Crew Review: Lang leve de lezer (op Hebban)

Je eerste aanraking met Literatuur

Jazeker, met een hoofdletter L. Boogers moest strafregels schrijven uit Max Havelaar en daar leerde hij van dat literatuur was om mee te straffen. Wat was jouw eerste aanraking met lezen of échte Literatuur?

Lindy: 'Ik lees al zo lang ik me kan herinneren. Ik had een onbezorgde leesjeugd, waarin het enige probleem dat om een oplossing vroeg het volgende was: hoe neem ik deze week weer zoveel mogelijk boeken mee uit de bibliotheek? (Vaak was het antwoord: nog een paar extra boeken op het pasje van mama). Pas op de middelbare school ging ik voor het eerst nadenken over wat ik wel en niet zou mogen lezen. Wat was toegestaan? Wat was échte literatuur? En waarom was dat 'beter' dan de Harry Potter-boeken die ik destijds ontdekte en zo graag las? Was mijn eerste kennismaking met 'Literatuur' de boeken die ik voor de lijst moest lezen? De aanslag van Mulisch of Eline Vere van Couperus? Ze hebben geen blijvende indruk achtergelaten, in tegenstelling tot de boeken van Rowling. En nog steeds houd ik er niet van om onderscheid te maken tussen 'echte' literatuur en andere 'lectuur'. Ik kan beide inmiddels met evenveel plezier lezen, al is de ervaring anders.' 

Soraya: ‘Lezen is mij niet vreemd, ik vond het als kind al heerlijk om in de bibliotheek te neuzen om met een stapel boeken weer te vertrekken. Omdat de bibliotheek op steenworp afstand van ons huis lag, was ik er bijna iedere woensdag te vinden. Ik verloor de tijd vaak uit het oog, waardoor mijn moeder me ergens in een hoekje van de opstellingen vond omdat ik een keuze moest maken welke zes boeken ik mee kon nemen. Op de middelbare school kwam de eerste ‘echte’ aanraking doordat ik tijdens mijn lessen Nederlands werkte met de methode Laagland. Ik weet nog precies dat er voorin het boek stond dat het de leering “een levenslange liefde voor literatuur” zou bijbrengen. Het heeft me in korte tijd kennis laten maken met de verschillende uitingen binnen de literatuur, maar mijn meest waardevolle kennismaking was met de boeken van Renate Dorrestein (hierover schrijf ik meer in mijn Crew Review over Dagelijks werk). Die ontdekking deed ik zelf, zonder dat een methode mij voorschreef wat ik moest lezen.’  

Daphne: 'Ook ik was vroeger elke woensdagmiddag in de bibliotheek te vinden. Voor mijn gevoel hing ik daar urenlang rond (dat viel in werkelijkheid vast mee) om de beste stapel boeken samen te stellen. Maar wanneer ik voor het eerst écht in aanraking kwam met literatuur met een hoofdletter L? Dat zal ook op de middelbare school zijn geweest, die verrekte verplichte literatuurlijst. Tabee, New York van F. Springer is zo'n boek waarvan ik me herinner dat ik me doorheen heb geworsteld en waarvan de inhoud niet is blijven hangen, maar de boeken van Yvonne Keuls, Ronald Giphart en Joost Zwagerman staan me nog levendig voor de geest. Dat lag zowel aan de boeken als aan de leerkrachten waarmee we die boeken 'behandelden'. De een deed dat met zoveel meer passie dan de andere.'

Debbie:'Ik kan me eigenlijk niet goed herinneren of ik voorgelezen werd, maar ik kan me wel een prachtig, dik, rood sprookjesboek herinneren dat aan een tante werd geleend en nooit meer terugkwam. Daar was mijn hart wel een beetje gebroken van. Mijn beste leerboeken waren dikke dierenencyclopedieën, waaruit ik alles las en herlas, zo vaak totdat ik elke letter kende. Dat waren overigens geen jeugdencyclopedieën en ik kan me niet voorstellen dat ik alle begrippen snapte. Ik denk overigens ook dat ik om deze reden het gesprek over de bloemetjes en bijtjes niet meer echt nodig had. Daarna koos ik uit de dorpsbibliotheek romans over de oorlog in Vietnam. Tour of Duty was mijn favoriete televisieserie in die tijd (had je nog geen kijkwijzer in die tijd?), dat zal mijn merkwaardige voorkeur verklaren. De échte literatuur kwam pas in de eindexamenlijsten. Ik was de jongste van vier en had samenvattingen en verslagen in overvloed. Die kon ik mooi lezen in die week dat ik op de bank lag met een hersenschudding na een aanrijding. Tip: probeer niet iets te leren met een hersenschudding, je onthoudt er niets van. De leraar Duits kon ik overtuigen van het feit dat ik slechts een deel had overgeslagen. Wel las ik onder andere Vanwege een tere huid van Anton Koolhaas, een auteur die nog immer een favoriet is. Van de Duitse boeken begreep ik niet zo veel destijds. Van de Engelse is Of Mice and Men van John Steinbeck blijven hangen.'

