Bureau Raampoort: een ode aan de Jordaan

Bureau Raampoort
Politiebureau Raampoort, ook wel bureau Raampoort genoemd, is een 19e-eeuws politiebureau aan de Singelgracht in Amsterdam, op de hoek van de Marnixstraat nummer 148 en de Tweede Hugo de Grootstraat. Op deze plek stond oorspronkelijk een kleine poort in de stadsmuren, de Raampoort, die in 1844 werd afgebroken. Het politiebureau werd gebouwd in 1888. In 2001 werd het gebouw aangewezen als rijksmonument. Het bureau heeft geen publieksfunctie meer, al geeft het nog wel onderdak aan een politieteam. Hoewel de buitenkant, met zijn torens en kantelen, indrukwekkend is, heeft het interieur van het oude politiebureau meer weg van een oud schoolgebouw. Sober, kaal, met granieten muren en een akoestiek die maakt dat elk geluid in de holle ruimtes op gek makende wijze weergalmt. Ik belandde er ooit toen ik op de Lindengracht probeerde een leeftijdgenoot te weerhouden van het stelen van mijn fiets. Het eenvoudige slot was al opengebroken en de dief stond op het punt weg te peddelen. De korte worsteling die erop volgde, trok de aandacht van een agent die ons meenam naar Bureau Raampoort. Na een kort verhoor moest de dief mij geld geven voor een nieuw slot en werden we beiden met een vermaning weggestuurd. De politie als dievenvanger, aanklager en rechter tegelijk. Als Simon de Waal het verhaal hoort, moet hij hartelijk lachen. Hij houdt van de houding van de politieagenten van vroeger, die de wonderlijke kostgangers van hun eigenzinnige stad konden lezen als hun broekzak. Die zaken zelf oplosten en niet overal kilometers papierwerk voor invulden. “Heb jij hem een klap gegeven? Ja! En jij hem? Nee! Geef hem dan ook een klap. Goed zo. En nu wegwezen jongens.”

Sfeer
Het is precies die sfeer die zijn boeken, en nu ook de tv-afleveringen, uitstralen. Warmte, begrip, menselijkheid, de lach achter de traan. Met mededogen voor alle gekke, bizarre, tragische mensen die in de stad leven. Drama, doorspekt met humor en melancholie. Het is het levensgevoel van Simon de Waal en wijlen Appie Baantjer en tevens dat van hun hoofdpersonen Peter van Opperdoes en Jacob Holm. De Waal: “Het is nu enigszins veranderd, maar met name in de eerste drie deeltjes van de serie waren zij min of meer alter ego’s van Appie en mij.”

De hoofdrolspelers
Hoofdpersonen in de boeken en de tv-serie zijn Peter van Opperdoes en Jacob Holm. Van Opperdoes is een oude rot in het vak wiens vrouw recentelijk is overleden. Hij denkt met grote weemoed aan haar terug en spreekt regelmatig zijn overleden vrouw aan alsof zij nog leeft. Voor de buitenwacht maakt dat Van Opperdoes tot een wat wezensvreemde man die in zichzelf praat. Van Opperdoes wordt gekoppeld aan een jonge collega Jacob Holm, met wie hij menigmaal van mening verschilt. De oude rot gelooft in deugdzame oude methodes en de nieuwlichter Jacob is een voorstander van moderne opsporingsmethodes. Uiteraard ontstaat er al snel een begripvolle band tussen de mannen, zodat er ruimte ontstaat om elkaars inzichten te delen. Dat het verschil in karakter, opleiding en leeftijd zorgt voor de nodige kibbelpartijen en humoristische dialogen zal duidelijk zijn.

