De Hebban Leesclub over 'Empusion': 'Verteld met de nodige ironie en parodie'

Europese Literatuurprijs 2024 Tuberculose De Toverberg Filosoferen

Empusion

Olga Tokarczuk, vertaald door Karol Lesman

Uitgeverij: De Geus
Coördinator: Helma
Deelnemers: 10 + 5 lezers met eigen exemplaar
Het eindoordeel: 3,9 sterren

In september 1913 reist student Mieczysław Wojnicz vanuit Lemberg naar een beroemd sanatorium in de bergen van Nedersilezië, al meer dan vijftig jaar een kuuroord voor longzieken. Mieczysław hoopt dat de heilzame berglucht en de nieuwste behandelingen ook hem kunnen genezen, maar helaas: hij blijkt aan tuberculose te lijden.

Hij neemt zijn intrek in een pension voor heren, waar patiënten uit heel Europa net als in Thomas Manns De Toverberg onophoudelijk met elkaar filosoferen. Is er een oorlogsdreiging in Europa? Wat is de beste staatsvorm? Bestaan duivels? Kun je aan een tekst zien of die door een man of een vrouw is geschreven? Ondertussen raakt Mieczysław gefascineerd door de vele verontrustende gebeurtenissen die zich in de omgeving voordoen. Wat hij nog niet weet, is dat duistere krachten het ook op hem gemunt hebben.

Kauwen op literatuur

'Toen ik het boek uit had, liep ik echt te stuiteren van enthousiasme over hoe mooi Olga Tokarczuk het verhaal opgebouwd heeft en wat ze er allemaal bijgehaald heeft,' zegt Tallalal over Empusion, dat begin september de Europese Literatuurprijs 2024 won. Het is een boek waar je je hoofd bij moet houden en dat niet aan iedereen aan te raden valt, maar de meeste deelnemers houden er juist wel van om een beetje op de tekst te moeten kauwen, zoals Evelien het omschrijft. 'Vaak heeft Tokarczuk lange alinea's waarin ze in een paar beeldende zinnen een punt uitwerkt. Daar hou ik van,' zegt Marceline. De auteur heeft bewust gekozen voor archaïsch taalgebruik, dat goed past bij het soort verhaal dat ze vertelt, maar dat wel regelmatig om een woordenboek vroeg.

Tokarczuk bouwt het verhaal langzaam op, maar daarna raakt het in een stroomversnelling. Zo snel zelfs, dat het einde wat te vlot voelde. Het is vooral het eerste gedeelte, waarin een groep heren een aantal hoofdstukken lang vrouwonvriendelijke discussies bezigt, dat de wilskracht van de leesclublezers op de proef heeft gesteld. De auteur stopte het echter niet voor niets in Empusion: in het naschrift vertelt Tokarczuk dat de woorden die de mannen uitspreken uit de lange geschiedenis van de wereldliteratuur komen. 'Toen kon ik de spot die ze ermee wil laten doorschemeren ook pas opmerken,' zegt Evelien.

'Ik vraag me af of dat beeld over vrouwen of vrouwelijkheid nu wel zo heel anders is. Eerst wilde ik schrijven dat je het nu niet zo boud meer zal horen, althans, niet in de "westerse" wereld, maar als je soms traditionele / conservatieve mannen hoort praten, dan waan je je zo honderd jaar terug in de tijd. Ik vind het mooi hoe Tokarczuk ondanks het letterlijk herhalen van dit soort stellingen er tóch een spottende ondertoon aan mee weet te geven.' – Tinwara

Het levert genoeg voer voor discussie op in de leesclub, maar toch wordt er een collectieve zucht van verlichting geslaakt als de auteur in hoofdstuk acht aankondigt wel klaar te zijn met deze discussies en over te gaan op iets anders. 'Grappig dat jullie die overgang zo duidelijk beleefd hebben,' zegt Tallatal. 'Daarna ging het veel meer over de belevenissen en het (gevoels)leven van Wojnicz (het hoofdpersonage, red.),' antwoordt Helma. 'Dat vond ik veel interessanter om te lezen.' Wel was het nodig, omdat de discussies aan de basis staan van de persoonlijke ontwikkeling van het hoofdpersonage, meent Eus. Hij vond het 'geneuzel' juist genieten:

'Regelmatig vond ik ze vermakelijk (ach gut, kijk die heertjes nu toch eens, die allen zo verlangen naar een vrouw, en daarom maar van de hoogste toren blazen omdat dit natuurlijk helemaal niet waar is).'

