De Leesclubassistent | De heilige Rita
Over het boek
Paul Krüzen – in de loop van het verhaal wordt hij vijftig – woont met zijn vader in een oude boerderij in het (fictieve) dorp Mariënveen in Oost-Nederland, nagenoeg op de grens met Duitsland. Pauls moeder is uit zijn leven verdwenen toen hij acht was, samen met een Rus die in een sproeivliegtuigje zijn vaderland ontvlucht was en neerstortte bij de boerderij van de Krüzens. Sindsdien zorgde zijn vader voor Paul, zo goed en zo kwaad als dat ging. Inmiddels zijn die rollen omgedraaid.
Mariënveen is wat men een ‘krimpgebied’ noemt. Veel oorspronkelijke bewoners zijn vertrokken en voorzieningen zijn verdwenen. De horeca-gelegenheden zijn in handen van Chinese immigranten, Polen en Russen zijn de nieuwe arbeidskrachten of houden zich in het grensgebied bezig met smokkel.
Vader en zoon Krüzen zijn ‘diepgeworteld’ in het gebied. Paul heeft nooit de stap gezet om te vertrekken. Hij heeft zijn vaste kroeg, bezoekt regelmatig prostituee Rita en heeft een vriend (of lotgenoot) in Hedwiges, die de kruidenierswinkel van zijn voorouders in stand houdt. Als Hedwiges slachtoffer wordt van een brute overval en Paul ervan overtuigd is dat hij weet wie de daders zijn (en dat ook kenbaar maakt), verliest hij deze vastigheden. Een ‘krimpleven’ in een krimpregio resteert. Is er nog een uitweg?
Over de auteur
In diverse interviews naar aanleiding van De heilige Rita zegt Wieringa (Goor, 1967) dat hij met dit boek zich een voorstelling heeft gemaakt van het bestaan dat hij begonnen is, maar niet heeft afgemaakt. Nadat hij met zijn ouders was teruggekomen van Aruba, waar het gezin heen verhuisde toen hij twee was, verliet zijn moeder haar man en kind. Wieringa bleef bij zijn vader wonen op een oude boerderij in Geesteren. Dat was een onrustige tijd, waaraan pas een eind kwam toen hij op zijn zeventiende was weggestuurd van de Vrije School in Zutphen en terechtkwam in een pleeggezin in Diever. Wieringa haalde alsnog een vwo-diploma, studeerde vijf jaar geschiedenis, ging reizen en volgde een opleiding aan de School voor Journalistiek.
In 1995 publiceerde hij met Dormantique’s manco zijn eerste roman bij uitgeverij In de Knipscheer, twee jaar later gevolgd door Amok. Voor zijn derde roman stapte hij over naar uitgeverij De Bezige Bij. Daar verscheen in 2002 de roman Alles over Tristan en in 2005 Joe Speedboot, het boek dat een fenomenaal succes werd en Wieringa’s naam als schrijver vestigde.
Zijn volgende grote roman, Caesarion (2009), kreeg wisselende recensies, maar de Engelse vertaling werd genomineerd voor de prestigieuze Dublin Literary Award. Het in 2012 verschenen Dit zijn de namen won de Libris Literatuur Prijs en de Lezersprijs van de Gouden Boekenuil. In 2014 schreef Wieringa het Boekenweekgeschenk Een mooie jonge vrouw, begin dit jaar verscheen de novelle De dood van Murat Idrissi. Tussen de bedrijven door publiceerde hij bundels met reisverhalen en columns en in 2016 zelfs gedichten onder de titel The Fish Pond Song.
YouTube Tommy Wieringa vertelt in Pauw over De heilige Rita:
Discussietips
1. Paul gaat in de bar met zijn rug tegen de wand zitten (´Hij was graag gedekt in de rug’, p. 9). Wat zegt dit over hem? Hoe verhoudt hij zich tot de buitenwereld?
2. ‘Zo kwam Aloïs Krüzen aan zijn vrouw, en niemand die zich kon onttrekken aan de gedachte aan vals spel’ (p. 19). Hoe interpreteer je deze zin?
3. In hoeverre lijken Paul en zijn vader op elkaar?
4. Diverse keren wordt het oude huis waar Paul en zijn vader wonen beschreven, en de angst die dit oproept (p. 32-33, 55-56, 103, 222-226). Wat is de functie van deze passages?