Is Literatuur (te) 'ingewikkeld' en/of (te) elitair?

Lindy: 'Voor jonge lezers: ja. Literatuur met de grote L zoals die op de leeslijsten staat is inderdaad te ingewikkeld voor de ongeoefende lezer. Hoe kun je verwachten dat 15-jarigen die nooit gestimuleerd zijn een boek op te pakken, wel zonder enige moeite De ontdekking van de hemel of Max Havelaar van kaft tot kaft lezen en er dan ook nog eens (onderbouwd) iets van vinden? Ik klink hier misschien heel stellig, en ik weet dat de oude literatuur nu eenmaal behandeld moet worden, maar wellicht is het tijd om jongeren die niet geheel zelfstandig te laten lezen. Behandel de klassiekers in de les, en laat leerlingen aan de slag gaan met boeken die op de een of andere manier daaraan gelinkt zijn - door stijl, thematiek of onderwerp - maar die wel meer op de doelgroep zijn gericht. Boeken lees en beleef je anders naarmate je levens- of leeservaring. En die klassiekers komen dan vanzelf eens aan de beurt.'

Daphne: 'Daar draag je een hele mooie oplossing aan, Lindy. Ik ben ook van mening dat we niet krampachtig moeten willen dat leerlingen al die klassiekers afstrepen. Het onderwijs kan beter investeren in (blijvend) leesplezier dan volledig afgevinkte leeslijsten. Misschien moet het zelfs wel omgedraaid worden: laat leerlingen eerst een boek lezen dat ze helemaal zelf hebben gekozen, en probeer daar als leerkracht vervolgens een meer literair werk aan te koppelen, al is het inderdaad maar een fragment. Plaats een boek in de juiste context, vertel over de geschiedenis ervan, de impact die het werk heeft gehad. Daar leent een werk als de Max Havelaar of de boeken van Hella Haasse zich uitstekend voor. Die boeken hoef je niet helemaal te lezen om de geschiedenis en het maatschappelijke belang ervan te leren begrijpen. Boogers zegt in zijn pamflet bijvoorbeeld: "Literatuur is niet alleen onderdeel van het vak Nederlands, het is daarnaast een vorm van kunstbeschouwing. De docent leert je kijken naar het boek, neemt je mee de wereld in van de Letteren, en hoopt iets van bewondering en verwondering in de leerling aan te wakkeren. Dat vraagt om inleving en beleving, en dat lukt moeilijk als je de leerlingen niet kunt begeesteren, maar het brengt als een plichtmatig onderdeel." Die bewondering en verwondering aanwakkeren, dat vind ik een mooi streven.'

Soraya: ‘Zoals Alex Boogers in Lang leve de lezer aanhaalt, draait het hier vooral om de manier waarop literatuur benaderd wordt. Er kan soms een ronduit vijandige sfeer rond het begrip “literatuur” hangen waarmee het lijkt alsof het is weggelegd voor een select groepje lezers. Daarmee vond ik de anekdote van Boogers over zijn kennismaking met het werk van Jules Deelder wel in deze opvatting passen. Vooral in literatuuronderwijs lijk je tegenwoordig niet van gebaande paden te mogen afwijken want de kans is dan groot dat je je niet met literatuur bezighoudt. De eerste handreiking die je dan naar jonge lezers doet, is dan sowieso gedoemd tot mislukken.’

