Boekenpraat: we zijn het niet altijd eens, maar kunnen wel goed door één deur
In de rubriek 'Boekenpraat' gaat de Hebban Crew in gesprek over een boek, met elkaar óf met een enthousiaste Hebbanner. Soms laten we het zelfs helemaal aan hen over. Enige tijd terug vroeg Evelien in haar Weekopening om een meelezer voor de novelle Galatea. Dat werd Gigi.
Galatea
Madeline Miller, vertaald door Jacqueline Smit
Uitgeverij Orlando
Er was eens een beeldhouwer in het oude Griekenland die zijn droomvrouw schiep uit marmer. Een godin schenkt zijn meesterwerk het leven. Galatea blijkt echter geen gehoorzame echtgenote te zijn en houdt er een eigen mening op na, waarop Pygmalion haar opsluit. Uit liefde voor haar dochter, voor wie zij een beter leven wenst, zet Galatea alles op alles om hun vrijheid te verkrijgen.
Pygmalions verhaal heeft miljoenen mensen door de eeuwen heen geraakt, en inspireerde onder andere de geliefde musical My Fair Lady. Madeline Miller schreef met Galatea een kort maar krachtig verhaal over de vrouw als object, dat voor deze editie prachtig geïllustreerd werd door Ambra Garlaschi
Wat maakte dat juist dit boek opviel?
Evelien: 'Ik zag de naam Madeline Miller toen ik voor mijn Weekopening de te verwachten boeken aan het doorspitten was en werd meteen enthousiast. Ik las eerder Een lied voor Achilles en Circe van deze auteur en daar was ik erg over te spreken. Ik vind haar manier van vertellen heel fijn. Ze weet de Griekse mythologieverhalen op een nuchtere en begrijpelijke manier te brengen en dat ook nog eens vanuit vrouwelijk perspectief. Dit boekje viel verder ook op door de mooie tekening op de omslag. Het betreft een geïllustreerde versie, de tekeningen zijn van Ambra Garlaschellie, en dat heeft bij mij meestal wel extra aantrekkingskracht. Laat jij je ook verleiden door mooie plaatjes, Gigi?'
Gigi: 'Jazeker, mooie omslagen trekken zeker mijn aandacht. Toch was het bij deze novelle de naam van de auteur die me deed stuiteren. Ik las Circe van Madeline Miller en dat vond ik mooi en vooral ook leerzaam. Door haar manier van vertellen over mythologische figuren blijven de verhalen mij echt bij. Daarnaast zag ik in een flits Pygmalion staan in de tekst. Al van jongs af aan ben ik gefascineerd door Pygmalion omdat ik wist dat My Fair Lady, een van mijn favoriete films uit mijn jeugd, gebaseerd was op dat verhaal. Ik was dus heel nieuwsgierig naar de oorspronkelijke plot. Miller vertelt het natuurlijk op haar eigen wijze, maar daarmee heeft ze mij wel de ogen geopend. Ik kijk nu, na het lezen van Galatea, geheel anders naar het verhaal van Pygmalion en vooral ook naar My Fair Lady. Kende jij het verhaal van Pygmalion een beetje, Evelien?'
Evelien: 'Nee, dit verhaal was mij totaal onbekend! My Fair Lady zegt me dan wel weer wat, maar ook daarvan wist ik maar heel weinig. Ik ben nu dus "blind" in dit verhaal begonnen. Vooraf doe ik niet zo veel onderzoek naar een boek. Ik wil het toch vooral beleven zoals de auteur het bedacht heeft. Miller beschrijft het verhaal van Pygmalion op geheel eigen wijze, zoals jij ook al zegt. Dus het is dan wel zo eerlijk om eerst haar versie te ondergaan.
