De Hebban Debuutprijs shortlist: tien vragen aan Sophie Tak

Sophie Tak is Neerlandicus en doceert Nederlands. In haar studietijd voerde ze de redactie over literair tijdschrift Moxi, waarin ze ook zelf verhalen en columns publiceerde. Ze schreef recensies voor Trouw en was redacteur van vakTaal. Ze woont met haar gezin in Deventer.

'Phineas' feest is een boek over familie. Over het goed bedoelen met elkaar maar niet over je eigen grenzen heen kunnen kijken. Daarom heb ik het verhaal ook verteld vanuit de vijf verschillende perspectieven van de gezinsleden: omdat het zo mogelijk was om te laten zien dat een onbenullige opmerking van de één, twintig jaar later nog steeds kan rondzieken in het brein van de ander. Familie heb je voor het leven, of je nu met of zonder elkaar leeft. De invloed blijft bestaan.

In Phineas' feest komen de verhoudingen op scherp te staan door de geestesziekte van het middelste kind, Johannes. De anderen willen niet zonder hem, maar kunnen niet met hem, waardoor hij op straat terechtkomt. Twee decennia nadat de boel uit elkaar klapt, zien ze elkaar weer op een kraamfeest.'

Welk boek ligt er nu op jouw nachtkastje?

Mama tandoori van Ernest van der Kwast. Ik ben docent Nederlands en ik wil een leesclub oprichten met leerlingen die dat leuk vinden. Dit boek werd het afgelopen schooljaar zo enthousiast door een jongen besproken dat ik overweeg om het op de lijst te zetten.

Ik vind het vooral belangrijk om mijn leerlingen voor de literatuur te winnen en ik denk dat het goed is om ze aansprekende auteurs van nu te laten lezen. Als ze dan eenmaal gewend zijn aan een meer literaire manier van schrijven, kun je ze altijd nog laten kennismaken met moeilijkere of oudere teksten. Eerst Ernest van der Kwast, en dan heel veel later misschien Multatuli.

Weleens moeten huilen om een boek?

Jazeker. Ik heb bijvoorbeeld gehuild om Het Achterhuis, om Sonny Boy van Annejet van der Zijl en om De brieven van Frans Kellendonk. Allemaal non-fictie dus. De enige roman die me ooit aan het huilen gebracht heeft is The Waves van Virginia Woolf. Daarin komen zes broers en zussen aan het woord, de ene keer sprekend, de andere keer denkend, maar eigenlijk vertegenwoordigen zij allemaal een kant van Woolf zelf. Ongelofelijk intiem vond ik het om dat te lezen en haar taal is om te huilen zo mooi.

Welk boek had je zelf willen schrijven?

Het boek ont, van Anton Valens. Dat vind ik zo’n prachtig portret van een man bij wie het allemaal net niet helemaal lukt, met zo’n fijn gevoel voor humor opgeschreven. Net als de hoofdpersoon Isebrand laat ook ik mijn post bij voorkeur ongeopend, dus de herkenning was groot.

Ook Muidhond van Inge Schilperoord had ik graag willen schrijven. De stijl van Schilperoord is veel ingetogener dan de mijne in Phineas' feest en er gebeurt bijna niks in het boek. Toch zindert het van de spanning. Ongelofelijk knap dat het haar lukt om een mens te maken van een man met pedoseksuele gevoelens.

Wat is kenmerkend voor jouw boek?

In Phineas' feest draait het om de personages. De plot is er om het spannend te maken, om ervoor te zorgen dat je wil weten hoe het verder gaat, maar eigenlijk staat alles in het boek in dienst van de karaktertekening: daarom hangt de stijl af van degene bij wie het perspectief ligt en is deze bijvoorbeeld uitzinnig bij de geesteszieke Johannes en ingetogen bij vader Hilmar, die het al twintig jaar in zijn eentje moet zien te rooien. Er bestaat niet zoiets als één waarheid. Vijf mensen leven in vijf verschillende werelden. Door meerdere vertellers hetzelfde verhaal te laten vertellen, krijg je het effect van een caleidoscoop en kom je dichter bij de waarheid dan wanneer je maar één persoon aan het woord laat.

De thematiek is vrij zwaar. Gekte, schuld, onmacht. Humor is noodzakelijk om zo’n boek leesbaar te houden, om er geen deprimerend gedrocht van te maken. En humor maakt tegelijkertijd het pijnlijke zichtbaar. Ik heb gehoord van mensen dat ze ermee gehuild hebben, maar ook dat ze er hard om hebben moeten lachen.

Welk boek vind jij van maatschappelijk belang?

