Boekenpraat - Waarom je kinderboeken moet lezen

op 06 juli 2020 door Hebban Crew 35 reacties

+13

... zelfs al ben je oud en wijs. Dat is de titel van het essay dat kinderboekenschrijfster Katherine Rundell neerpende. 'Door hun speelsheid en onbevangenheid bieden kinderboeken je nieuwe perspectieven, en herinneren ze je aan het wonder en de opwinding van het lezen', belooft de achterflap. Hebban-redacteuren Aimee, Anouk, Debbie en Lindy lazen het betoog en spraken er samen over.

'Beschouw kinderboeken als literaire wodka'

Van de meesten van ons begint het leesleven op de basisschool, van klinkers en lettergrepen spellen, tot het lezen van AVI-boekjes, en dan van sprookjes naar kinderverhalen en jeugdige fictie tot we op de middelbare school kennismaken met Young Adult en het verplichte lezen van volwassen literatuur. Ergens daartussen bevindt zich sinds enkele jaren ook de ultrapopulaire graphic novel.

Lezen naar je leeftijd, is dat eigenlijk. Want, zo zegt Katherine Rundell in haar essay:

'Bij de meeste mensen heerst het gevoel dat we per se één bepaalde kant op moeten lezen, want als we dat niet doen zou dat regressie of terugval betekenen: onrijp worden.'

Maar, is dat wel zo? Volgens Rundell niet en in Waarom je kinderboeken moet lezen, zelfs al ben je oud en wijs legt ze dat haarfijn uit.

'Zet het idee uit je hoofd dat je te oud bent om kinderboeken te lezen. Er is niks kinderachtigs aan. Het zijn verhalen van de beste verhalenvertellers die ervoor gekozen hebben om te schrijven voor kinderen. Omdat zij iets kunnen wat veel volwassenen verleerd zijn: de wereld zien door de ogen van een kind.' - Manon Sikkel (Kinderboekenambassadeur 2019-2021)

Het voorwoord in dit kleine essay is geschreven door Manon Sikkel, kinderboekenschrijver, Kinderboekenambassadeur 2019-2021 én de bedenker van de hashtag #ikleesthuis, die trending was tijdens de piek van de coronamaatregelen dit voorjaar. Volgens de schrijfster kun je in kinderboeken de wereld terugvinden waarvan je dacht dat je die kwijt was.

Lindy: 'Volgens Rundell is kinderliteratuur juist nu, in tijden waarin de wereld op zijn kop staat, belangrijk om gelezen te worden door volwassenen. Op momenten dat we machteloos zijn, of ons machteloos voelen, zouden kinderboeken ons helpen ons te herinneren wat we nog over hebben als je helemaal opnieuw moet beginnen. Maar uiteraard ook om de verbeelding terug te vinden, en de wereld door de ogen van anderen te kunnen ervaren. Ik denk inderdaad dat het waar is wat Rundell zegt: jeugdromans spreken en bieden hoop, ze laten zien dat empathie en liefde ertoe doen.'

Anouk: 'Wat mij zo aantrekt aan kinderboeken (zowel ooit als kind en nu als volwassene) is tweeledig: plezier en verbeelding. De zin straalt van een kinderboek af. Het mág ook gewoon plezierig zijn – zowel in het schrijven als in de beleving, iets wat in de volwassenliteratuur toch wat argwanend wordt bekeken. Daarnaast heeft elk kinderboek een grote schep verbeelding. Niet alleen in de kneedbaarheid van de realiteit, maar ook in de gekozen invalshoeken en de plotontwikkeling. In een kinderboek herbeleef ik telkens weer dat gevoel van mogelijkheden.'

Aimee: 'Iets wat Rundell niet expliciet noemt, maar wat kinderboeken echt onderscheidt van boeken voor volwassenen zijn de illustraties. Sommige kinderboeken zijn een kunstwerk op zich, ik kan daar ontzettend van genieten. Het voegt echt iets toe aan verhalen en het is een element dat je in volwassenliteratuur eigenlijk niet terugziet (tenzij je echt Graphic Novels gaat lezen). Neem het dit jaar verschenen Gozert van Pieter Koolwijk, met de fantastische illustraties van Linde Faas. De tekeningen sturen je fantasie deels, maar laten zien dat het allemaal nog grootser en wilder kan. Ik denk dat dat de positieve ervaring van een kinderboek nog meer kan benadrukken.'