Leesclubrecensies

★★★★★
Saskia Jacobs-Labree

★★★★☆
Marceline de Waard

★★★☆☆
Martin Pruimers

★★★★★
Tallatal

★★★★☆
Evelien Walravens

★★★★☆
Tinwara

★★★★☆
Magalie Bonnet

★★★☆☆
Ursula1969

★★★★☆
La vida es bella

★★☆☆☆
SimoneJonker

★★★★☆
Eus Wijnhoven

★★★★★
Olanna

★★★★☆
Helma Koot

Leesclubvragen

Wil jij met je eigen leesclub een oordeel vormen over Empusion van Olga Tokarczuk met vragen die op dit boek zijn toegespitst? Via onderstaande knop vind je de vragen die ook in de Hebban Leesclub zijn gesteld in één handig overzicht voor jouw leesclub.

Bekijk de leesclubvragen

Te simpel

In de Hebban Leesclub met Empusion was ook vertaler Karol Lesman aanwezig. Hij ontvangt samen met Tokarczuk de Europese Literatuurprijs 2024, die zowel vertaler als auteur bekroont. Natuurlijk wilden de deelnemers weten hoe Lesman te werk gaat bij zijn vertalingen. Bij deze roman vertelt hij op een bijzondere aangename manier bezig te zijn geweest. Tokarzuk heeft zich laten inspireren door De Toverberg van Thomas Mann en Empusion is een verwijzing daarnaar. 'Op mijn beurt heb ik me bij het vertalen laten inspireren door de Nederlandse vertaling van De Toverberg, gemaakt door Pé Hawinkels uit 1975,' vertelt Lesman.

'Dus wat deed ik? Elke dag las ik voor het vertalen van twee pagina's Empusion eerst vier pagina's De Toverberg, dat in die vertaling net iets meer dan tweemaal zoveel pagina's telt als het Poolse origineel van Empusion. Zodoende had ik, toen ik klaar was met de vertaling van Olga's roman, ook De Toverberg uitgelezen.'

Na hun ervaring met de eerste hoofdstukken van Empusion, doen de leesclubdeelnemers hem dat niet snel na. Lesman vertelt dat Tokarczuk er in Empusion een wat andere schrijfstijl op nahoudt dan in haar overige werk, 'wat minder speels, de zinsconstructies zijn wat serieuzer', toch ervaart hij het vertalen van haar werk als eenvoudiger dan het op het eerste gezicht lijkt. 'Zij schrijft heel helder en transparant,' zegt hij. De voormalige vertaalster van Tocarkzuks werk naar het Duits is een aantal jaar geleden zelfs gestopt haar boeken te vertalen omdat ze haar niet genoeg uitdaagden, weet hij te vertellen.

LEES VERDER / Vertaler Karol Lesman in de Hebban Leesclub met Empusion

'Ik vind dat bijna stuitend; waarom mag je in godsnaam niet simpel schrijven? Bij Oer en andere tijden, een vroeger werk van haar, werd Olga ook hierop aangevallen, toen zei ze: "Van Italiaanse kwaliteitsschoenen willen we toch ook dat ze gemakkelijk lopen?" Door heel simpel te schrijven kun je óók de belangrijkste dingen verwoorden.' – Karol Lesman

De leesclub sluit af met een overwegend positief oordeel. 'Het is een verhaal dat moet bezinken en dat stemt tot nadenken,' zegt Saskia. 'Het wordt verteld met de nodige ironie en parodie en een vleugje vrouwelijke gerechtigheid: koud en afstandelijk bereid en in warme beeldende en poëtische bewoordingen opgediend.' Naast de overduidelijke misogynie heeft Tokarczuk heel wat meer thema's in Empusion verwerkt: coming of age, gezondheid, verslaving, natuur, (bij)geloof, (gender)identiteit, kijken en bekeken worden en onvolmaaktheid. 'Door de leesclubdiscussie werden die subtiele thema's steeds duidelijker voor mij,' vertelt Helma.

Meer over deze leesclub