De klimaatcrisis - komt het nog wel goed?

De nieuwe generatie

Het klimaat is een enorm issue op dit moment. Het is ontzettend belangrijk dat iedereen, zowel individu tot wereldpolitiek dit net zo serieus gaat nemen als het dappere Zweedse tienermeisje Greta Thunberg. Van haar komt volgende maand een boek uit: Ons huis staat in brand, waarin beschreven staat hoe dit jonge meisje verworden is tot wereldwijd bekende politieke activiste. Op achtjarige leeftijd zag Greta Thunberg een documentaire over de klimaatcrisis en vroeg zich af: ‘Hoe komt het dat niemand hierover praat? Hoe komt het dat volwassenen en politici überhaupt nog over iets anders kunnen praten?’ Greta raakte neerslachtig en weigerde lange tijd te eten. Ze kwam in een lang proces van ziekenhuisbezoeken en behandelingen terecht en werd uiteindelijk gediagnosticeerd met Asperger. Nadat Greta hersteld is, gaat ze zich obsessief verdiepen in het klimaatvraagstuk. Ze krijgt haar ouders zo ver hun leven om te gooien: haar moeder zegt haar baan op zodat ze niet meer hoeft te vliegen, de familie koopt een elektrische auto, gaat vegetarisch eten en verandert haar  consumptiepatroon drastisch. Ons huis staat in brand is het verhaal van een gezin dat, aangevuurd door hun dochter, laat zien wat we zelf kunnen doen – voor een betere wereld, en voor de toekomst van onze kinderen.

Ze begonnen met twee. Aan de keukentafel deelden Anuna De Wever en Kyra Gantois hun zorgen over het klimaat met elkaar en besloten: het is genoeg geweest. Op 10 januari organiseerden de Belgische scholieren een staking tegen het huidige klimaatbeleid op een door de politie aangewezen plein. Het bleek te krap voor de 3000 leerlingen die kwamen opdagen. Een week later waren ze met 12.500, de week daarna met 35.000. Anuna en Kyra werden al snel de gezichten van een protestgeneratie die zich niet langer met geruststellende woorden van politici laat wegsturen. In Wij zijn het klimaat steken twee jonge klimaatactivisten een hand uit naar ons allemaal. Naar politici en beleidsmensen, naar ouders en grootouders en naar hun leeftijdsgenoten. Ze zijn naïef, zo schrijven ze zelf. Maar dat betekent hier: onontkoombaar, net zoals de toekomst, terwijl de klok tikt.

Politiek, economie & klimaat

Op 9 mei verscheen het Klimaatmanifest van Bas Eickhout, de Europese lijsttrekker voor de Groenen. We worden overspoeld door slecht klimaatnieuws, alsof we onherroepelijk afstevenen op de afgrond. Maar de oplossingen om ervoor te zorgen dat de aarde niet verder opwarmt zijn er al. Om klimaatverandering tegen te gaan hebben we alleen wel samenwerking, lef en doorzettingsvermogen nodig. Brussel is de plek waar Europese landen zich kunnen verenigen. Tegen kortetermijnpolitiek, tegen machtsblokken als China en de VS, tegen kop-in-het-zand-gedrag. En vóór een eerlijk transportsysteem, voor winstgevende groene energiebronnen, voor een klimaatbeleid dat de vervuiler laat betalen. In dit Klimaatmanifest laat Bas Eickhout zien hoe we het verdrag van Parijs kunnen halen, en waarom dat ook nog eens belangrijk is voor de toekomstbestendigheid van onze Europese economie.

De opwarming van de aarde is een enorme bedreiging voor de mens en de natuurlijke systemen op aarde. Hoewel de meningen nog steeds verschillen over de oorzaken en de vraag of de opwarming aangepakt moet worden, is het voor William Nordhaus duidelijk: wereldwijde economische groei zorgt voor levensgevaarlijke veranderingen aan het klimaat. De seinen staan op rood, maar het is nog niet te laat. Nordhaus schrijft in Het klimaatcasino (september 2019) over wetenschap, economie en politiek, betrokken bij het klimaatdebat, en over de benodigde stappen om opwarming te stoppen. Hij begint bij ons persoonlijke energiegebruik en eindigt bij samenlevingen die belastingen heffen, reguleringen instellen en subsidies verstrekken om de CO2-uitstoot af te remmen. Een nuchtere en realistische kijk, die hem de Nobelprijs voor Economie opleverde.

We stoten al meer dan honderd jaar zo veel broeikasgassen uit dat de aarde nu gevaarlijk opwarmt. Als we zo doorgaan, stevenen we af op een onleefbare planeet. Maar de grote omwenteling is begonnen. In Hoe gaan we dit uitleggen (juni 2019) beschrijft Jelmer Mommers een van de grootste problemen van onze tijd: klimaatverandering. Een probleem dat bij de meesten van ons vooral een gevoel van machteloosheid oproept. Ten onrechte. Want achter de nieuwsberichten over smeltende ijskappen, uitstervende diersoorten en ontkennende politici groeit een wereldwijde beweging die laat zien: onze toekomst op aarde schrijven we zelf.

