De Klassieker: Hans Croiset leest Dostojevski en Stendhal

Door Anne-Rose Hermer

“Ik heb twee favoriete klassiekers, die ik allebei op mijn vijftiende heb gelezen. Schuld en boete van Dostojevski en La chartreuse de Parme van Stendhal. Het is niet mogelijk om het bij één van deze twee boeken te houden. Eigenlijk is het boek van Stendhal het antigif voor Schuld en boete. Dostojevski is inderdaad zware kost voor een jongen van die leeftijd en ik lag ook nog eens ziek in bed met de mazelen en had het in drie dagen uit, als in een koortsdroom. Overigens is de Nederlandse titel later veranderd in Misdaad en straf, want de titel Schuld en boete dekte de Russische titel niet. In het Engels werd het Crime and Punishment genoemd.

"Het lezen van dit boek van Dostojevski gaf me echter een nog erger mensbeeld dan ik in de oorlog al had gekregen."

Misdaad en straf is voor mij erg bepalend geweest, waarschijnlijk ook nog zo vlak na de Tweede Wereldoorlog. Na de oorlog zijn mijn broer [Jules Croiset, red.] en ik met heel veel liefde en zorg omringd als tegenhanger voor de ellende die we hadden meegemaakt. Het lezen van dit boek van Dostojevski gaf me echter een nog erger mensbeeld dan ik in de oorlog al had gekregen. Dostojevski liet me alle soorten mensentypen zien. Vergeet niet dat ik ben opgegroeid in een tijd zonder televisie en dergelijke. Je wereldbeeld werd hoofdzakelijk gevormd door geschiedenislessen op school. Alle slechte dingen die je kunt uitrichten, komen in dit boek naar voren. Misdaad en straf is vaak verfilmd en er zijn ongelooflijk veel theaterproducties van gemaakt. Eigenlijk zou deze voorstelling over tien avonden moeten worden uitgesmeerd om het goed tot zijn recht te laten komen. Begin jaren 70 was ik artistiek leider van een toneelgezelschap en ik eigende me resoluut de rol van Raskolnikov toe. Mijn vader, Max Croiset, speelde in die uitvoering de federale rechercheur Porfiri.

Toen ik dit boek voor het eerst las, was ik op school bezig met mijn eerste regie, Oscar Wilde’s De ernst van Ernst. Vanaf dat moment kreeg ik de neiging om elk boek dat ik las in gedachten om te zetten in een toneelstuk dat ik regisseer. Zo schrijf ik ook mijn boeken. Als ik zit te schrijven, werk ik als een regisseur. Overigens gebruik ik graag zo min mogelijk woorden.

In totaal heb ik Misdaad en straf drie keer gelezen. Op elke leeftijd zag ik er weer iets anders in. Dostojevski slaagt erin om je zelfs voor de meest verachtelijke mensen begrip op te laten brengen. Hij geeft ons op onvergelijkbare wijze inzage in de ziel van zijn personages. Het gaat over praktisch de hele mensheid.

Na het zware werk van Dostojevski las ik La Chartreuse de Parme van Stendhal. In de nieuwe Nederlandse vertaling heet het De Kartuize van Parma, maar ik vind ‘La Chartreuse’ mooier klinken. Het speelt zich af na de tijd van Napoleon in een fictief staatje in Italië. Hoofdpersoon Fabrizio maakt het ene na het andere liefdesavontuur mee, maar komt in de gevangenis terecht. Daar wordt hij verliefd op de dochter van de directeur, wat niet goed afloopt. Mijn vader had dit boek in vertaling aan mijn moeder gegeven voor haar verjaardag. Het was in Frankrijk verfilmd met Gerard Philippe en in deze versie stonden veel foto’s van de film. Mijn vader stond erop dat ik het in het Frans las. Dat project ging na 150 pagina’s verloren vanwege tijdgebrek, maar mijn fascinatie voor de Franse taal was definitief geboren. La Chartreuse de Parme is een legpuzzel van liefdesgeschiedenissen. Als ik dit boek als twintiger, dertiger of veertiger had gelezen, had het vast en zeker een andere indruk op me gemaakt. De liefde was dus een vreugdevolle zaak om voor te vechten. Door de liefde kon je zelfs gelukkig zijn in een gevangenis. Voor mij een openbaring, een soort utopie.

Mijn klassiekers zijn geschreven in de negentiende eeuw, maar de teksten zijn onaangetast. Je mist bij Dostojevski niet dat Raskolnikov geen internet heeft of niet kan gamen. Echte klassiekers.”

Hans Croiset

Henri Julien (Hans) Croiset komt uit een toneelfamilie. Zijn ouders waren Jeanne Verstraete en Max Croiset. Hans Croiset is een artistieke duizendpoot, die regisseert en acteert (toneel, film, televisie en stemacteur). Sinds 2007 schrijft hij ook. Zijn oeuvre behelst het sterk autobiografische Badhuisweg (2007), de romans Lucifer onder de Linden (2010) en Lente in Praag (2013) en de fictieve Vondelbiografie Ik, Vondel (2017), allemaal verschenen bij Cossee. In zijn romans slaagt Croiset erin om algemene geschiedenis (de Praagse Lente, de opkomst van het Nazisme) te combineren met de (persoonlijke) geschiedenis van de joodse hoofdpersonen. Croisets zeer lange toneelcarrière begon in 1953 bij het Rotterdams Toneel. In 1973 richtte hij het theatergezelschap Publiekstheater op. Hij speelde in klassiekers zoals stukken van Dostojevski, maar ook in film- en televisieproducties zoals De Held, Bon Voyage en Oud Geld. Croiset is nog altijd actief als auteur en acteur. Onlangs rondde hij de theatertournee af van het toneelstuk Heisenberg, vertaald door Ariane Schluter. Hans Croiset is 57 jaar getrouwd met theatermaakster en politica Agaath Wittenberg. Samen hebben ze twee zoons en een dochter.

Boekenpost. Je raakt niet uitgelezen!

Boekenpost brengt verrassende artikelen over al het moois uit de literaire wereld. Het magazine staat vol achtergrondverhalen, interviews en volgt het laatste boekennieuws. Bovendien is er speciale aandacht voor leesclubs, onder meer door uitgebreide boekbesprekingen en talloze leestips.

Highlights uit de nieuwste Boekenpost: de reizen van J.J. Slauerhoff, boekbespreking over Uit het leven van een hond van Sander Kollaard en welke boeken je moet meenemen naar een onbewoond eiland...

Boekenpost is te koop in de winkel of online.