemaal. Hoe hebben jullie dat ervaren?' 

Soraya: 'Het lijkt vooral alsof Von Lovenberg de voorzet geeft voor een gezonder leesleven (lees: vaker een boek oppakken in plaats van eindeloos door Facebook of andere social media scrollen), maar je niet echt toe zegt om het werkelijk te gaan doen. De titel suggereert misschien meer een zelfhulpboek, maar het is vooral een boekje geworden dat draait om bewustwording.'

Debbie: 'En die bewustwording is er bij de meesten natuurlijk al wel. We weten best dat we allemaal te veel op die schermen turen. Dit boekje valt bij mij echt een beetje in het "stating the obvious"-categorie. Ik ben daardoor toch wat teleurgesteld. De diverse citaten en persoonlijke ervaringen zijn de leukste onderdelen, maar daar zijn er te weinig van om van dit boekje een werkelijk aantrekkelijke en inspirerende ervaring te maken.'

Lindy: 'We lezen hier op Hebban vast meer dan de gemiddelde Nederlander, en toch pakken we dit boek op. Von Lovenberg zegt ook: '...als dit boekje je toelachte en je het hebt opgepakt, hoef je waarschijnlijk niet eerst van de noodzaak en de verrukkingen van het lezen overtuigd te worden.' Waarom denken jullie dat Lezen in tijden van Netflix tóch niet mag ontbreken in de boekenkast van een liefhebber?'

Soraya: 'Wat ik er vooral uithaalde waren de verwijzingen naar andere boeken en essays die over de worstelingen rond lezen gaan. Zo ben ik erg benieuwd geworden naar Een boekenkast vol geesten van de Franse schrijver Jacques Bonnet. In dit boek verhaalt hij over de verzamelwoede die soms om boekenkasten heen lijkt te zweven. In de teksten van Von Lovenberg was ik vooral op zoek naar de 'stem' van verschillende lezers. Wat past bij je of waar herken je je in. Daar hielp de objectieve toon niet altijd bij.'

Debbie: 'Die heb ik staan. Het kostte me wel een half uur om hem te vinden. Ze noemt hier en daar ook Alberto Manguel en als je écht een boek wilt lezen waarin de leesliefde en -koorts je om de oren vliegt, dan pak je een boek van hem op. Wat een heerlijkheid! Susan Hills Howards End is on the Landing vond ik overigens ook geweldig leuk om te lezen, terwijl dat boek er wat karig van afkomt in Von Lovenbergs beschrijving.'

Lindy: 'Von Lovenberg gaat ook in op de beeldcultuur binnen het lezen, namelijk het digitale lezen via een ereader of ander apparaat. Blijkbaar vergeet je een digitaal gelezen verhaal sneller dan een gedrukt verhaal. Ze schetst ook een beeld van de toekomst waarin ereaders met gezichtsherkenning en biometrische sensoren zullen zijn uitgerust, waardoor data over ons leesleven en onze emoties kan worden verzameld en verkocht. Zijn jullie bang voor zo'n toekomst en zouden jullie om die reden alleen papieren boeken blijven lezen?'

Soraya: 'Nee, al denk ik dat papieren boeken over tientallen jaren wel een luxe product worden. De ontwikkelingen zorgen ervoor dat meer mensen toegang krijgen tot verhalen, maar kan dus ook ontaarden in de negatieve ontwikkeling van illegale downloads. Juist door modellen van All You Can Read, die voor een schappelijke prijs aangeboden worden, kan lezen wel sneller in het dagelijks leven worden gebracht. Lezen doe je wanneer jij er zin in hebt en tijd voor hebt. Al kan een kleine aanmoediging op zijn tijd geen kwaad.'

Debbie: 'Ik heb gelukkig een verzameling boeken waar ik tot het einde der dagen mee toe kan, maar ik huiver wel voor dergelijke toekomstvisies. Ik denk dat er stevige veranderingen aan staan te komen. Wie weet wordt een papieren boek straks alleen nog in "Print On Demand" leverbaar en druk je gewoon een knop op een machine in om een exemplaar te bemachtigen. Ik hoop dat we nog heel lang kunnen genieten van boekwinkels met rijen en rijen papieren boeken, maar daarvoor is het nodig dat we allemaal daar ook boeken blijven kopen en zeker niet illegaal downloaden ("Iedereen doet het, dus het is niet erg dat ik dat ook doe"). Ik word altijd woest van illegale downloaders.'