'De novelle is oorspronkelijk uitgegeven zonder deze tekeningen en kan dan ook in principe zonder. Toch vond ik uiteindelijk dat ze de triestheid van het onderwerp versterkten.' – Gigi
In dit geval vond ik de illustraties niet per se iets toevoegen, behalve mooie bladvulling. De tekeningen verwijzen behoorlijk direct naar de tekst op de pagina. Maar dat is prima. Het is niet zo’n heel lang verhaal, op deze manier heeft de uitgeverij er wat meer body aan kunnen geven, denk ik. Je kunt tekeningen ook op een andere manier gebruiken, door een verhaal in een verhaal te vertellen. Dat gebeurt bijvoorbeeld in de geïllustreerde versie van Cécile & de tocht van Kareem van Ish Ait Hamou. Het verhaal van Cécile was er al in tekst, het gedeelte over Kareem is later toegevoegd in alleen tekeningen. Ook een leuk idee. Wat vond jij van de tekeningen, Gigi?'
Gigi: 'In eerste instantie moest ik even wennen aan de tekenstijl, de illustraties moesten in mijn brein even gemengd worden met het verhaal zelf. Gaandeweg ging ik die illustraties juist enorm waarderen, ze pasten steeds beter en ik snapte steeds beter wat er uitgebeeld werd. Hierdoor had ik het idee dat ze zeker van toegevoegde waarde zijn. De bladvulling is telkens zo aangepast dat de tekst mooi past bij de illustratie. Soms korte stukken tekst met veel tekening, een andere keer heeft de tekst de overhand. De novelle is oorspronkelijk uitgegeven zonder deze tekeningen en kan dan ook in principe zonder. Toch vond ik uiteindelijk dat ze de triestheid van het onderwerp versterkten. Nadat ik het boek uit had ben ik het direct opnieuw gaan lezen, waarbij ik vooral op de combinatie van tekst en beeld ging letten. Ik herkende daardoor meer details in de illustraties waardoor ik ze nog mooier vond dan bij de eerste lezing.'
Evelien: 'Ik heb na de eerste lezing – want dit is maar een kort verhaal, je leest het zo nog een keer – de tekeningen ook nog wat beter bekeken en ik ben het met je eens, Gigi. Ze versterken het verhaal, vooral de triestheid er van. Het is nog net geen graphic novel maar het komt al een heel eind in de buurt.'
Ben je al een beetje bekend met Griekse mythologie?
Gigi: 'Ik betreur het vaak dat ik vroeger op school zo weinig in aanraking kwam met mythologie. Alles wat ik hierover weet, heb ik in de afgelopen jaren opgedaan door het lezen van literaire werken waar ik mythologische verwijzingen in vond. Ik werd aangespoord door andere Hebban-leden om boeken te lezen met dit onderwerp, die ik eerder niet zo snel had uitgezocht. Hierbij gebeurden twee dingen: ik ging telkens iets opzoeken op internet als iets in een boek "rook" naar mythologie en ik herkende heel veel dingen uit de boeken van de 'Harry Potter'-serie. Toen ik die serie las, was ik me er niet van bewust dat die boordevol staat met verwijzingen naar mythologische figuren en verhalen. Tijdens het speuren op internet naar aanleiding van de literatuur die ik las, kwam ik mooie mythes, sagen en mythologische wezens tegen die op de een of andere manier ook in de boeken van J.K. Rowling verweven zaten. Hoe meer ik me er in verdiep, hoe meer ik ontdek dat ik toch al heel wat verhalen ken door boeken die ik vroeger las. Hierbij legde ik toen de link niet met (Griekse) mythologie.
Zoals ik al eerder zei was ik vroeger gefascineerd door My Fair Lady en daarom ook door Pygmalion. Toch zocht ik er toen niets over op. Natuurlijk ging ik nu wel op zoek naar extra informatie over dit stukje mythologie. Hierdoor kwam ik tot de ontdekking dat Pygmalion nu heel anders bekeken wordt dan vroeger, maar ook dat er meerdere verhalen zijn rondom Galatea en dat we met dit boek maar een heel klein stukje van die complexe mythologie voorgeschoteld krijgen.