Lindy: 'O absoluut, de illustraties zijn zo belangrijk en juist daarvan kun je als volwassene ook genieten. Onder mijn favoriete illustrators (en prentenboekenmakers) zijn Mark Janssen, Harmen van Straaten, Loes Riphagen en natuurlijk Charlotte Dematons. Zij kunnen zelfs zonder woorden hele werelden tot leven brengen, zo ontzettend knap.'

Debbie: 'Als fantasy- en sciencefictionlezer ben ik wel aardig gewend aan het lezen van boeken die niet als volwaardig of volwassen worden gezien. De speculatieve genres worden in feite gezien als onvolwassen lectuur, terwijl er grote, complexe en belangrijke thema's in worden besproken. Ik vind het heel beperkend en beperkt om alleen zware literatuur te lezen. Het gebrek aan afwisseling kan evenmin erg inspirerend voor een lezer zijn. Een (goed) kinderboek lezen kan zo verfrissend en voedend zijn. Het is geweldig om met kinderogen in die fictieve wereld rond te kijken.'

Lindy: 'Niet alleen in het buitenland hebben auteurs (waaronder Martin Amis) wel eens gezegd zich niet te willen "verlagen" tot het schrijven van kinderliteratuur, ook in Nederland lijkt kinderliteratuur nog wel eens een achtergesteld kindje te zijn. Hoe denken jullie daarover?'

Anouk: 'Ik heb daar héél veel mening over, en ik sta op de grond te stampen om me in te houden en niet te ontploffen. Een kinderboek schrijven is moeilijker dan schrijven voor volwassenen. Zoals Rundell opmerkt: "Als ik schrijf, schrijf ik voor twee mensen: mezelf op twaalfjarige leeftijd en mezelf nu; het boek moet twee verschillende, maar met elkaar verbonden typen leeshonger stillen." En dat is waar; kinderboekenschrijvers schrijven als volwassenen voor een doelgroep die zij zelf niet zijn, maar ooit wel waren. Om je daar weer succesvol in terug te verplaatsen, dat wil ik Martin Amis weleens zien proberen.'

'Sommige mensen hebben een speciaal lachje als ik ze vertel wat ik doe – ongeveer hetzelfde lachje dat ik zou verwachten als ik ze had verteld dat ik miniatuur badkamermeubilair voor de elfjes maak van luciferdoosjes.' - Katerine Rundell

Lindy: 'Anouk, als Griffel-jurylid heb je vast ook ideeën over de plek van kinderliteratuur in het literaire landschap?'

Anouk: 'Dat neerkijken op kinderliteratuur heb ik nooit begrepen. Iedereen is ermee begonnen. Iedereen heeft favoriete boeken uit hun jeugd die hen nog steeds bij blijven. Wanneer verandert dat in "niet goed genoeg"? De boeken die me als kind hebben geraakt, hebben nog steeds een grotere impact dan boeken die me als volwassene hebben geraakt, omdat ik het heb gelezen in de jaren die me vormden. En dat is meteen mijn mening over de plek van kinderliteratuur: dit zijn de boeken die je leest terwijl je je ontwikkelt, en ze bepalen voor een groot deel hoe je leert en wat je leert – op elk vlak van je leven. Kinderliteratuur is juist de belangrijkste vorm van literatuur. Ze bepalen wat voor soort schrijver een auteur voor volwassenliteratuur wordt. Voor mij zijn kinderboeken de bouwsteen, de basis, van alle andere vormen van literatuur. En hoe belangrijk is het niet om af en toe eens terug te keren naar de basis?'

