De boeken draaien door

In 2012 besloot het populaire actualiteitenprogramma, gepresenteerd door Matthijs van Nieuwkerk, een vast programmaonderdeel te presenteren waarin boeken een prominente plek zouden krijgen. Boekverkopers kiezen maandelijks een titel uit die de aandacht van een groot publiek verdient, het zogenaamde ‘boek van de maand’. Daarnaast worden er nog persoonlijke tips van de panelleden gedeeld.  

Inmiddels is het programmaonderdeel geïntegreerd in de formule van het televisieprogramma, werden er tot vandaag de dag 136 titels besproken en is er in de Bestseller 60 vaak sprake van een DWDD-effect. Hebban dook in de archieven van de verschillende panels en analyseerde op verschillende niveaus.  

Wat van ver komt…

Regelmatig ontstaat in het boekenvak de discussie dat literatuur uit het eigen taalgebied meer gepromoot zou moeten worden, of in ieder geval serieuzer genomen moet worden. Boekenweekgeschenkauteur Herman Koch verklaarde laatst nog in een interview met het AD: 'We wonen in een te beperkt taalgebied, vind ik. Literatuur is hier erg lokaal. Je kunt in ons land de P.C. Hooft-prijs winnen zonder één keer in het buitenland te zijn uitgegeven. Vergelijk het met streekromans. Daarover wordt altijd neerbuigend gedaan. Maar veel Nederlandse literatuur moet je op het internationale speelveld ook zien als streekroman.'
Toch hebben de boekenpanels uit de verschillende seizoenen hun taak serieus genomen om werk van oorspronkelijk Nederlandstalige auteurs (inclusief auteurs van Vlaamse afkomst) te promoten tijdens hun zendtijd, want door de jaren heen werden 60 Nederlandstalige titels uit allerlei genres getipt.  

Deze verdeling was niet vanzelfsprekend, aangezien er in de eerste seizoenen opvallend veel vertaald werk werd getipt als ‘boek van de maand’. Zo kregen 12 vertaalde boeken de prestigieuze titel, tegenover slechts 3 Nederlandstalige titels. De ommekeer kwam bij de aanstelling van het nieuwe boekenpanel in 2014, waarna zowel Nederlandstalige romans als non-fictie titels een boost kregen. En zo geschiedde, want in 2015 werden in de maanden oktober, november en januari Nederlandstalige titels verkozen tot ‘boek van de maand’.  

Een blik op de titels uit afgelopen seizoenen laat zien dat auteurs uit het Angelsaskische taalgebied zeer populair zijn bij de boekverkopers, op de voet gevolgd door Scandinavische, Duitse en Italiaanse auteurs.  

Vertaalslag

Een klein akkefietje omtrent de relevantie van de vertaler in de totstandkoming van een boek, overviel het boekenpanel in 2014 toen de Vertaalduivel werd toegekend. De trofee, een initiatief van de werkgroep van de VvL (Vereniging van Letterkundigen, tegenwoordig Auteursbond), wordt toegekend aan een persoon of instantie als uitnodiging om iets te doen of juist na te laten in belang van het vertaalvak. De panelleden uit de 2014-editie werden aangemoedigd om bij de aanprijzing van een vertaald werk altijd de naam van de vertaler te noemen.  

‘Die vertaling is met veel liefde, tijd en vakkundigheid vervaardigd, om de oorspronkelijke auteur zo veel mogelijk recht te doen. We weten natuurlijk dat het niet wettelijk verplicht is de naam van de vertaler te noemen zolang er niet uitvoerig wordt geciteerd uit de vertaling, maar er is wel degelijk sprake van een morele plicht,’ aldus de VvL in hun juryrapport.  

Gelukkig is het advies ter harte genomen en mocht het huidige panel dit jaar zelfs de Vertaalengel in ontvangst nemen. Boekhandelaren Manda Heddema, Arno Koek, Lenneke de Ruijter en Brecht Russchen noemen namelijk altijd de naam van de vertaler bij de rubriek.

Geen thrillersterren aan de horizon

Ondanks dat het boekenpanel als doel heeft om boeken uit verschillende genres onder de aandacht te brengen, faalt het jammerlijk genoeg in de promotie van het thrillergenre. Aan romans en non-fictie tips geen gebrek, maar de cijfers laten zien dat het boekenpanel in alle uitzendingen slechts zeven keer een thriller tipte. Voor de beeldvorming: de panels tipten 74 keer een roman, 34 keer non-fictie titels (waarvan 12 keer literaire non-fictie), 11 keer een kinderboek, 2 keer een kookboek en één keer een graphic novel.

Van de zeven thrillertips is er één naam die de show steelt: Charles den Tex. De drievoudig Gouden Strop winnaar werd tweemaal getipt door de boekenpanels met zijn thrillers De erfgenaam en Bot. Overige thrillerschrijvers die werden genoemd zijn: Nele Neuhaus (Diepe wonden), S.K. Tremayne (IJstweeling), Arnaldur Indridason (Schemerspel) en E.O. Chirovici (Boek der spiegels). De officier van Robert Harris (Uitgeverij Cargo) is de enige thriller die tot nu toe werd uitgeroepen tot 'boek van de maand'.