De wijze waarop Miller dit verhaal beschrijft was enerzijds herkenbaar met wat ik wist over Pygmalion, anderzijds fascineerde het me dat deze zienswijze vroeger totaal niet tot me doordrong. Ik was nog jong en men keek op dat moment ook in Nederland nog anders aan tegen de verhouding tussen man en vrouw.'
'Eigenlijk snapte ik na het lezen van het nawoord van de auteur pas hoe het zo’n beetje in elkaar zit.' – Evelien
Evelien: 'Ik heb op het VWO gezeten, zonder Grieks en Latijn. Ik kende wel wat verhalen en namen. Iedereen heeft wel eens van Zeus en Venus gehoord, denk ik. Maar ik kreeg pas wat meer inzicht hierin toen ik Russische taal- en letterkunde ging studeren. De Russische schrijvers lieten zich behoorlijk inspireren door de Oude Grieken en de mythologie, zo ontdekte ik. Ik was dus ook blij toen ik een handzame pocket Griekse mythen en sagen van Gustav Schwab op de wekelijkse Amsterdamse Spui-boekenmarkt ontdekte voor vijf gulden. Galatea en Pygmalion komen er echter niet in voor. Verder heb ik hier nog een lijvige versie van Homerus' Ilias & Odyssee staan. Maar daar heb ik me nog niet aan gewaagd. Het verhaal van Galatea herkende ik eigenlijk niet zo een, twee, drie. Voor mij weer een ontdekking. Wat vond je van deze versie van Galatea?'
Evelien: 'Ik moet eerlijk zeggen dat ik het een beetje een karig verhaal vind. Er zijn weinig referentiepunten. Het zou moeten spelen in het oude Griekenland volgens de achterflap, maar dat haal je niet echt uit de tekst. Ik had eerst zelfs het idee dat het in de huidige tijd speelde. Het zou overal en in iedere tijd kunnen zijn. Totdat er gesproken wordt over een stromatras en de rijke echtgenoot die overal munten uitdeelt. Eigenlijk snapte ik na het lezen van het nawoord van de auteur pas hoe het zo’n beetje in elkaar zit. Maar het leest heel vlot, ik las het in een uurtje uit toen ik met de trein onderweg was naar een familieweekend. Hoe heb jij deze versie ondergaan, Gigi?'
Gigi: 'Ik heb met grote verbazing dit boek gelezen. De auteur begint midden in het verhaal (in medias res) en met minieme brokjes informatie wordt helder hoe het begin van het verhaal verliep. Miller weet de vinger op de zere plek te leggen door het allemaal in haar eigen woorden vorm te geven. Ze rammelt aan een eeuwenoud verhaal en toch klopt het. Het is echt háár versie van het verhaal. Ik kan me voorstellen dat je het idee had dat het in de huidige tijd speelde. Mogelijk ligt dat aan het taalgebruik? Ik vond het soms een beetje plat en dat vond ik niet passen. Misschien vond ik het te modern? Achteraf bedacht ik dat ik natuurlijk helemaal niet weet hoe men toen sprak. Mogelijk is het taalgebruik wel veel passender dan ik denk. Omdat ik het boek begon met ideeën over een verhaal dat eeuwen oud was, had ik niet de ervaring dat het in het heden speelde.
Mooi dat Miller met zo weinig woorden zoveel zeggingskracht heeft. Dit boek is totaal anders dan Circe (en ik denk ook anders dan Een lied voor Achilles). Bij Circe was er sprake van gedetailleerde beschrijvingen van diverse personages en verhalen. Hierdoor kreeg je een helder beeld van de mythologische figuren. Bij Galatea is het juist andersom. Miller haalt een bepaald detail van de vertelling van Pygmalion naar boven en geeft dit stuk van het verhaal alle ruimte. Het is waarschijnlijk iets wat haar enorm geraakt heeft, zoals ze in zekere zin ook aangeeft in het nawoord. Begrijp ik het goed dat jij in dit geval graag het volledige verhaal van Pygmalion en Galatea had gelezen, misschien het liefst een volledige roman?'