5. ‘Paul Krüzen – meer haas dan kraai’ (p. 42) denkt Paul als hij een kraai gadeslaat die een jonge haas te grazen neemt. Hoe kijkt Paul tegen zichzelf aan?
6. In het zesde en negende hoofdstuk kijk je als lezer mee met de belevenissen van de Rus Anton Rubin tijdens zijn vlucht naar het westen. Hoe heb je deze perspectiefwisseling ervaren? Wat dragen deze scènes bij aan de thematiek van de roman?
7. Hoe is de relatie tussen de autochtone dorpsbewoners en de buitenlanders die in de loop der jaren naar Mariënveen zijn gekomen?
8. Wat zegt het over de autochtone bewoners dat zij, verzameld in het Chinees restaurant om te kijken naar hun dorpsgenoot in het televisieprogramma X Factor, hem uitjouwen en weglopen als hij zegt dat het zijn liefste wens is ‘naar het westen’ te gaan (p. 93)?
9. Waarom is Paul nooit weggetrokken uit Mariënveen? Denk je dat zijn leven anders zou zijn gelopen als zijn moeder niet vertrokken was? Waarom wel of niet?
10. Met name het veertiende hoofdstuk beschrijft Pauls jeugd alleen met zijn vader. Welk beeld krijg je van hun relatie?
11. Wat betekent Rita voor Paul?
12. In het achttiende hoofdstuk lees je veel over de historie van de boerderij en de watermolen die in bezit was van Pauls familie. Wat dragen deze pagina’s bij aan de roman?
13. De vrijpartij met zijn voormalige klasgenote Ineke Wessels loopt op een mislukking uit. Hij reageert daarna niet of nauwelijks meer op Inekes pogingen tot contact. Waarom niet?
14. Welk effect heeft de overval op Hedwiges op Paul?
15. Paul is ervan overtuigd dat Steggink en de ‘Rus’ de overval op Hedwiges hebben uitgevoerd en ventileert dat ook. Heeft hij gelijk denk je? Waarom wel of niet?
16. Na een confrontatie met Steggink, die hem bedreigt, haalt Paul thuis zijn pistool uit de kluis en trekt naar de zolder van zijn huis, die hem altijd angst ingeboezemd heeft. Waarom doet hij dat?
17. Heeft Hedwiges zelfmoord gepleegd? Waarop baseer je je mening?
18. Welke rol speelt religie in Pauls leven?
19. Paul vindt in het huis van Hedwiges een vier jaar eerder geschreven afscheidsbrief, die de indruk wekt dat hij zich destijds het leven wilde benemen. Hoe ervaar je die brief?
20. Paul verschanst zich ten slotte in zijn woning, trekt een Duits leger uniform aan en stapt naar buiten in het volle licht van de schijnwerpers ‘klaar om geschoten te worden waar hij geboren is’ (p. 286)? Wat vind je van dit slot? Wat denk je dat er gaat gebeuren met Paul?
21. Diverse recensenten zijn zeer lovend over Wieringa’s stijl in deze roman. Thomas de Veen (NRC Handelsblad, 3 november 2017) spreekt van ‘puntgave voltreffers van zinnen die rijk zijn aan metaforen en symboliek, maar de grens van het melodrama niet overschrijden’. Dirk Leyman (de Volkskrant, 28 oktober 2017) heeft het over ‘jaloersmakende stilistische precisie’ en ‘hallucinerende taal’ en Thomas van den Bergh (HP/De Tijd, 31 oktober 2017) prijst de ‘grootse natuurbeschrijvingen’.
Recensent Kees ’t Hart (De Groene Amsterdammer, 2 november 2017) was kritisch over de stijl en sprak van ‘onversneden plattelandskitsch’.
Hieronder enkele zinnen uit de roman. Hoe ervaar jij ze? Wat vind je wel of niet geslaagd?
- - ‘Van grafiet was de lage hemel, groen als op de eerste dag de aarde’ (p. 19).
- - ‘Als rook deinde zijn vader door zijn vroegste jaren’ (p. 34).
- - ‘Gigantische wolkenpartijen gloeiden van binnenuit op in aangrijpend roze en geel, alsof er kortsluiting werd gemaakt in uitgeholde bloemkolen’ (p. 137).
- - ‘Een potentaat met een schedel als een dinosaurusbot’ (p. 168).