Debbie: 'Ik denk dat literatuur dodelijk saai kan zijn. Als de letters en zinnen niet van de bladzijde komen om voor je te gaan leven, dan kan een hele roman een flinke klus zijn. Wat lees je dan? Dode letters? Niet elke roman komt voor elke lezer tot leven. Dat zegt niet per se iets over intelligentie, niveau, kwaliteit. Ik ben er heilig van overtuigd dat als je boeken bij een leerling kiest die bij die lezer passen, je veel meer succes zou kunnen hebben. Ik heb dertien jaar in een boekwinkel gestaan en dan heb je wel eens een wanhopige ouder die zijn of haar kind graag wat meer wil laten lezen. Ik heb ooit een non-fictie boek over auto's aangeraden aan zo'n moeder. Haar zoon vond lezen vreselijk, maar auto's geweldig. Zo'n gesprek begint met een heleboel vragen aan de klant, om in te kunnen schatten wat raak zou kunnen zijn. Eindexamenliteratuur springt meestal een flinke kloof over. Niet elke tiener heeft dezelfde voorbereiding (of zit op te letten in Nederlandse les) en dan ineens een Literaire titel voorgeschoteld krijgen is een zekere weg tot afkeer. Maar echt tijd zal er wel niet zijn in het onderwijs om elke lezer van persoonlijk advies te voorzien en bovendien zijn die boeken natuurlijk niet altijd eindexamenlijstmateriaal. Moeders, vaders, weet je het echt even niet meer, schakel onze Boekentipper in.'

In hoeverre trekt 'het scherm' jou weg van lezen? En de mensen om je heen?

Daphne: 'Het scherm is vaak verleidelijk, dat moet ik toegeven. Het biedt 'makkelijke' ontspanning. Je kunt erbij onderuitzakken, hoeft niet al te diep na te denken en er wordt weinig gevraagd van je eigen fantasie. Maar dat vind ik ook meteen het nadeel van het scherm, het prikkelt niet genoeg en maakt lui. Ik probeer daarom Netflix series te vermijden, omdat ik bang ben dat de verleiding om te binge-watchen te groot wordt en dat ten koste gaat van mijn leesuren.' 

Soraya: 'Kijk maar eens om je heen als je gebruik maakt van het OV. Smartphones lijken tegenwoordig onze aandacht op te slurpen en er komt geen einde doordat er wel weer een nieuw Whatsapp-bericht of vermelding op Facebook voorbij komt. Ik vind het juist heel fijn om mijn hoofd leeg te maken door een boek te lezen en sleur ook rustig een boek mee als ik onderweg ben.'

Lindy: 'Ja, ik merk dat ook. Een tijd geleden zat ik eens in de tram met drie andere reizigers die volledig waren verdiept in een boek. Zelfs de controleur was er verbaasd over. 'Dat zie ik niet vaak meer,' zei hij. Toch vraag ik me af of de sociale media mensen ook echt hebben weggetrokken bij het boek: lezers zullen blijven lezen, of ze nu een smartphone hebben of niet. Voor de nieuwe generatie zal dat wel gelden: die zal echt gestimuleerd moeten worden om de aandacht langere tijd bij een boek te houden. Ze moeten weten dat de wereld echt niet vergaat als je een paar uurtjes niet online bent, maar ik denk dat fomo daar ook een rol bij speelt.' 

Daphne: 'Ik heb het idee dat er in het OV juist weer meer wordt gelezen. Maar vaak zijn dat dan wel leeftijdsgenoten of oudere mensen. Een goede ontwikkeling. Of misschien valt het me nu meer op? Over de jeugd maak ik me oprecht wel zorgen. Als ik zie hoe moeilijk kinderen zich kunnen losmaken van het scherm, en hoe ze lezen toch vooral zien als iets dat je even voor het slapengaan doet, of vijf minuutjes voordat de bel gaat... Lezen als pure vorm van ontspanning, dat zit er nog niet in. Maar wie weet komt dat nog.'  

Debbie: 'De smartphone heeft me hongerig naar prikkels gemaakt. Als de batterij leegraakt en ik hem wegleg, pak ik hem 20 seconden later weer op om te kijken of ik iets gemist heb. Ik vind het heerlijk en vreselijk. Je kan net zo goed lekker lezen, zelfs en zeker in korte momenten (zes minuten lezen per dag vermindert de stress al). Ook in korte busritjes en reclameblokken tijdens de TV-film. Ik ga het me voornemen!'

Geestelijke obesitas, de luie lezer, popcornproza

Op bladzijde 48 en 49, aan het einde van zijn stuk over de invloed van het scherm, lanceert Boogers een aantal bijzondere termen. Wat vind jij van zijn visie op onder andere de literaire thriller, over verschraling, over onze overprikkelde geest?