Evelien: 'Als het nog eens op mijn pad komt dan zou ik het zeker wel willen lezen. Maar ik ga er nu niet actief naar op zoek. Ik heb wat informatie opgezocht op internet en het nawoord van de auteur goed gelezen en dat geeft me nu even genoeg stof tot nadenken. Misschien kan Miller er nog eens een roman aan wagen, dan ga ik het zeker lezen. Ik denk dat het dan wel een ander boek gaat worden, net zoals je al zegt over Circe. En ook Een lied voor Achilles was veel uitgebreider en gedetailleerder.'
'Ik zou wel adviseren om echt de tijd te nemen om de diepgang van het verhaal door te laten dringen en om de illustraties hun werk te laten doen.' – Gigi
Gigi: 'De schrijnende tegenstelling tussen man en vrouw en wat dit voor gevolgen had voor Galatea en haar kind viel mij het meeste op. Ik denk dat dit komt omdat Miller schrijft met een feministische kijk op de wereld, ook op de wereld van toen. In het nawoord onderbouwt ze ook haar keuze voor die manier van schrijven. Welbeschouwd past dit verhaal prachtig bij de #MeToo-beweging, maar dan wel met een heftige afloop. Dat was een grote verrassing voor mij.'
Evelien: 'Ik vond het mooi dat Galatea zo opkwam voor haar dochter. Voor zichzelf verlangde ze niet veel, maar ze wil dat haar dochter een beter leven krijgt dan zij heeft. Zo eist ze een goede leraar voor haar bij haar man, zodat ze een goede opvoeding krijgt. Het vrouwelijke perspectief is heel duidelijk aanwezig in dit verhaal, echt een kenmerk van Millers werk.
Wat ik ook mooi vond was dat Galatea dus van steen is, maar dat ze zich wel een levend wezen voelt. Het duurt even voor je weet hoe ze "geboren" is. Omdat ik het oorspronkelijke verhaal niet echt ken, was dit wel een verrassing. Maar toch weet Miller het te brengen alsof het doodnormaal is dat een beeldhouwer een vrouw voor zichzelf uit steen hakt. Wat ik dan wel weer schokkend vond, was wat de echtgenoot uithaalde toen zijn eerste creatie niet het gewenste resultaat voor hem opleverde.'
Zou je dit boek aanraden?
Evelien: 'Ik zou Galatea wel aanraden, al was het maar vanwege de mooie uitvoering. Misschien moet je wat kort onderzoek doen om het verhaal helemaal te begrijpen maar de uitleg van Miller in het nawoord brengt je al een heel eind op weg. Als je geïnteresseerd bent in geschiedenis en de oude Grieken zou ik het zeker wel lezen.'
Gigi: 'Jazeker. Als je houdt van mythologie en van de manier van vertellen van Miller, dan is dit echt een must read. De illustraties in deze uitvoering geven het verhaal nog meer cachet. Ik zou wel adviseren om echt de tijd te nemen om de diepgang van het verhaal door te laten dringen en om de illustraties hun werk te laten doen. Zelf las ik het twee keer direct achter elkaar en dat heeft me echt geholpen. Dat is bij dit boek ook prima te doen omdat het een kort verhaal betreft.'
Evelien: 'Zo'n kort verhaal en toch valt er heel veel over te vertellen. Zeker als je Gigi en mij de kans geeft! Gigi zag een verhaal uit haar jeugd op een andere manier tot leven komen en ik ben weer een stukje wijzer geworden in de mythologie. We zijn blij dat we dit boek mochten lezen en bespreken! Hoeveel sterren geef jij, Gigi?'
Gigi: 'Ik gaf vier sterren met een dikke plus. Bijna vierenhalf.'
Evelien: 'Ik was iets zuiniger, ik kom uit op een dikke drie plus, toch wel een drieënhalf. Maar vier vond ik net te veel omdat ik een beetje moest zoeken naar het verhaal.'
Wil jij ook een keer meedoen met een Boekenpraat? Lees elke maandag de Hebban Weekopening.