- - ‘De dieren waren definitief uit het zicht verdwenen, en hij begreep dat hij een man geworden was die zich dieren in de wei herinnerde en bij het ontbreken daarvan een gevoel van verlies ervoer’ (p. 218).
Achtergronden
1. Meer over de heilige Rita van Cascia onder andere op Heiligen.net en bij het Augustinus Instituut.
2. Wieringa citeert twee keer Psalm 23, ‘De heer is mijn herder…’ (p. 224 en 235), wellicht de meest bekende psalm. Tekst en achtergronden en meer voorbeelden van verwijzingen naar deze psalm in de Nederlandse literatuur op Bijbel en Cultuur.
3. Prediker is Pauls favoriete bijbelboek, als de pastoor uit prediker las, was zijn dag goed. De kern van het bijbelboek is dat al het menselijk handelen ‘ijdelheid’ is en ‘het najagen van wind’. Op Bijbel en Cultuur veel achtergronden en ook – toepasselijk bij dit boek, al is de pastoor een Braziliaan – een stukje Prediker in Twentse vertaling.
4. Paul denkt terug aan het boek Daantje de wereldkampioen van Roald Dahl dat hij als kind las. Wieringa vertelt in een interview met Humo (24 oktober 2017) dat hij zelf het boek vroeger ook las. Daantje leeft samen met zijn fantasierijke vader in een woonwagen aan de rand van een bos, waar ze een garage hebben. Het boek werd in Nederland in 1977 bekroond met een Zilveren Griffel en in 1989 verfilmd onder de titel Danny the Champion of the World. Meer over het boek op Leesfeest.
5. Interview met Tommy Wieringa naar aanleiding van De heilige Rita in VPRO Boeken (het gesprek begint na 17.24 minuten).
6. In het tijdschrift De Gids publiceerde Wieringa het artikel 'Het wapen van Vriezenveen' waarin hij gebeurtenissen beschrijft die een plaats hebben gekregen in De heilige Rita.
7. Hebban-lezers over De heilige Rita.
8. Lees een fragment uit De Heilige Rita.
De Leesclubassistent
Lezen is leuk, leerzaam, ontspannend en verrijkend. Dat weten we allemaal. Met anderen praten over boeken in een leesclub biedt voor veel mensen nog wat extra. Je leest boeken die je misschien zelf niet had uitgekozen en doet nieuwe ontdekkingen in gesprekken met anderen. De Leesclubassistent helpt je besprekingen voor te bereiden met discussietips en achtergrondinformatie bij recent verschenen boeken. Het zijn suggesties die aanknopingspunten bieden voor een gesprek, de vragen zijn zeker niet bedoeld als checklist die je af moet handelen. Hopelijk dragen ze bij aan mooie discussies in je leesclub!
Frank Hockx verzorgt de informatie op De Leesclubassistent. Hij was van 2001 tot 2016 hoofdredacteur van Boek-delen, het tijdschrift voor leesclubs. Daarnaast was hij jarenlang hoofdredacteur van de databanken LiteRom (literaire recensies uit dag- en weekbladen) en Uittrekselbank (de naam spreekt voor zichzelf), die in alle Nederlandse bibliotheken beschikbaar zijn. Bij de vrijwilligersorganisatie Senia (www.senia.nl) werkt hij mee aan de 'ontmoetingen rond cultuur' die deze stichting organiseert door mensen bijeen te brengen in leesclubs en muziekluistergroepen en tijdens culturele excursies. Wonend in de Randstad maar met een grote liefde voor Groningen beleeft hij mooie leesavonturen tijdens treinreizen naar en vanuit het noorden.
Eerdere leesclubtips:
Dave Eggers - Helden van de grens
Penelope Fitzgerald - De Engelenpoort
Graeme Macrae Burnet - Zijn bloedige plan
Ian McEwan - Notendop
Marjolijn van Heemstra - En we noemen hem
Marijke Schermer - Noodweer
Karel Schoeman - Een ander land
Marijn Sikken - Probeer om te keren
Leïla Slimani - Een zachte hand
Zadie Smith - Swing Time
Maria Stahlie - De middelste dag van het jaar
Wilma Stockenström - De expeditie naar de baobab
Vrouwkje Tuinman - Afscheidstournee
Benedict Wells - Het einde van de eenzaamheid
Colson Whitehead - De ondergrondse spoorweg