De optimist zal zeggen dat er ten minste nog gelezen wordt, en de pessimist zal naar het boek wijzen en zeggen: 'Ja, maar zie je wát er gelezen wordt?' - uit Lang leve de lezer van Alex Boogers

Daphne: Zoals Boogers beschrijft: "Het scherm heeft nieuwe genres geschapen om tegemoet te komen aan de eis tot snelle verzadiging van de lezer, die steeds meer een kijker is geworden." Daardoor is de populariteit van de roman volgens hem veranderd, niet verdwenen. "Door kruisbestuivingen zijn er veel vertelvormen ontstaan. Van de 'ouderwetse' boekverfilming en 'literaire' tv-series tot aan de misdaadverhalen en het spannende boek, oftwel: de literaire thriller, die nu naast de sportbiografie verantwoordelijk is voor een aanzienlijk deel van de omzet op de boekenmarkt." Boogers benadrukt dat de optimist zal zeggen dat er tenminste nog gelezen wordt, en de pessimist naar het boek zal wijzen en zal zeggen: 'Ja, maar zie je wát er gelezen wordt?' Ik denk en hoop dat ik zelf wat meer bij die optimisten hoor. Het lezen an sich vind ik belangrijker dan hetgene wat je leest. Dat hoeft niet per se literatuur met een hoofdletter L te zijn. Als er maar gelezen wordt.' 

Lindy: 'Ik ben het helemaal met je eens, Daphne. Zoals ik eerder al zei denk ik dat de Literatuur vanzelf op je pad komt, verderop in je leesleven. En wat geeft het als dat niet zo is? De twee bewegingen kunnen, zoals Boogers ook betoogt, naast elkaar bestaan. Het een sluit het ander niet uit. Lees alsjeblieft wat jij prettig vindt. Want lezen - in welke vorm dan ook, van graphic novels tot feelgood, thrillers of YA - vergroot het vermogen om je in andere levens te verplaatsen, aandacht te hebben voor de ander, na te denken over thema's die je normaal misschien aan je voorbij zou laten gaan. En juist dat is in de moderne tijd belangrijk. Denk aan de #ownvoices- en #blacklivesmatter-bewegingen die zijn doorgedrongen tot de boekenwereld. Het lijkt me belangrijker dat jongeren daarmee in aanraking komen dan met een klassieker van Mulisch over onderwerpen die te ver van hun bed staan. Dan maar popcornproza!' 

Soraya: 'Ik herken mij ook als optimist in deze discussie. Als jonge lezers in aanraking worden gebracht met iets wat hen tegenstaat, dan is de kans groot dat ze daarna een aversie krijgen tegen alles wat in de vorm "boek" wordt aangeboden. Juist de verscheidenheid die we terugvinden binnen genres, geeft de mogelijkheid dat iedereen een verhaal vindt dat hen aanstaat of bij hen past. Als jij een waardevolle les uit een boek kan halen, dat niet per definitie onder literatuur wordt geschaard, ben je absoluut niet minderwaardig of lui. Lang leve de kracht van verbeelding!'

Debbie: 'Hierboven vertelde ik al over mijn vreemde leesvoorkeuren, dierenboeken en Vietnamoorlog. En Tina's, Penny's! Het heeft me zeker geholpen om heel goed te leren lezen. Ik verslond alles, van verpakkingen op de ontbijttafel tot handleidingen. Ik vond de handeling van lezen leuk. Er zat informatie in die letters. Als een gamer die goodies (ok, hoe heten die dingen in een spel?) kan oppakken na een queeste, vond ik informatie in die letters. Dat waren verrassingseieren. Die kloof moet je voorkomen, het moet een geleidelijke stijgende helling zijn, waarin je aanbiedt wat past en aansluit en nog niet toont wat te zwaar op de maag zou kunnen liggen. Lees maar Kieft en Kluun en Vijftig Tinten Grijs. Wel vind ik stilstand daarin zonde, maar dat is omdat ik weet wat voor moois er te vinden is buiten de pornoproza.'

Hoe krijgen we jongeren aan het lezen?

Nou? Weet jij het?

'De jongeren van nu zijn niet door een geboortekanaal gegaan, maar door het konijnenhol van Lewis Carroll, en inderdaad: iedereen blijkt hier krankzinnig.' - uit Lang leve de lezer van Alex Boogers

Lindy: 'Nee, ik weet het niet. Ik weet wel dat de wereld verandert. Er liggen inderdaad constant verleidingen op de loer: iedereen is van elkaars bezigheden op de hoogte door Facebook en Instagram, waarop alle (misschien wel alleen maar) hoogtepunten met elkaar gedeeld worden. Met elkaar delen is het toverwoord, en dat geldt misschien ook wel voor de literatuur. Ik denk dat het voor jongeren prettig is om boeken te vinden die bij die wereld aansluiten, of hen er juist van afleiden. Een platform als Hebban, maar ook Instagram is uitermate geschikt om die leeservaringen te delen. En zodra die eerste stappen in een leeswereld zijn gezet, kom je er niet zomaar meer weg. Hoop ik.'

