De 77 beste Nederlandstalige thrillers / 6. De zesde mei

Het is pas twaalf jaar geleden, maar er lijkt een eeuwigheid voorbijgegleden sinds Tomas Ross zijn derde Gouden Strop kreeg 'omgehangen'. Op zondag 2 november 2003 maakte de jury, met daarin recensent én latere winnaar Elvin Post, bekend, dat Ross' thriller De zesde mei bekroond werd met 's lands belangrijkste thrillerprijs. Het aantal euro's dat op Ross' rekening werd bijgeschreven bedroeg toen nog 11.500 euro, een bedrag dat door de KRO beschikbaar is gesteld. De sponsorende omroep die hierna stopte met de financiële ondersteuning van het evenement, had een flinke vinger in de pap. Daarom werd de prijs ook niet in juni uitgereikt, maar middenin het tv-seizoen. 

De winnaar werd overigens niet alleen door de vakjury, onder leiding van tv-regisseur Pollo de Pimentel, gekozen. Het publiek mocht meestemmen via een site van de KRO en zijn programmabladen. De jury noemde de onderwerpkeuze van Ross, de moordaanslag op Pim Fortuyn, overigens risicovol. 'Hij koos voor een gebeurtenis die in Nederland voor een nationaal trauma zorgde en wist daaromheen een zowel boeiende als uiterst geloofwaardige intrige te bouwen'.

Sommigen hadden vooraf hun geld op winnaar Ross ingezet, die niet alleen met De zesde mei, maar ook met De mannen van maandagochtend, een coproductie met Rinus Ferdinandusse, op de shortlist stond. Ook Peter de Zwaan werd met De klusjesman kansrijk geacht. Er werd niet gerekend op een Strop voor Max Moragie of debutante Saskia Noort. Over haar genomineerde boek, Terug naar de kust, schreef NRC-recensent Gert Jan de Vries (die later zijn coming out als thrillerauteur Tess Franke beleefde): 'Halverwege het overigens volslagen humorloze boek laat de plot zich al raden.' Han Ceelen, recensent van de Volkskrant, was overigens een andere mening toegedaan: 'Terug naar de kust is spannend, leest vlot weg en doet op geen enkel vlak onder voor de veelgehypte Nicci French.' 

De Vries was meer gecharmeerd De zesde mei, die hem qua structuur en tempo deed denken aan Amerikaans riool, James Ellroys boek over de opmaat naar de moord op president John F. Kennedy. 'Net als Ellroy benadert Ross de bekende gebeurtenissen vanuit de coulissen. (...) Behendig goochelend met perspectieven tovert Ross een zo overtuigende interpretatie van de bekende feiten uit de hoge hoed dat je als lezer gaat geloven dat zijn konijn het ware konijn is.'

De zesde mei was overigens niet het enige boek dat de moord op de LPF-voorman als thema had. Doorgeschoten van René Appel en De koning van Nederland van tv-regisseur Bert van der Veer waren eveneens gebaseerd op dan wel geïnspireerd door deze schokkende gebeurtenis. En in 2008 verschijnt van Ross' hand De marionet, waarin hij beschrijft wat er zou zijn gebeurd als Fortuyn de aanslag had overleefd.

Maar De zesde mei is van die boeken ontegenzeggelijk de spannendste. De feiten van die fatale dag in 2002 en pakweg een half jaar daarvoor vormden voor Ross het raamwerk. In zijn verbeelding wordt een uit de gevangenis ontslagen milieuactiviste, Anke Luyten, gedwongen te infiltreren bij haar voormalige collega-activoerders. Onder hen is Volkert van der G., die in verband wordt gebracht met de moord op een milieuambtenaar. Zij ontdekt tijdig de plannen van de Harderwijker. Maar toch kan de aanslag op het Mediapark doorgang vinden. Een dode Fortuyn komt, schrijft Ross in zijn roman, sommige hooggeplaatsten namelijk goed uit. 

René Appel beklaagde zich dat de realiteit hem soms in de weg stond. Het remde zijn fantasie. Bij Ross werkte dat precies andersom. ' Mijn fantasie gaat niet werken als ik de realiteit niet vasthoud', aldus Ross in een interview uit 2003. 'Appel kan in zijn fantasie alle kanten op, bij hem heeft Fortuyn ineens krullen. Tegelijkertijd vind ik dat ongeloofwaardiger. Mijn ruimte is meer beperkt, ik wil nu eenmaal niet met feiten zitten klooien. Als Fortuyn bij leven andere dingen had gedaan, was mijn verhaal misschien nog spannender geworden. Ik heb wel een aantal suggesties in De zesde mei opgenomen, zoals dat de vastgoedmensen Fortuyn steunden omdat ze een stroman op VROM wilden hebben. Ik kan het niet aantonen, maar suggereren mag in een roman wel, vind ik.' 

In De zesde mei verwerkt Ross onder meer de vraag waarom de voltallige LPF-fractie in de Tweede Kamer vijf weken na de dood van Fortuyn instemde met de aanschaf van de miljarden kostende Joint Strike Fighter. En dat terwijl de Grote Roerganger zelf een verklaard tegenstander van de aankoop was: met dat geld kon je beter de wachtlijsten in de zorg proberen weg te werken. Ross: 'Ze riepen allemaal dat ze Fortuyns gedachtegoed verkondigden, dat ze 'een lijntje met hem' hadden. Maar de hele fractie negeerde dus zijn wens. Nu wordt er wel gezegd dat de LPF onder druk stond van het CDA en de VVD, maar dan nog had ik veertien of vijftien LPF-dissidenten verwacht die hadden tegengestemd. In mijn boek probeer ik daar dus een verklaring voor te vinden.'

Een boek over de moord op Fortuyn stond aanvankelijk niet op Ross' agenda. Hij was wel van plan met cineast Theo van Gogh een film over de aanslag te maken. Over de beginscène van 0605 - vanuit de lucht volgt de camera een man met een petje op die naar de parkeerplaats op het Mediapark in Hilversum loopt - waren scenarist en regisseur het in ieder geval eens. Over het verdere verloop van de film verschilde het duo flink van mening. Ross: 'Voor 0605 had ik 26 punten opgeschreven die zeker anders moesten. Ik ben nogal een verhalenverteller en hij was goed in dialogen waar ik weer niet zo best in ben.' Op 2 november 2004, precies een jaar na de ontvangst van zijn derde Gouden Strop, kreeg Ross 's ochtends een boze brief van Van Gogh. 'Die begon met 'Ik heb al je zesentwintig punten te licht bevonden' en eindigde met 'Ik ben blij dat de Here me van je heeft verlost'. Kort daarvoor was ik gebeld met de mededeling dat Theo door Mohammed B. was vermoord.' 

(Bronnen: NRC Handelsblad, Eindhovens Dagblad, PZC)

Eerder verschenen in de serie De 77 beste Nederlandstalige thrillers:
29. Cleopatra van Felix Thijssen
61. Koude lente van Lieneke Dijkzeul