Debbie: 'Je zou de macht maar in handen krijgen om kinderlevens zo sterk te beïnvloeden als een kinderboek dat kan. Geen enkele roman voor volwassenen heeft het in zich om zo diep en breed te raken. Er is enorm veel verschil in kinderboeken. Je hebt, zoals Rundell aangeeft, de poep- en piesverhaaltjes en de toegankelijke 'Leven van een Loser'-verhalen, maar daar blijft het toch echt niet bij. Als ouder, leerkracht, boekverkoper is het belangrijk om die verschillende soorten kinderliteratuur te (her)kennen. Ik denk dat je er in die functies niet aan ontkomt zelf veel kinderboeken te lezen. Heerlijk, toch?'

Lindy: 'Debbie, Anouk en Aimee, jullie hebben allemaal een verleden als boekverkoper. Hoe hebben jullie de aandacht van volwassenen in de winkel voor kinderboeken ervaren?'

Aimee: 'Eigenlijk heel verschillend. Je hebt de ontzettend populaire 'Boomhut'-reeks, de 'Het leven van een loser'-serie en de 'Dagboek van een muts'-boeken, met veel plaatjes en weinig tekst. Veel kinderen vinden dat leuk en veel ouders gingen daar in mee. Er waren ook ouders die een iets uitdagender boek (erbij) wilde, en daar kon je leuke gesprekken mee hebben. Vaak moest je de ouders overtuigen, maar als je dat goed deed kreeg je regelmatig de reactie "oh, ik denk dat ik hem zelf ook ga lezen!", wat echt super leuk is. Hierbij hielp het zeker om het boek zelf ook gelezen te hebben en écht enthousiast te zijn.'

Anouk: 'Er zijn verschillende soorten ouders. Je hebt de mensen die echt geïnteresseerd zijn in wat hun kinderen lezen, en die kun je met een enthousiast verhaal over het boek direct meekrijgen. Maar ook heb je ouders die zelf niet zoveel lezen, en juist voor hun kinderen (te) hoge eisen gaan stellen. Aan die ouders vertelde ik altijd dat mijn broer boeken vroeger met geen stok aanraakte. Maar hij las wel altijd strips. Zoals zijn leraar zei: "lezen is lezen". Waar ik altijd aan toevoeg: "Wat maakt het uit wat ze lezen, al is het de achterkant van de doos cornflakes." Met mijn broer is het helemaal goed gekomen; die leest elke dag in een boek, minstens een half uur. Wil jouw kind graag de 'Boomhut'-reeks lezen? Lekker laten doen! Stimuleer ze. Als je laat zien dat jij hun leessmaak begrijpt, zullen ze eerder de uitdaging aangaan als je zegt: "Hier, probeer dit ook eens."'

'Ik ben er alleen niet van overtuigd, dat het schrijven van wat wij fictie voor kinderen noemen, iets kinderlijks is. Bij kinderlijke dingen hoort in je neus peuteren en dat opeten en een driftbui krijgen als je je zin niet krijgt. De vijfenveertigste president van Amerika is kinderlijk. Fictie voor kinderen gaat over het kind zijn, wat niet hetzelfde is. Fictie voor kinderen is niet dóór kinderen geschreven; het staat naast het kind, maar is niet van het kind.' - Katherine Rundell

Debbie: 'Soms zijn ouders (en grootouders) de slechtste klanten voor kinderboeken. Élk kind is briljant en leest boven zijn leeftijdsniveau, krijg je te horen. Doodzonde, want je breekt een pril leeshart in tweeën door te hard door te drukken met boeken die nog net even te hoog zijn gegrepen. Daar herken je in wat Rundell in haar boek zegt. Je moet telkens maar omhoog lezen, beter, ingewikkelder. Dat is de manier om te groeien en dat is de enige acceptabele manier om met literatuur om te gaan. Onzin natuurlijk. Lees linksaf, rechtsaf, het bruggetje over, ondersteboven en opnieuw. Er zijn helaas maar weinig ouders die ik in de winkel tegenkwam die zelf de boeken (mee)lezen die hun kinderen lezen. Ze bladeren vooral wat door het boek om de bladspiegel te bekijken en of er wel veel plaatjes in staan, ze kijken hoe dik het boek is, maar wat er in staat, dat boeit dan toch maar vaak erg weinig. Ik vond het altijd veel leuker om met een kind voor die kast te staan en te kijken of we een boek konden vinden waar hij of zij blij van werd.'

