De Hebban Leesclub over 'M. De laatste dagen van Europa': 'Leerzaam en geweldig geschreven'

Geschiedenis Mussolini Fascisme Macht

M. De laatste dagen van Europa

Antonio Scurati, vertaald door Jan van der Haar

Uitgeverij: Podium
Coördinator: Renate
Deelnemers: 10 + 6 lezers met eigen exemplaar
Het eindoordeel: 3,9 sterren

Op 3 mei 1938 wordt Adolf Hitler door Mussolini in Italië ontvangen, voor een bezoek aan Rome, Napels en Florence. Enkele weken eerder heeft Hitler de Anschluss van Oostenrijk afgekondigd en Mussolini bereidt zich voor op de afkondiging van een ongekend strenge rassenwetgeving. Toch zijn er nog velen in Italië die hopen dat er een einde komt aan de machtslust van de twee staatshoofden. Antonio Scurati reconstrueert met koortsachtige precisie het beangstigende delirium van Mussolini, in de waan dat hij de beslissingen van de Führer kan beïnvloeden, terwijl hij zich ervan bewust is hoe onvoorbereid Italië is.

Historische roman

M. De laatste dagen van Europa van Antonio Scurati, vertaald door Jan van der Haar, is het derde deel in de historische 'Mussolini'-reeks. Veel deelnemers hebben de eerste twee delen al gelezen, maar er zitten ook lezers bij voor wie dit het eerste boek is dat ze van Scurati lezen. 'Ik kijk met een open blik uit naar dit verhaal,' zegt Marina. 'De meeste verhalen over de Tweede Wereldoorlog of de aanloop er naar toe spelen rond de persoon Hitler. Ik ben benieuwd hoe het verhaal vanuit het Italiaanse regime en de persoon Mussolini wordt bekeken.' Deelnemers weten van tevoren dat ze hun tanden in een stevige historische roman gaan zetten. Ze hopen dat het boek hen meer inzicht gaat geven in de geschiedenis van Italië. 'Ik neem aan weer een hoop te leren over deze periode en dan met name hoe het leven in Italië was voor de bevolking,' aldus leesclubcoördinator Renate.

'Ik ben ervan overtuigd dat het weer leerzaam zal zijn; Scurati steekt veel tijd in onderzoek.' – Marjolein

Al snel wordt duidelijk dat het boek veel meer is dan alleen geschiedbeschrijving. 'De roman is wel heel sterk gebaseerd op feiten, maar toch, wat de personages denken en voelen vult Scurati zelf in,' aldus Marjolein. 'Hij maakt de personages heel menselijk met alle twijfels en tekortkomingen, en daardoor voelt het des te realistischer.' Die strakke verweving van feiten en fictie zorgt ervoor dat de lezers regelmatig Google raadplegen om meer achtergrondinformatie op te zoeken of een beeld te krijgen bij bepaalde personages. Zo zocht Els Von Ribbentrop, Galeazzo Ciano en Edda Mussolini op. 'Heel nieuwsgierig was ik ook naar hun foto, hoe ze er echt uitzagen,' vertelt ze. Edda Mussolini, Mussolini's dochter, trok de aandacht van meerdere deelnemers. Ronny had wel meer over haar willen lezen. 'Wel logisch dat ze ook in de roman vrij onzichtbaar blijft,' zegt zij, 'want vrouwen werden toen niet geacht een eigen mening te hebben.'

'Deze roman gaf me genoeg aanzet om specifiekere dingen op te zoeken.' – ladyluna

Scurati heeft een geheel eigen schrijfstijl die Raymond 'bij vlagen bombastisch' noemt. 'Scurati is hoogleraar Hedendaagse Literatuur aan de universiteit van Milaan,' legt hij uit. 'Van hem kan en mag je verwachten dat hij op de hoogte is van allerlei stijlkenmerken en beginselen uit de retorica en hoe deze het effectiefst kunnen worden toegepast.' Sanne stemt daarmee in: 'Scurati weet op deze manier van schrijven goed de sfeer of urgentie weer te geven.' Ook de bijzondere opbouw ging niet aan de lezers voorbij. Het boek bestaat uit allerlei fragmenten, krantenknipsels, aantekenen en citaten uit dagboeken. Voor Els maakte dat het er niet makkelijker op. 'Ik vond het niet makkelijk lezen, het was werken om de aandacht erbij te houden en zo veel mogelijk in me op te nemen,' geeft ze toe. 'Maar daar zit net de kunst in de manier waarop de auteur dit verhaal brengt. Dat is op een verheven manier gedaan en is knap werk.'