Initiatief voor verfilming
Door het succes van de boekjes die stuk voor stuk hoge noteringen kregen in de bestsellerlijsten, lag het in de lijn der verwachting dat er ooit een tv-serie van gemaakt zou worden. Initiatiefnemer was Simon de Waal die eerder als scenarist aan tal van politieseries als Spangen, Russen, Bureau Kruislaan en Baantjer verbonden was: “Ik sta natuurlijk in twee werelden, tussen de boeken en de televisiewereld. Dus er was niet echt een brainwave voor nodig om op een keer een tv-format uit de boeken te halen. Temeer omdat veel mensen vroegen wanneer er nu een tv-serie van Bureau Raampoort zou komen. En omdat ik veel met mensen uit de tv-wereld praat, kwam dit op een keer ter sprake. SBS 6 bleek meteen geïnteresseerd. Dan weet je natuurlijk nog steeds niet hoe serieus het is. Het kan heel lang duren, maar het kan ook heel snel gaan. In ieder geval moet je dan wel voorbereid zijn. Al snel kwamen Job Gosschalk en Alain de Levita van NL Film erbij. Alain en ik kennen elkaar al vanaf het begin van onze carrière. We hebben samengewerkt aan de tv-series Baantjer en Russen. En Alain kent Job weer heel goed. Met z’n drieën zijn we een hele sterke combinatie.” Dat Simon de Waal niets te veel gezegd heeft blijkt uit de indrukwekkende lijst producties die het tweetal op haar naam heeft staan. Job Gosschalk is oprichter van het castingbureau Kemna & Zonen. Hij werkte o.a. mee aan Jeuk, Charlie, ’t Schaep, Walhalla en Bloedverwanten terwijl producent Alain de Levita van de productiemaatschappij NL-film, tientallen series maakte waaronder Voetbalvrouwen, Baantjer, Penoza, Popoz, Moeder, ik wil bij de Revue en films als Manneharten en De Storm. Simon de Waal: “Dus toen SBS liet weten de serie graag te willen, waren we er snel uit.”

Slimme aankoop SBS6
Dat neemt niet weg dat SBS in eerste instantie voorzichtig twee afleveringen aankocht. Producent Alain de Levita heeft daar begrip voor: “Het is heel slim van SBS6. Als je een serie voor een jaar zou bestellen gaat het om miljoenen Euro’s. Dus is het logisch dat men eerst de publieke belangstelling wil aftasten. Na aflevering 2 kan men vrij goed bepalen of een serie potentie heeft. Maar Bureau Raampoort heeft zo’n mooi strak format. Het heeft de juiste ingrediënten, de juiste cast, de juiste creatieve mensen en de juiste setting om succesvol te zijn. Na Baantjer is er eigenlijk nooit meer een succesvolle Amsterdamse politieserie geweest. De tv-zender die deze serie koopt, kan er jarenlang veel plezier aan beleven. Dit is gewoon de volgende klassieke Nederlandse tv-serie. En dat de boeken zo’n succes hebben, helpt natuurlijk ook. De serie moet een merk worden en dat bedoel ik in de minst commerciële zin van het woord.”

Casting
Essentieel voor de geloofwaardigheid van een realistische politieserie is de rolbezetting. Wat dat betreft hebben de makers een gouden greep gedaan uit het aanbod van Nederlandse acteurs. De rol van de oudere rechercheur Peter van Opperdoes wordt gespeeld door Thomas Acda, een rol die hem op het lijf geschreven is, ook al is hij veel jonger dan de Peter van Opperdoes uit de boeken. Simon de Waal: “In de boeken is Van Opperdoes iemand die tegen zijn pensioen aanzit. Maar we hadden het idee dat we voor de tv een rechercheur moesten hebben die fris en van nu is.” De Levita: “En bovendien wilden we Thomas graag in die rol.” Het is overigens niet de eerste keer dat Thomas in de huid van een politieagent kruipt. Hij speelde in Flikken Maastricht de rol van rechercheur Daan de Vos. Het bleek een goede leerschool voor zijn rol als Peter van Opperdoes. Thomas Acda speelt met een ongekend gemak de rol van gemoedelijke doch rechtvaardige rechercheur. Hij zit 27 jaar bij de politie, heeft alles meegemaakt wat een mens kan meemaken en heeft er door leren relativeren. Hij is mild, bedachtzaam, begripvol en wars van vooroordelen. Hij gaat op de fiets naar zijn werk en leeft en werkt geheel volgens zijn eigen regels. Thomas Acda speelt niet de rol van Peter van Opperdoes, hij is Peter van Opperdoes. Hij bepaalt het gezicht van de tv-serie.”