Soraya: 'Lindy haalt een goed punt aan met de functie van delen. Ik denk dat het ook een belangrijke stap is om leerlingen meer inspraak te geven voor hun literatuurlijst. Als puber word je er eenmaal niet vrolijk van als je een stencil krijgt met boeken waar je uit kunt 'kiezen' terwijl er niets te kiezen valt en de docent je in de weg staat om iets te lezen wat je eigenlijk wel interesseert. Themadagen zoals de Dag van de Literatuur zouden vaker georganiseerd moeten worden zodat jongeren in aanraking komen met schrijvers die over hun werk vertellen, of nodig een schrijver uit in de klas. Niemand kan gepassioneerder vertellen over lezen dan een schrijver die weet wat voor deuren er open gaan als je een verhaal leest.'

Daphne: 'Ja, het begint denk ik allemaal met het weghalen van die hoofdletter L. Dat maakt de drempel om te genieten van lezen zo hoog, want je leest dan al gauw niet 'het goede'. Leerlingen moeten gestimuleerd worden om te praten over wat ze lezen, ook al begint dat bij wijze van spreken de Donald Duck. Wat spreekt hen aan in de boeken die ze lezen? En vinden anderen daar ook herkenning in? Delen - zoals Lindy terecht aanhaalt - en herkenning zijn denk ik de toverwoorden. Ook Boogers haalt 'herkenning' aan: "Jongeren lijken zich nergens meer in te kunnen herkennen, niet als het aankomt op literatuur." Misschien is dat omdat ze zich niet durven herkennen?

En om bij Soraya aan te sluiten, schrijvers in de klas uitnodigen lijkt me inderdaad een heel goede stimulans tot lezen, net als regelmatige bezoekjes aan de bibliotheek met school, thematisch lezen, samen naar boekverfilmingen of theaterbewerkingen gaan. Ik denk dat het allemaal kan bijdragen aan het plezier in lezen.'

Debbie: 'Nodig boekverkopers uit op scholen en laat hun iets vertellen over boeken of beter nog, ga met de hele klas naar de boekhandel tijdens een gesloten avond en zorg dat elke leerling naar huis gaat met een op persoonlijk advies gekozen boek. Auteurs zijn leuk en aardig, maar wie kan minstens zo gepassioneerd vertellen over boeken? De boekverkoper.'

Boogers' kritiekpunten

Boogers lijkt niet erg te houden van bepaalde bewegingen in de literaire wereld, zoals de auteur die een levend reclamebord moet worden voor zijn eigen boek, de gewenste politieke correctheid van romans en de literaire wereld en de aanpak van recensenten. Hij is daar best fel of soms zelfs een tikje vilein in zijn bewoordingen. 

Lindy: 'Ja, dat klopt. Hoewel ik het ook wel waardeer hoe hij een beeld geeft van de literaire wereld waarin je als schrijver van minder goede komaf of als migrantenkind scheef aangekeken kan worden. Hij laat zien dat ook 'schoffies' zoals hijzelf aan het lezen raken (en succesvol schrijver kunnen worden), tegen alle verwachtingen van de gevestigde orde in, en dat geeft toch hoop voor toekomstige lezersgeneraties.' 

Soraya: 'Boogers geeft met die kritische stukken aan dat iedereen een kans moet krijgen. Het heeft ook wat vreemds hoe bepaalde schrijvers benaderd worden alsof ze een VIP zijn. Het is belangrijk om ook binnen de schrijverswereld de discussie levend te houden en niet te verzanden in aannames. Samen houd je de literatuur levend.'

Daphne: 'Wat ik wel sterk vind van Boogers, is dat hij aankaart dat het niet meer om het verhaal gaat en er steeds vaker andere sentimenten meespelen die allang niet meer over de roman gaan. "Die spastische initiatieven voor een betere afspiegeling van de maatschappij, die zucht naar meer diversiteit." Hoe mooi zou het inderdaad zijn als de focus weer wordt verlegd naar het verhaal zelf, niet naar degene die het heeft gemaakt, zijn of haar achtergrond, voorkeuren of interesses.' 