'De afwisseling met de historische teksten achteraan ieder hoofdstuk gaf voor mij diepte en reliëf aan de personages.' – Leenders1

Leesclubrecensies

★★★★☆
Marjolein

★★★★☆
Raymond1980

★★★★☆
Sanne

★★★☆☆
Leuvengirl

★★★★☆
Bianca Handgraaf

★★★★☆
Marina De Wit

★★★★☆
ladyluna

★★★★☆
Paul Huibers

★★★★☆
Saskia Osinga

★★★★☆
Ronny van Erp

★★★★☆
Filip C.

Leesclubvragen

Wil jij met je eigen leesclub een oordeel vormen over M. De laatste dagen van Europa van Antonio Scurati met vragen die op dit boek zijn toegespitst? Via onderstaande knop vind je de vragen die ook in de Hebban Leesclub zijn gesteld in één handig overzicht voor jouw leesclub.

Bekijk de leesclubvragen

Haalt de geschiedenis ons in?

Welke boodschap wil Scurati zijn lezers eigenlijk meegeven? Is M. De laatste dagen van Europa een waarschuwing voor de hedendaagse maatschappij? Filip denkt niet dat de auteur de lezer per se iets mee heeft willen geven: 'Ik denk dat hij eerder heeft geprobeerd een figuur, die een belangrijke rol in de Italiaanse geschiedenis heeft gespeeld, in te kaderen voor de huidige generatie.' Meerdere deelnemers twijfelen eraan of Scurati dit boek met een bewuste boodschap heeft geschreven. 'Ik denk dat Scurati met zijn reeks over Mussolini vooral wil waarschuwen hoe makkelijk (een deel van) de bevolking verleid kan worden om te kiezen voor een totalitaire ideologie en welke verschrikkelijke gevolgen dit uiteindelijk kan hebben,' zegt Raymond.

'Leer van het verleden om niet, nu of in de toekomst, weer opnieuw dezelfde fouten te maken.' – Paul

Als er iets is waar de deelnemers het duidelijk over eens zijn, is dat er parallellen zijn tussen de tijd waarin het boek zich afspeelt en anno 2024. 'Uit iedere historische roman is een les te trekken voor het heden,' zegt Marjolein. 'Dit boek maakt duidelijk hoe belangrijk het is om democratie te koesteren en te beschermen.' Ook Bianca ziet gelijkenissen, vooral met de opkomst van (extreem)rechts: 'De oorzaken zijn dit keer anders, maar schrijnend is het wel.' Els weet de vinger te leggen op waar Scurati met het boek uiteindelijk op duidt. 'Hij vreest niet meteen de terugkeer van een autoritair regime of de afschaffing van het democratische kiessysteem,' zegt ze. 'Waar het gevaar in schuilt, is de kwalitatieve afbrokkeling van het democratische leven en in de dagelijkse erosie ervan.'

'Ik zie het eerder als dat hij een licht wil werpen op het verleden om ons de ogen te doen openen in het heden.' – Els

Hoe luguber de gelijkenissen tussen heden en verleden in het boek ook zijn, M. De laatste van Europa heeft wel de verwachten waargemaakt. 'Qua inhoud voldeed dit deel geheel aan mijn verwachtingen,' aldus Paul. 'Ik heb de figuur Mussolini weer beter leren kennen.' Bianca kan zich daar goed in vinden: 'Ik heb echt van het boek genoten. Het geeft heel goed inzicht in de tijd vlak voor de Tweede Wereldoorlog. Ook begin je beter te begrijpen hoe (en soms waarom) Mussolini handelde. Het boek was leerzaam en geweldig geschreven.' Nu is het voor de lezers wachten op het vierde deel, of voor degenen die blindelings aan het derde boek zijn begonnen, tijd om deel een en twee te lezen.

Meer over deze leesclub