Roxane van Iperen: 'Ik wil dat een verhaal schuurt'

Wie Roxane van Iperen (1976) googelt, ontdekt al snel dat ze jurist, strateeg en publicist is. Inmiddels kan ze ook auteur aan dat imposante lijstje toevoegen, hoewel ze dat zelf moeilijk kan toegeven. ‘Ik heb altijd al geschreven, maar ik heb altijd zoveel respect voor schrijvers gehad dat ik het schrijven altijd bij het analytische heb gelaten. Pleidooien schrijven, opiniestukken, het geven van retoricalessen aan advocaten; daar lag altijd mijn kracht.’

Verhalen in beeldvorm

Maar dat betekende niet dat Van Iperen het daarbij liet. Ze heeft de wereld altijd in beelden gezien. Verhalen ontsponnen zich in beeldvorm in haar hoofd totdat uiteindelijk één verhaal zolang aan haar jas trok dat ze is gaan zitten en het verhaal is gaan opschrijven. Het verhaal begon met één enkel beeld. ‘Een jongetje dat zo bang was dat het spijlenbed waarop hij gehurkt zat geluid maakte, doordat zijn benen zo trilden. Ik begon me af te vragen wie dat was en hoe het is om ingesloten te worden door leegte. Wat kan dan nog zo’n angst opleveren?’ Vervolgens is de auteur in de huid gekropen van het jongetje dat ze Anjo noemde. ‘Daarom heb ik zijn verhaal uiteindelijk in de ik-persoon geschreven.’

Het jongetje Anjo groeit op in een oude schuur, ergens op de eindeloze zandvlakte van Brazilië. Voor Anjo en vijf andere verweesde kinderen is elke dag een beproeving: de kinderen worden voortdurend blootgesteld aan de wrede grillen van hun 'voogden' en gasten en er is nauwelijks eten.

Het bleef echter niet bij deze ene verhaallijn. Van Iperen voegde uiteindelijk nog twee verhaallijnen toe; over twee jonge prostituees die zich vol goede moed door het leven proberen te slaan, dromend van een betere toekomst, maar als een van hen zwanger wordt, verandert alles. En over agente Elizabet, getrouwd met de hoofdcommissaris van de politie, die vecht tegen de corruptie in zijn korps. Elizabet en haar man hebben een goed huwelijk, een mooi huis en een huishoudster die hen lief is, maar het ontbreekt Elizabet aan dat ene; een eigen kindje.

Zendelingendrang

Schuim der aarde ‘schetst een uitzichtloze wereld waar je als lezer een beetje stil van wordt.’ Dat schrijft recensent Margriet Cobben in haar recensie. Een boek dat je af en toe móét wegleggen om bij te komen of om het verhaal te laten bezinken. ‘Ik wilde een boek schrijven dat mensen naar de strot zou grijpen. Als ik ergens in geloof ga ik door tot de laatste ongeïnteresseerde wakker is geworden en erover gaat nadenken. De discussie zal aangaan. Ik denk dat ik een soort zendelingendrang heb. Ik kan absoluut niet tegen onverschilligheid. Die Hollandse mentaliteit dat we alles al hebben, dat hele middelmatige en dat het zo ver van ons bed is dat het ons niet raakt.

Als ik ergens in geloof ga ik door tot de laatste ongeïnteresseerde wakker is geworden en erover gaat nadenken. 

Brazilië

Het verhaal speelt zich volledig af in Brazilië, maar dat was niet vanaf het begin duidelijk voor Van Iperen. ‘Ik had een verhaal in mijn hoofd en dat ben ik gaan opschrijven. Ik had nog helemaal niet nagedacht waar het verhaal zich zou moeten afspelen.’ De auteur was op dat punt van het boek zelfs nog nooit in Brazilië geweest. ‘Ik heb Brazilië pas gekozen toen ik bij de uitgever zat. Ik vond dat ik een land moest kiezen. Tot dan toe speelden de verhalen zich af aan zee, in de stad en op een zandvlakte. Ik vond dat ik een land moest kiezen, omdat het mij als lezer anders zou irriteren.

Ik lees graag Portugese en Zuid-Amerikaanse literatuur. Ik had al wel zinnen uit mijn favoriete literatuur erin verwerkt, dus ik moest in die hoek gaan zoeken. Voor Portugal was het boek te grof en rauw.’ En zo werd Brazilië de logische keuze, waar de verhalen zich zouden afspelen. Die kennislaag over Brazilië heeft Van Iperen vervolgens aan het verhaal toegevoegd. In de aanloop naar de Olympische Spelen (2016 in Brazilië gehouden) reisde ze als gastcorrespondent door het Zuid-Amerikaanse land en schreef ze achtergrondreportages voor De Correspondent. Daar maakte ze kennis met het land, de mensen en de immense problemen.

Zieke geest

Het is een hard verhaal geworden, waar je absoluut door geraakt wordt. ‘Het boek laat je nadenken over maatschappelijke thema's en over de vraag of het een luxe is om goede moralen te kunnen naleven’, aldus Leesclubdeelnemer Jessika Hendriks in haar oordeel over het boek. ‘Het grootste compliment is als mensen na het lezen van mijn boek vinden dat ik een zieke geest heb, terwijl ik een wereld beschrijf die ziek is. Dan denk ik dat ik bij de mensen ben binnengekomen met iets dat nooit eerder is binnengekomen. Je hoopt als schrijver dat je mensen raakt. Ik wil dat een verhaal schuurt en het bewustzijn vergroot. Dat als je het boek uitleest je misschien geen idee hebt wat je ermee moet, maar dat het wel ergens pijn doet.’

Dit fictieve boek doet haast meer met iemand dan non-fictie verhalen vol feiten of documentaires waarin de meest gruwelijke beelden worden vertoond. ‘Non-fictie raakt onze gevoelslaag niet meer. Ik vind het vooral schokkend dat mensen zo gechoqueerd zijn door dit boek. Ik verzet me tegen het concept dat het leven comfortabel moet zijn. Dat tijdschriften en kranten enkel nog verhalen schrijven die herkenbaar genoeg zijn voor de doelgroep. Ik vind het fijn dat met dit boek wel is bewezen dat lezers een stuk meer kunnen hebben dan iedereen maar denkt. Literatuur is niet altijd prettig.’

Het is zoals Philip Roth zo mooi heeft weten te verwoorden: 'The novel, then, is in itself his mental world. A novelist is not a tiny cog in the great wheel of human thought. He is a tiny cog in the great wheel of imaginative literature.'