Wij dromen van een lang en gezond leven voor iedereen, investeren tot het uiterste in medemenselijkheid en voeden daarmee het monster overbevolking dat verantwoordelijk is voor het snel veranderende klimaat. Intussen is de bevolkingsgroei als allesbepalende factor volledig uit het klimaatdebat verdwenen, omdat daaraan buitengewoon moeilijke morele vragen gekoppeld zijn. Kun je de bevolkingsgroei wel aan banden leggen? En hoe dan? Wanneer wij de toename van de wereldbevolking in combinatie met de welvaartsgroei bekijken, worden de gevolgen voor het klimaat heel concreet. Als een kwart van de mensheid via een smartphone toegang tot internet zou hebben, is de energiebehoefte niet meer te bevredigen. De ijskappen smelten en wij moeten onze dijken aanzienlijk verhogen wanneer in China, India of Afrika een kwart van de families een auto zou bezitten, of de Chinezen elke week een keer rundvlees willen eten. Wat is in dit conflict moreel handelen? En is een mensén klimaatvriendelijke oplossing wel te realiseren? Peter van Druenen plaatst in zijn boek De klimaatparadox de discussie in historisch perspectief en noemt een aantal denkers die al eeuwen geleden de uiterste consequenties wisten te benoemen en daarom nog steeds worden verketterd. In zijn met verrassende inzichten onderbouwde argumentatie kiest hij voor een pragmatische positie tussen gelovigen en ontkenners.

Wat kun jij doen?

Klimaatverandering ligt op ieders lippen. De aandacht gaat vooral naar het uitstippelen van een degelijk klimaatbeleid vanuit de overheid en bedrijven, om bijvoorbeeld oude diesels uit steden en plastic zakjes uit supermarkten te weren. Maar ook de rol van de individuele consument is niet te onderschatten. Daarbij gaat het niet alleen over de uitlaatgassen van ons vervoer, maar ook over de manier waarop we producten kopen en ermee omgaan. Welke verpakkingen gebruiken we? Is vleesarm eten de oplossing? En hoe gaan we om met technologie? Karine Van Doorsselaer laat in Klimaatbewust consumeren (september 2019) zien welke acties je als individu kunt nemen om zo je steentje bij te dragen.

Lijkt de klimaatverandering een ver-van-mijn-bedshow, een wereldprobleem waar je zelf weinig vat op hebt? Of zit je er wel mee in, maar weet je niet goed wat je zelf kunt ondernemen? Mogelijk doe je al van alles. Alleen, helpt het ook echt? In 10 klimaatacties die werken vertrekt Pieter Boussemaere van de naakte feiten. Vrij van ideologisch of politiek getouwtrek biedt hij tien acties die wetenschappelijk onderbouwd zijn en echt werken. Het is een praktisch boek voor wie zijn steentje wil bijdragen en op zoek is naar doelgerichte oplossingen. Boussemaere schreef eerder al Eerste hulp bij klimaatverwarring.

Lees ook ...

Let's go green van Sustainable Susan

Dit is een goede gids van lifestyle-expert Marieke Eyskoot over 'sustainable fashion'

De groene meisjes van Merel Wildschut en Jamie van Zijl

Het Zero Waste Project van Nicky en Jessie Kroon

De fictie

IMOJIMAN is een recent in een Hebban Leesclub besproken cli-fi roman van auteursduo PJ Pancras. Hoodfpersonage is VDR, een mens-geworden AI-therapeut, op zoek naar zingeving. VDR zwerft rond in het Wood Wide Web en noemt zichzelf Imojiman. Via zijn menselijke soulmate Stek belandt hij in El Sur, de woestijn van Espania. De bewoners zijn outlaws die handelen in mensen en plutonium. Eco-activiste en biologe Charlie Silverant bestiert in El Sur haar ondergrondse plantenimperium, waar ze zoekt naar manieren om het antropoceen een halt toe te roepen. Deze omgeving, waarin natuur en technologie op onwaarschijnlijke wijze samenkomen, is voor VDR ideaal om zijn bewustzijn de vrije loop te te laten. Lukt het hem zijn nieuwe droom, zich voortplanten, waar te maken?

In Kop uit 't zand van Jan Terlouw ziet een ingenieur bij Rijkswaterstaat met lede ogen aan dat niemand zich bekommert om de klimaatproblematiek. De uitputting van de aarde heeft volgens hem alarmfase 3 bereikt. Hij bedenkt een dramatische actie waardoor het klimaat voor één keer het gesprek van de dag is.