Heeft het bestverkopende genre van Nederland geen steuntje in de rug nodig of zijn de boekhandelaren in de panels geen thrillerlezers? Wellicht dat de toekomst anders zal uitwijzen en er ook eens voor een Nederlandstalige thriller gekozen kan worden om de auteurs een duwtje in de rug te geven tegenover al dat buitenlandse thrillergeweld.

De hofleveranciers

Met zoveel boeken op de teller uit de verschillende seizoenen is het interessant om te zien welke uitgeverijen populair zijn op de schaal van 'getipte boeken'. Het levert de volgende top 5 op:

1: Atlas Contact (13 titels)
2: De Bezige Bij (11 titels)
3: De Geus (10 titels)
4: Prometheus (8 titels)
5: Nieuw Amsterdam (7 titels)

Hoewel er met spanning uitgekeken wordt naar de bekendmaking van de getipte boeken in ieder panel, is een positie in de Bestseller 60 lang niet altijd vanzelfsprekend. Uitgeverijen plakken gretig felrode 'getipt bij DWDD'-stickers op hun uitgaves en laten een nieuwe oplage aanrukken om de boekhandels te veroveren, maar er is geen pijl op te trekken of een getipte titel het werkelijk goed gaat doen. Een verborgen parel die niet is aangekondigd in de catalogus van een uitgeverij, kan zomaar die felbegeerde koppositie veroveren.

Daarnaast lijkt een goede opvolging van de 'tip' bij DWDD cruciaal: pakt een uitgeverij uit met advertenties en andere vormen van marketing om het 'DWDD-effect' vast te houden of besluiten zij dat de zendtijd alleen voldoende is om het boek de Bestseller 60 binnen te laten wandelen? Een analyse laat zien dat het befaamde 'DWDD'-effect in de meest bekende bestsellerlijst pas in de recente seizoenen ontstond, alsof de kijkers eerst wilden zien of de panels écht boekentips gaven.

NRC liet in een recente analyse zien dat van de 31 boeken die tot eind 2016 'boek van de maand' waren bij DWDD, er 28 titels in de Bestseller 60 terechtkwamen. Gemiddeld bleven ze er 17 weken in staan met een gemiddelde 12de positie. Het versterkt de gedachte dat de televisie bepaalt wat we lezen.

Voorbeelden van boeken die juist door hun tip doorschoten in de Bestseller 60:

• Een klein leven van Hanya Yanagihara: Volgens panellid Wouter Cajot niet alleen boek van de maand maar eigenlijk boek van het jaar. Het boek maakte een voorzichtige entree op plek 59, maar schoot snel door plek 3. 
  
  
• Kom hier dat ik u kus van Griet op de Beeck: Matthijs van Nieuwkerk bekende in de betreffende uitzending nog nooit van de Vlaamse schrijfster gehoord te hebben. Inmiddels schuift Op de Beeck regelmatig aan in het actualiteitenprogramma en circuleren haar drie boeken nog volop in de Bestseller 60.
  
  
• Menthol van Frank Krake: De vreemde eend in de bijt omdat hij met zijn 'selfpub' boek zeer positief opviel bij het boekenpanel. Krake leurde met het manuscript over een liefdesgeschiedenis, dat uiteindelijk in boekvorm in duizenden huishoudens eindigde.

It's a man's world

Als er op een andere manier naar de verdeling wordt gekeken, is er een opvallend scheve verhouding te zien bij het geslacht van de auteurs: maar liefst 96 auteurs zijn man. Heeft het boekenpanel stiekem een voorkeur voor de mannelijke pen of schrijven mannelijke auteurs betere boeken?

Fun fact: de jongste auteur die getipt werd in het boekenpanel was tijdens het schrijven van zijn boek 13 jaar oud. De Japanse auteur Naoki Higashida schreef het boek Waarom ik soms op en neer spring over zijn leven met autisme. Higashida bewijst dat ook mensen met autisme over fantasie, humor en empathie beschikken en maakt de lezer op een indringende en ontroerende manier duidelijk hoe belangrijk geduld en begrip zijn.

Tot slot de verhouding debutant versus gevestigde naam. In de verschillende seizoenen werden tot nu toe 19 debutanten getipt, afkomstig uit verschillende genres. Het lijkt dat de panelleden eerder afgaan op auteurs die een oeuvre hebben, zodat er vergelijkingsmateriaal beschikbaar is.

Aanprijzen niet afkraken

Het boekenpanel van DWDD is er om boeken aan te prijzen, niet af te kraken. Met dit doel is het boekenpanel destijds bedacht door Frénk van der Linden, die pleit voor deze invalshoek en niet de blik van een recensent of criticus. In een tijd van krimpende boekenbijlages, waarvan ieder jaar een aantal pagina's lijkt te sneuvelen of de complete rubriek verdwijnt, gaat de lezer steeds vaker voor de makkelijke 'tips'.

Het format van het DWDD boekenpanel sluit hier naadloos op aan: een boek staat gedurende een minuut volledig in de kijker, de boekhandelaar vertelt in het kort over de inhoud van het boek voorzien van lofuitingen. De keuze voor de consument is vervolgens snel gemaakt. En uitgeverijen hopen nog steeds dat binnen een minuut hun boek het stempel 'bestseller' kan verdienen.

Uitslag Poll

Vraag: Heb je ooit een boek aangeschaft naar aanleiding van een tip van het DWDD boekenpanel?