Lindy: 'Von Lovenberg haalt in haar boek de 'Slow Books Movement' aan, die adviseert ten minste dertig minuten per dag aan slow reading te besteden, dat wil zeggen: een half uur écht te lezen (en daarmee bedoelt ze dus geen blogs, krantenartikelen of tijdschriften). Oke, dat is best een bruikbare tip (zodra je je aan dat minimum houdt, zul je als snel veel meer en vaker willen lezen). Maar toch, tips als 'zorg dat je altijd een boek bij je hebt (en dan vooral het juiste)' tot 'lees in ieder geval 30 minuten per dag' zijn wat mij betreft een klein beetje afgezaagd. Wat zijn jullie beste adviezen om die telefoon te laten liggen en de tv uit te laten?'  

Soraya: 'Durf je telefoon gewoon eens weg te leggen; helemaal uit het zicht zodat je ook niet die urgentie hebt om hem toch op te pakken. Het lijkt helaas steeds meer op dwang hoe mensen vastgeplakt zitten aan hun telefoon. Juist het mooie van een boek waardoor je meegesleept wordt, is dat je de tijd er door vergeet.'  

Debbie: 'Ik vond die slow reading-tip wel heel gaaf. Ik lees meestal enorm snel en daardoor mis je toch details en ervaar je de schrijfstijl niet volledig. Nu kan dat met bepaalde boeken prima, een verschil dat Von Lovenberg ook aangeeft, maar de echt goede boeken wil je niet als een malle doorbladeren. Onthaasting! Mijn eigen tip voor "ontscherming" is het kiezen van de makkelijkste momenten om de schermen uit te laten, zoals bij mij de smartphone 's avonds en 's ochtends in bed. Ik scroll dan vaak door het nieuws, maar daar word ik zelden vrolijk van wakker en ik ga er zeker niet opgewekt van slapen. En de herhalingen van series die je matig boeien. Die momenten kun je makkelijk missen, zijn het minst moeilijk en ga je vrij waarschijnlijk ook wel halen. Van daaruit kun je eventueel uitbreiden en steeds momentjes erbij pakken. In de bus niet door je Facebooktijdlijn scrollen, maar een boek pakken. Dat was overigens een goed advies uit het boek, heb altijd een boek bij je. Deze geleidelijke manier van aanwennen van meer en meer leestijd, zodat het uiteindelijke een vast gegeven wordt in je leven, wordt in het boekje genoemd. Ik kan het exacte citaat niet vinden, maar dat was een goede gedachte. Ik ga verder zoeken. Als tip die ik elders las vind ik deze heel waardevol: elke keer dat je de neiging hebt je telefoon op te pakken, pak je een boek op. Zo train je jezelf als het ware om in vrije momenten naar papier te grijpen. Extra passend voor deze momenten zijn de verhalenbundels. Je leest zo een kort verhaal uit in wachtkamers, bussen en treinen.'

Lindy: 'Ik wil nog afsluiten met te zeggen dat het absoluut geen straf was om dit boekje te lezen: het is fijn om herinnerd te worden aan het belang van lezen, Von Lovenberg schetst herkenbare situaties voor boekliefhebbers, en je voelt je toch weer even verbonden met al die lezers over de hele wereld.' 

Debbie: 'Het boekje leverde iets anders dan ik verwacht had op basis van titel, cover en flaptekst, maar het was geen straf inderdaad. Het is een bevestiging van je lidmaatschap van de bijzondere club mensen: de fanatieke lezers. De echte bibliofielen. Het hoofdstuk dat van mij wel langer had gemogen was dan ook dat over ieders "rariteitenkabinet", een stukje in je boekenkast dat van een bijzondere verzameling spreekt. Ze noemt als voorbeeld iemand die veel boeken heeft over Noordpoolexpedities, zonder dat deze lezer buiten de boeken om iets heeft met dat onderwerp. Wat is jouw rariteitenkabinet?'

Lindy is redacteur voor de genres Young Adult en Junior, leest zelf het allerliefst (vertaalde) literatuur en heeft een stiekeme voorliefde voor de verhalen van Jane Austen. Ze is, net als Debbie, een planteneter en probeert mind & body flexibel te houden door zich regelmatig in yogaposes te wringen. 

Debbie is communitymanager, leesclubchef, redacteur voor de geekgenres, scifi & fantasy, en boekendealer van de Readers. Daarnaast is ze veganist, hondenbaas, kattenassistent en zo nu en dan opvangplek voor pleegbeesten.

Soraya is redacteur voor de genres Thriller en Non-Fictie bij Hebban. Ze speurt naar vers thrillerbloed binnen de Hollandse polder en ver daarbuiten. Voor een intrigerend true crime verhaal of angstaanjagende thriller bewandelt ze de meest duistere wegen. Ze rust niet totdat de zaak is opgelost en de laatste bladzijde omgeslagen. In oktober 2018 verscheen haar debuutthriller Persona bij HarperCollins Holland.