In De terranauten van T.C. Boyle laten acht jonge terranauten, vier vrouwen en vier mannen, zich vrijwillig opsluiten in een ‘ecosfeer’, de E2. Want wat als de aarde daadwerkelijk door de klimaatveranderingen onbewoonbaar wordt, waar verkast de mensheid dan naartoe? Twee jaar lang moeten de acht zich zien te redden in deze E2 met wat ze aan bestaansmiddelen hebben meegekregen bij het naar binnen gaan. Voortdurend worden ze in deze vissenkom door de hele wereld gadegeslagen, want als media-evenement is het ongekend populair. Eervol, gekmakend, en ook een recipe for disaster. Boyle neemt met chirurgische precisie het menselijk handelen en falen van dit overlevingsspel onder de loep en schrijft een meesterlijke roman over een actueel en prangend probleem: het klimaat en hoe wij daarmee omgaan.

In Goud, roem, citrus van Claire Vaye Watkins heeft een onverbiddelijke droogte Zuid-Californië veranderd in een surrealistisch landschap waar de waterreservoirs zijn opgedroogd. Een man, een vrouw en een weeskind vertrekken richting het oosten, op zoek naar de gemeenschap die zich onder leiding van een helderziende aan de rand van een duinenzee heeft gevestigd en een betere toekomst.  

In de klimaatroman Solar van Ian McEwan heeft fysicus en Nobelprijswinnaar Michael Beard het wondermiddel tegen de opwarming van de aarde ontdekt. Door zijn losbandige privéleven (hij is inmiddels voor de vijfde keer getrouwd) is er echter weinig aandacht voor zijn ideeën over klimaatverandering. Volgens De Volkskrant is het verhaal 'een bij vlagen hilarische roman over een serieus probleem.'  

Ook in de debuutroman Het tegenovergestelde van een mens van Lieke Marsman speelt een klimaatwetenschapper de hoofdrol. Ik-figuur Ida ligt ’s nachts wakker van het lot van de wereld. Het verhaal over haar leven en liefde gaat gepaard met filosofische bespiegelingen en natuurkundige beschrijvingen en laat zo de eenzame mens zien, die zich tegen die gevoelens afzet door die zwijgende natuur om zich heen te vernietigen. 

Een van de grootste aanwijzingen voor het veranderende klimaat zijn de smeltende polen. In Smeltend ijs van Ilija Trojanow maken we kennis met een gletsjeronderzoeker die zijn baan verliest en daarom reisleider op een cruiseschip naar Antarctica wordt. Als Zeno, die ook nog eens zijn huwelijk op de klippen zag lopen, ziet hoe de mens dit ongerepte gebied vervuilt slaan de stoppen bij hem door.  

In The Ice van schrijfster Laline Paull is het al ‘the day after tomorrow’ en is al het ijs in de Noordelijke IJszee gesmolten. Wat toeristen op een cruiseship, eigenlijk op zoek naar een ijsbeer, vinden is het lichaam van milieuactivist Tom, die drie jaar eerder verongelukte en nu door het smeltende ijs tentoongesteld wordt. De laatste die hem zag was zijn vriend en businessman Sean, met wie hij een Arctisch vakantieoord oprichtte voor de beterbedeelden. ‘A memorable eco-thriller,’ noemde The Times het boek al. 

Meer titels ...

• Het broeikaseffect, De nieuwe ijstijd en De verschroeide aarde van Kim Stanley Robinson
• De droogte van Jane Harper
• De Touching Juliette-reeks van Tahereh Mafi
• Wild water van Ruben van Dijk
• Vloed van Roderik Six
• De winter voorbij van Isabel Allende
• Als dit zo doorgaat - diverse auteurs onder redactie van Auke Hulst
• Het verleden voorbij van Richard Bintanja
• De Lobbyist van Aren van Muijen
• Groen leven voor Dummies van Liz Barclay

En jij?

Ken jij een boek, fictie of non-fictie, dat over de klimaatcrisis gaat en heel waardevol is om te lezen? Noem de titel onder dit artikel en vertel waarom jij denkt dat het boek een goede aanvulling is op deze listmania.

Hebban Reading Challenge

Alle boeken in deze listmania en in de reacties zijn te gebruiken voor het mei-thema van de Hebban Reading Challenge: lees een boek met een link met de actualiteit.

Lees meer ...

Een heel sterke klimaat-'tip' is: ga plantaardig eten. Zou jij wel graag vaker plantaardig willen eten, maar ben je bang dat je dan nooit meer kunt zondigen? Think again! Deze 9 vegan kookboeken schotelen je de lekkerste recepten voor, van veganistische barbecue tot funky baksels!

De Hebban Scifi & Fantasy Club: De Scifi van gisteren is de Clifi van vandaag