Romer vs Acda
Hoewel de vergelijking eigenlijk niet getrokken mag worden, dringt de gedachte zich op dat Thomas Acda een prettiger tv-rechercheur is dan Piet Romer in zijn rol van De Cock. Een gevoel dat Simon de Waal bevestigt: “Hij is warmer dan Piet Romer. Die stond altijd een beetje afstandelijk van de moord af en Thomas is iemand die er met zijn hart induikt. Hij is een goeiige lobbes. Je hebt als kijker het gevoel dat als hij zich ermee bemoeit, alles goed gaat komen.” Producent Alain de Levita verduidelijkt het gevoel: “Bij Baantjer waren de twee hoofdrolspelers eigenlijk onbelangrijk. Het waren een soort pionnen bij wie je over de schouder meekeek hoe ze een moord oplosten. Er zat geen ontwikkeling in hun karakters. De een was gewoon een oude en de ander een jonge. En bij Bureau Raampoort is het precies andersom. Thomas is heel warm. We laten zijn achtergrond zien, dat wat er met hem is gebeurd in het leven. Hij lost moorden veel meer vanuit zijn karakter, zijn intuïtie op. Dat geldt ook voor zijn maatje Jacob Holm, gespeeld door Tim Haars.”

Dialogen
Zowel in de boekjes als in de twee tv-afleveringen zijn de dialogen uitermate natuurlijk. Simon de Waal heeft ze geschreven met de acteurs in zijn achterhoofd. Maar hij haast zich er aan toe te voegen dat de acteurs zich de tekst volledig eigen hebben gemaakt. “Er zijn momenten dat ik Thomas hoorde praten en dat ik dacht: Het is maar goed dat er bij staat: geschreven door Simon de Waal. Die zin heeft hij echt zelf verzonnen (haha). Daar moet je ook niet te rigide in zijn. Thomas heeft natuurlijk een weergaloze tekstbeheersing. En Tim ook. Die jongens moet je de vrijheid geven. Wat ik heb geschreven is de boodschap die ze moeten overbrengen, maar dat kunnen ze ook in hun eigen woorden. Ga je gang. Daarnaast zie ik veel blikken en kleine handelingen die ik helemaal niet heb geschreven, maar die wel veel toevoegen. Televisiedrama maken is altijd een samenspel.”
Op dat moment komt Thomas Acda langs met een cameraploeg in zijn kielzog. Een aantal omroepen wil het nieuws van de tv-serie graag uitgebreid in beeld brengen. Thomas Acda is hun gids. Later zal hij verklaren dat hij het prachtig vindt om met deze groep fantastische acteurs samen te werken. “Amsterdam leent zich heel goed voor de spannende moordzaak die we oplossen in Bureau Raampoort.” In vrijwel dezelfde bewoordingen laat Tim Haars zich uit die het waanzinnig vond om op locatie in De Jordaan te mogen draaien.

Kribbig
In vergelijking met de boeken zijn de oudere en de jonge rechercheur vrij kribbig tegen elkaar. Simon de Waal: “De eerste tv-aflevering speelt in tijd eigenlijk voor de reeks boekjes. De karakters van de mannen zijn totaal verschillend en om dat aan de kijkers duidelijk te maken moet je dat in het begin ook tonen. Je kent de gouden regel van de televisie: conflict is drama. Als het meteen van een leien dakje gaat, is het niet leuk. Het is interessant om die twee tegenover elkaar te zetten en aan het einde van de twee tv-afleveringen te laten ontdekken dat hun samenwerking eigenlijk best goed is bevallen. En dat is een soort springplank voor het gevoel: nu gaan we door. De chemie tussen Thomas Acda en Tim Haars (bekend van New Kids) werkt daar ongelooflijk goed aan mee.”