Dat is een non-fictie boek, en het is al vrij oud. Orientalism van Edward Said uit 1978 is een boek dat ik iedereen zou aanraden om te lezen. Het gaat over machtsstructuren in taal, over de vaak neerbuigende manier waarop schrijvers in 'het Westen' schrijven over mensen in 'het Oosten', soms juist als ze het idee hebben dat ze het tegenovergestelde doen. Het paternalistische vingertje wordt vaak met de beste bedoelingen geheven. Ondanks dat het al zo’n oud boek is, blijft het relevant. Het heeft mijn manier van lezen voorgoed veranderd, niet alleen wat betreft de representatie van witte of zwarte mensen, maar ook van bijvoorbeeld vrouwen.

Las jij de verplichte 'boeken op de lijst' echt zelf, of zocht je de samenvattingen op? Eerlijk vertellen.

Hier heb ik nog wel een gênante anekdote over. In het jaar dat ik gezakt ben, heb ik bij Duits een boekenlijst ingeleverd die ik had overgeschreven van een vriendin. Tijdens het mondeling vroeg de leraar naar het boek Else von der Tanne, en ik kon me niet eens meer herinneren dat ik dat op de lijst gezet had! Ik probeerde me er nog uit te kletsen maar viel natuurlijk gruwelijk door de mand, waarop hij brieste: 'Deine mündlinge Prűfung ist vorbei! Du bekommst eine Eins!'

Wat is je eerste leesherinnering?

Dat is het boek Harm Jan en Tie-ne-ke op de fiets van M. Bakker, compleet met afbreekstreepjes voor de beginnende lezer. Ik heb het meerdere keren gelezen.

Als je een fictief hoofdpersonage naar de echte wereld zou kunnen halen, welk zou dat dan zijn?

Harry Potter, maar liever ging ik mee naar zijn wereld. Dan zou ik meevliegen op de rug van Scheurbek, met hem door Zweinstein dwalen onder de onzichtbaarheidsmantel en een bezoek brengen aan de Koperen Ketel, graag in gezelschap van Harry, Ron, Hermelien en professor Anderling. Ik denk dat zij heel gezellig is na een paar glazen boterbier.

Lees jij boeken in periodes dat je met eigen werk bezig bent?

Ja. Ik lees altijd. Als ik het te druk heb, valt het schrijven weg maar het lezen nooit. Ik gebruik het lezen ook om mijn schrijven te verbeteren. Bij Phineas' feest zat er in het begin een drammerige zeurtoon in die ik er moeilijk uit kreeg. Toen ben ik lichtvoetige auteurs met een ironische stijl gaan lezen en vond ik vanzelf de juiste stem voor mijn eigen roman.

Wanneer heb je jouw schrijversdroom bereikt?

Eigenlijk leef ik nu mijn schrijversdroom. Ik heb lang aan Phineas' feest gewerkt terwijl ik nog geen uitgever had. Pas toen het af was, heb ik delen ervan opgestuurd. De droom begon toen ik een mail van Linda Visser van Ambo|Anthos kreeg waarin ze vroeg om het hele manuscript. Je wordt pas schrijver als er ook een lezer is, en zij was mijn eerste lezer en ze vond het mooi. In het begin was de aandacht overweldigend, en ik blijf druppelsgewijs enthousiaste reacties van lezers krijgen. Echt heel erg leuk is dat. En nu deze nominatie voor de Hebban Debuutprijs. Het allermooiste: genomineerd worden door lezers.

Ik werk al anderhalf jaar aan een nieuwe roman. Voordat Phineas' feest gepubliceerd werd, had het schrijven de status van een hobby. Die status heeft het nu niet meer.

Phineas' feest

Sophie Tak

Johannes is het zwarte schaap van de familie Ouwenaer. Met zijn grillige gedrag ontregelt hij het leven van zijn ouders en zussen. Als dan eindelijk die laatste druppel de emmer doet overlopen valt het gezin definitief uit elkaar. Vader Hilmar kiest voor een kluizenaarsbestaan, moeder Tanneke zakt weg in een depressie, Adelien stort zich op de wetenschap van het brein en Lea sticht een gezin dat almaar groter wordt. Johannes zelf lijkt van de aardbodem verdwenen. Tot hij na twintig jaar opduikt, vast van plan zijn opwachting te maken op het kraamfeest van zijn neefje Phineas. Het ophanden zijnde weerzien zet ieders zekerheden opnieuw op losse schroeven. Zou het mogelijk zijn nader tot elkaar te komen, of zijn de breuklijnen onherstelbaar?

Phineas' feest van Sophie Tak is een sprankelend debuut waarin de ontwrichtende gevolgen van geestesziekte op ingenieuze wijze invoelbaar worden gemaakt