Lindy: 'Volgens Rundell zijn er echter ook kinderboeken in de winkel verkrijgbaar die de aandacht van volwassenen niet waard zijn. Wat denken jullie daarvan?'

Anouk: 'Oh, mee eens. Net zoals je dat in alle genres van volwassenliteratuur hebt. Kwaliteitsverschil vind je overal. Rundell bedoelt hiermee natuurlijk ook niet het verschil 'Boomhut' versus een Gouden Griffel-winnaar. Als een volwassene een kinderboek wil lezen, zou ik die absoluut beide aanraden. Want waarom is de 'Boomhut'-reeks zo populair, wat is het dat kinderen aanspreekt? Dat is voor een volwassene interessant. Het gaat om de kwaliteit van de schrijfstijl en plot.'

Aimee: 'Ik vind om te beginnen dat iedereen helemaal moet lezen waar die zelf zin in heeft, maar misschien zit er wat meer uitdaging in de lijvigere kinderboeken. Neem boeken als Lampje of De brief voor de koning, die doen qua aantal bladzijden niet onder voor romans. Ik geloof wel dat de "oudere kant" van de kinderboeken wat meer thema's bevat die ook voor volwassenen interessant kunnen zijn. En ik denk dat we ons beter kunnen verplaatsen in die boeken, het moet misschien niet te makkelijk zijn willen we ons er nog in kunnen verliezen.'

Debbie: 'Zijn die er niet binnen elk genre? Elk genre heeft boeken die dienen voor vermaak en boeken die wat dieper gaan. Maar over het algemeen denk ik dat er zelfs onder de prentenboeken, de boeken voor de allerkleinsten, prachtige verhalen te vinden zijn. Eenvoudige levenslessen soms, waarvan het helemaal geen overbodige luxe is om die nog eens in sterk vereenvoudigde vorm onder ogen te krijgen.'

Lindy: 'Inderdaad, Debbie. Zo las ik onlangs De jongen, de mol, de vos en het paard van Charlie Mackesy, en het verbaast me helemaal niets dat dit boek in de bestsellerlijst staat. Het staat vol met kleine levenslessen, die belangrijk zijn voor kinderen, maar die volwassenen ook troost bieden. En dan die prachtige illustraties erbij...'

'Een mensenboek. Ik vind dat een mooie omschrijving voor een boek dat zowel voor kinderen als voor volwassenen is.' - Manon Sikkel (Kinderboekenambassadeur 2019-2021)

Lindy: 'Zijn er verhalen voor kinderen die jullie echte "mensenboeken" zouden noemen?'

Aimee: 'Ik ben een aantal jaar geleden begonnen aan de 'Ellendige avonturen'-serie van Lemony Snicket en vind dat fantastisch. Misschien niet zozeer qua thema, maar wel het spel met taal en de humor in de boeken. Ik heb de boeken helaas nooit gelezen als kind, dus ik kan de ervaring niet vergelijken, maar als volwassene is het ook onwijs leuk. En verder noemde ik Lampje al, jeetje, wat was dat een mooi en leerzaam boek. Fantasierijk, bijna sprookjesachtig, met een aantal zwaardere thema's maar de focus op iets positiefs: vriendschap. Een nieuwe klassieker!'

Anouk: 'Het ligt voor de hand, maar ik noem hier toch Harry Potter. Niet alleen is het een fenomeen, het is ook heel uniek op een andere manier: de moeilijkheidsgraad van de boeken loopt op met elk deel, zodat het niveau letterlijk meegroeit met de opgroeiende lezer. Geen enkele andere boekenreeks doet dat. En het sloeg zo aan dat het alle grenzen slechtte; van kinderen tot volwassenen. Als een kind van twaalf alle Harry Potters had gelezen, dan wist ik dat ik rustig een boek van een uitdagend niveau mocht aanraden. De leesvaardigheid van deze kinderen groeide met sprongen. Daarnaast noem ik Roald Dahl en Toon Tellegen, die weten lezers van alle leeftijden te verleiden.'