Verhaal
Het verhaal van de eerste tv-aflevering is grotendeels ontleend aan deel vier in de serie politieromans, Een schot in de roos. Alleen het begin is beduidend anders. Als Peter van Opperdoes door een junk naar een leegstaand pand wordt geleid treft hij daar een gruwelijk verminkt lijk aan. Het is het startsein voor Van Opperdoes om, na een jaar afwezigheid, zijn werk weer op te pakken. Dit tot verbijstering, en soms ongenoegen, van zijn collega’s. Bovendien wordt bij Bureau Raampoort een mobiele telefoon afgegeven die is gevonden in een vuilnisbak. Als de telefoon gaat rinkelen en Van Opperdoes opneemt, krijgt hij een wanhopige moeder aan de lijn die hem vertelt dat de telefoon van haar zoon is, die sinds een paar dagen spoorloos is. Is dit het lijk in het leegstaand pand? En heeft het lijk iets te maken met een jonge vrouw die later ook dood wordt aangetroffen? Het onderzoekt leidt de rechercheurs naar de Brabantse onderwereld, en herenigt de twee rechercheurs met een oude kennis: een beruchte officier van justitie. Simon de Waal: “De verhaallijnen zijn alleen in ruwe vorm vergelijkbaar met die van het boekje uit de serie. Ik heb een stuk of vier versies van het scenario geschreven, voor ik de juiste toon had en alle ingrediënten van het verhaal op hun plaats vielen. Televisiedrama heeft haar eigen wetten, en die zijn volslagen anders dan de wetten die gelden voor een politieroman.”

Locatie
Het aardige van Bureau Raampoort is dat de kijker die ooit in de Jordaan heeft rondgewandeld, veel plekjes zal herkennen. Alain de Levita. “Ten opzichte van een normale serie hebben we relatief veel buiten gedraaid. Wat kosten betreft kan je binnen veel meer draaien, dat is goedkoper, maar bij deze serie was het heel belangrijk dat we buiten draaiden. Je moet de sfeer van de Jordaan meekrijgen. De Jordaan is een soort mini maatschappij met veel verschillende facetten. Heel fotogeniek. Iedereen kent het. Het speelt bijna een zelfstandige rol in de serie. En ook het bureau zelf is qua uiterlijk het meest schilderachtige politiebureau van Amsterdam. Een soort kasteeltje aan het water, precies op de kop waar de Jordaan begint. Geweldig. We wilden dat zo goed mogelijk in beeld brengen. Bovendien zijn buitenopnames veel filmischer en leuker. Wat de binnenopnames betreft zijn we grotendeels uitgeweken naar een andere locatie, waar het draaien gemakkelijker was. Het echte interieur van een politiebureau leent zich nooit zo gemakkelijk voor televisieopnames. We hebben een andere locatie gevonden die qua interieur filmischer is en die dezelfde ramen heeft als Bureau Raamgracht. Daar merk je niets van.” Simon de Waal: “Echt niet. Ik denk dat veel rechercheurs die hier gewerkt hebben en die naar de tv kijken het verschil niet zullen zien.(haha)”

Muziek
De rol van muziek wordt vaak onderschat bij het bekijken van een televisieserie of film, maar muziek wekt spanning op, stuurt de emotie, geeft de sfeer aan van de beelden die we zien. Bij de serie Baantjer waren het de schrijnende klanken van de mondharmonica van Toots Thielemans die de serie al bij de eerste beelden herkenbaar maakten. Simon de Waal: “De muziek voor deze serie is speciaal gemaakt. Je weet meteen dat het spannend wordt en om het Amsterdamse karakter vanaf het begin duidelijk te maken, hoor je in de leader de klokken van de Westertoren. Als je die een paar keer hoort, weet je meteen dat die bij onze serie hoort. Dat gaat zo werken, dat weet ik zeker.”

Bureau Raampoort wordt op 3 en 10 december uitgezonden op SBS 6. Regie: Michiel van Jaarsveld. Scenario: Simon de Waal. Cast: Thomas Acda, Tim Haars, Ricky Koole, Tamara Brinkman, Henk Poort, Tim Murck en Eric van Sauers. Productie: NL-film i.s.m.Kemna & Zonen.