Debbie: 'Het elitaire van de literaire wereld is iets dat mij ontzettend tegenstaat. Boogers heeft moeten knokken om te zijn waar hij nu is. Vreselijk, wat hij beschrijft aan cultuur in dat wereldje.'

Wat halen we nu als praktische punten uit dit pleidooi? Wat is zijn centrale punt?

Debbie: 'Ik vind het boekje toch vooral heel erg gaan over Boogers als schrijver en over schrijversperikelen met een afsluitende conclusie waarin weer teruggegrepen wordt naar de betekenis en het belang voor de lezer. Daarnaast is het niet een heel toegankelijk werkje, waardoor het juist de twijfelende lezer niet zal bereiken. Wat vinden jullie daarvan?'

Daphne: 'Daar ben ik het wel mee eens, Debbie. Lang leve de lezer dekt qua titel niet helemaal de lading, het pamflet gaat vooral over de schrijver Alex Boogers, niet zozeer over de lezer. Hoe hij vanwege zijn achtergrond als 'vreemde eend in de bijt' is uitgegroeid tot schrijver. Hoe de literaire wereld daarop reageerde, hoe zwart wit bepaalde denkbeelden nog zijn in boekenland. 

Boogers wil leerkrachten aansporen om hun 'begeestering' over te dragen op hun leerlingen, om "de gids te zijn die in een donker bos vooroploopt met de lamp". Dat vind ik een mooi uitgangspunt en ik denk ook echt dat de taak van de leraar groot is. Toch ligt naar mijn mening niet alle verantwoordelijkheid bij het onderwijs of specifieker, de leerkracht. Ik heb vroeger genoeg saaie leerkrachten gehad die op een nog saaiere manier over literatuur vertelden, en toch heb ik een voorliefde voor literatuur ontwikkeld. Liefde voor lezen ontstaat al veel eerder, denk ik. Thuis, bij de boekenkast van je ouders, of met regelmatige bezoekjes naar de bibliotheek. Wat ik soms mis in dit pamflet zijn praktische oplossingen. Boogers noemt problemen, wijst verantwoordelijken aan, maar komt niet écht met concrete suggesties.'

Lindy: 'Dat klopt, Daphne, zo heb ik het ook ervaren. Lezen begint niet op school, maar thuis. Helaas is er niet in ieder gezin aandacht voor lezen of voor boeken. En wat doe je dan? Lang leve de lezer is inderdaad geen boekje dat je een twijfelende lezer of jongeren zou voorleggen. Ik heb de oplossing ook niet, maar ik zou wel iets zien in een boekje dat echt aan hen gericht is; een met overtuiging geschreven pamflet dat laat zien waarom lezen zo leuk en belangrijk is. Want waarom zou je jongeren daar niet rechtstreeks op aanspreken? Het zou een mooie aanvulling kunnen vormen op de auteursbezoeken die schrijvers aan scholen brengen, die Boogers ook aanhaalt in zijn pamflet en waarvoor ik nu toch echt bewondering heb.'  

Soraya: 'Boogers had eigenlijk in zijn pamflet aandacht moeten besteden aan het feit dat wij als lezer allemaal verschillend zijn. Er is niet één type lezer, maar juist onze persoonlijke voorkeuren of de manier waarmee we met lezen in aanraking zijn gebracht laat zien hoe we ons hebben ontwikkeld. Misschien is het nog idee dat Boogers een essay schrijft hoe lezen in de huiselijke sfeer kan worden bijgebracht. Welke rol is er voor ouders weggelegd; het stopt niet bij voorlezen als jong kind, maar later inspireer je kind ook nog om een boek op te pakken, toch?'

Lang leve de lezer op Hebban

Lezende helden - Je helden zien lezen, doet lezen, lijkt Boogers ook te zeggen. Zo las hij de boeken die hij op foto's van Bruce Lee zag staan, waarin vechtkunstenaar Lee voor zijn boekenkast poseerde. Kunnen we op Hebban sporthelden, BN'ers, zangers over hun favoriete boeken laten vertellen?

Lezend Hebban - We kunnen ook wel eens een Hot or Not, een Boekenpraat of Crew Review doen over een eindexamenlijsttitel, niet? Lijkt mij wel spannend om te ontdekken wat we er nu zelf uit halen. Hebban Crew goes (old) skool!

En jij?

Wat vind jij van lezen, moeten lezen, popcornproza, eindexamenlijsten, de schermgeneratie en meer? En heb je leuke ideëen voor leesbevordering op Hebban?  Wat zijn jouw vroegste leeservaringen?