Debbie: 'Ik las onlangs Wij waren hier eerst van Joukje Akveld en dat is een boek dat ik zo aan iedereen cadeau zou willen doen. Jong en oud. Aan Akvelds boeken vind ik het zo leuk dat ze totaal geen zoetsappig toontje gebruikt. Het is best scherp en hard soms. Minder een "mensenboek", maar wel vol zware en complexe levenslessen is de 'Spirit Animals'-reeks door verschillende auteurs, onder creatieve leiding van Brandon Mull. Ze zijn bedoeld voor 10-plussers, maar poeh, pittig! Er sterven ouders in deze boeken, er moeten lessen over eigen karakters, gemaakte fouten en minpunten worden geleerd. Het is echter wel allemaal erg goed gedaan. Ze zijn alleen wel flink confronterend.'

Lindy: 'Aan welke kinderboeken hebben jullie zelf mooie herinneringen? Ik kan me nog heel goed herinneren dat mijn juf Nachtverhaal van Paul Biegel voorlas in de klas. Ik was betoverd. De magische fee die het kaboutertje elke avond een verhaal vertelde. Prachtig. Ik dacht daarna zelfs een fee gezien te hebben in mijn kamer en zo hoort een (kinder-)boek je fantasie ook te prikkelen. Een andere favoriet was Kinderen van Moeder Aarde van Thea Beckman, dat ik nog steeds eens wil herlezen omdat de ideeën die ze daarin verwerkte bijna veertig jaar later nog steeds actueel zijn.'

Aimee: 'Er zijn twee boeken waarvan ik helaas de naam niet meer weet, maar waarvan ik nog wel weet dat ik me er zó in kon verliezen. Omdat het de eerste boekjes waren die ik zelf las, was dit toen ook een heel nieuw gevoel. Eentje ging over een meisje dat piraat werd (en dat wilde ik daarna ook!) en de ander over twee speelgoedpoppen die tot leven kwamen en op avontuur gingen, heerlijk. Verder uiteraard Annie M.G. Schmidt (Ibbeltje las ik al jong zelf) en De heksen van Roald Dahl werd voorgelezen in de klas.

Anouk: 'Ik was geobsedeerd door De koning van Katoren van Jan Terlouw. Het had alles; magie, raadsels, avontuur en moraal. Ook heb ik heel veel prachtige reizen in mijn hoofd gemaakt met Geef me de ruimte! van Thea Beckman. Daarvoor, toen ik jonger was, las mijn moeder altijd Annie M.G. Schmidt voor, waarvan Pluk van de Petteflet mijn favoriet was. Hanna Kraans De boze heks. Maar ook de sprookjesreeks van Lecturama. Wat heb ik vele uren doorgebracht op de vloer van mijn kamer, lezend en tegelijkertijd luisterend naar de bandjes. Als ik mijn ogen dichtdoe kan ik het nog horen. De verhalen die daarin stonden horen tot mijn best herinnerde; vaak kan ik hele plots gewoon nog navertellen.'

Debbie: 'Ik heb ontzettend fijne herinneringen aan Pinkeltje, Bolke de Beer en aan de 'Ronnie'-boeken van Willy Schermelé. Die laatste kon ik me niet in naam herinneren, maar zodra ik die kaftjes zag, werd ik teruggeworpen in een veilig, knus en warm huis, waar de spannende avonturen van Ronnie het engste was wat je dat jaar meemaakte. Het zijn vast ontzettend ouderwetse verhaaltjes, maar wat een fijn gevoel geven ze me nog steeds. Dat is wat kinderboeken doen. Later las ik vooral 'De zwarte hengst' in ontelbaar veel delen en een dozijn dierenencyclopedieën opnieuw en opnieuw en opnieuw. Die heb ik nog steeds en als ik een bladzijde opensla, kijkt een jeugdvriend terug. Ik ken elke alinea. Boeken waren toen al mijn vrienden.'