De Leesclubassistent | En we noemen hem

Over het boek

Marjolijn, de ik-figuur in deze geschiedenis, krijgt op haar achttiende van haar oma een zegelring met een familiewapen. De ring is van een verre oom geweest en Marjolijn krijgt de ´opdracht´ om haar eerste zoon te vernoemen naar deze oom Frans. Volgens de familieverhalen was hij een held die op 5 december 1946 een bom liet bezorgen bij een voormalige NSB-er die na de oorlog zijn straf ontlopen was.

Nu ze in verwachting is van haar eerste kind, besluit Marjolijn zich te verdiepen in dit verhaal over ‘Bommenneef’, zoals de oom in de familie liefkozend werd genoemd, omdat ze het te vernoemen kind ook een goed verhaal wil meegeven. Naarmate haar onderzoek vordert (en haar bevalling nadert) komt ze steeds meer tot de conclusie dat er op het heldhaftige verhaal veel af te dingen valt. Zal ze tijdig het beeld compleet krijgen?

Deze familiegeschiedenis vormde eerder de inspiratie voor de theatervoorstelling Bommenneef waarmee Van Heemstra in het seizoen 2015/2016 in de theaters stond.

Video: Marjolijn van Heemstra over de theatervoorstelling Bommenneef

Over de auteur

Marjolijn van Heemstra (1981), die zich formeel barones mag noemen, groeide op in Amsterdam en Capelle aan den IJssel. Na de middelbare school volgde ze de studie Godsdienstwetenschappen in Amsterdam. In 2007 studeerde ze af en belandde in de theaterwereld. Ze schreef en speelde voorstellingen – bij theater Frascati en enkele jaren later bij het Ro Theater – die zich kenmerkten door maatschappelijk engagement en experimentele vorm.

Samen met Hanina Arajai publiceerde ze in 2006 Land van melk en honing, een bundel waarin Marokkaanse vrouwen, de echtgenotes van de eerste generatie gastarbeiders, vertelden over hun leven. In 2010 debuteerde Van Heemstra als dichteres met de voor de C. Buddingh’-prijs genomineerde bundel Als Mozes had doorgevraagd. Een tweede dichtbundel volgde in 2014, getiteld Meer hoef dan voet. Als romanschrijfster debuteerde ze in 2012 met De laatste Aedema, een roman waarin een jonge vrouw, de laatste telg uit een adellijk geslacht, zich verdiept in de geschiedenis van haar familie.

Marjolijn van Heemstra is ook columnist voor Trouw. Het recent verschenen Het groeit! Het leeft! bundelt de columns waarin ze vertelt over haar eerste twee jaar als moeder.

Website Marjolijn van Heemstra, met interviews en recensies uit diverse bladen. 

Discussietips

1. Het boek opent met een soort proloog bestaande uit één zin die een hele pagina beslaat. Hoe heb je dit begin ervaren?

2. Welke symboliek zit er in de kaart van Antarctica die de ik-figuur heeft gekregen en waarnaar ze enkele keren verwijst?

3. De hoofdstuktitels tellen af. Naar het moment van de bevalling, denk je aanvankelijk. Welk effect heeft deze indeling?

4. De ik-figuur en haar vriend D. denken verschillend over het belang van een naam, blijkt onder andere uit discussies op pagina 24-25 en pagina 40. Welke visie spreekt je het meest aan? Waarom?

5. Waarom heeft de ik-figuur aanvankelijk behoefte aan een ‘geruststellend verhaal’ (p. 25)?

6. Welke rol speelt de terugkerende muggenplaag in de woning van de ik-figuur?

7. Een belangrijk gegeven in de roman is de manier waarop mensen met verhalen omgaan. Welke visies klinken er door en welke ontwikkeling maakt de ik-figuur door wat dit betreft? En hoe komt dit gegeven aan de orde in de opzet van het boek?

8. Nabijheid en afstand zijn terugkerende begrippen in de roman. Op welke manieren wordt dit motief uitgewerkt?

9. Je zou kunnen zeggen dat het hoofdstuk ‘Nog zestien weken’ een bijzondere functie heeft in het boek. Waarom?

10. Wat is de betekenis van de scène waarin de ik-figuur en haar vriend een bezoek brengen aan het planetarium van Eise Eisinga in Franeker (p. 119-122)?

11. Hoe beleeft de ik-figuur haar zwangerschap? En hoe heb jij de manier waarop ze over haar zwangerschap schrijft, ervaren?

12. Wat leert de ik-figuur van haar ontmoetingen in het archief met Herman?

13. Op welke manier speelt schuldgevoel een rol in het boek?

14. Ten slotte ‘verzint’ de ik-figuur een ontmoeting met haar oom Frans (p. 194-196). Wat gebeurt er in deze scène als het gaat om fictie en werkelijkheid? Welk beeld resulteert uiteindelijk van de oom? Welke consequenties heeft het voor de naam van de baby?

Achtergronden

1. Marjolijn van Heemstra vertelt over En we noemen hem in VPRO Boeken (het gesprek begint bij 15 minuten en 17 seconden).

2. Jörgen Apperloo bespreekt En we noemen hem in Vlogboek 99 op Hebban.nl.

3. Literaire verwijzingen in het boek:

• Het motto is ontleend aan de roman So Long, See You Tomorrow van de Amerikaanse auteur William Maxwell (1908-2000). Het verhaal verscheen in 1979 in de krant The New Yorker en werd een jaar later in boekvorm uitgebracht. Bij Uitgeverij Cossee verscheen in 2009 de vertaling onder de titel Tot ziens, tot morgen.
• Op pagina 46 en 111 wordt verwezen naar De donkere kamer van Damokles (1958), de klassieke roman van Willem Frederik Hermans waarin vragen rond identiteit, goed en fout, waarheid en fictie centraal staan. In 2012 stond dit boek centraal in de campagne Nederland Leest.
• Het goede verhaal (pagina 60) is een discussie tussen J.M. Coetzee en psychoanalytica Anabella Kurtz over fictie, werkelijkheid en de verhalen die we voor onszelf verzinnen om ons het verleden te herinneren. Verschenen in 2015 bij Uitgeverij Cossee.
• ‘Eerst was er de oorlog, toen was er het verhaal van de oorlog’ (p. 88) is een citaat uit Grijs verleden : Nederland en de Tweede Wereldoorlog van Chris van der Heijden, verschenen in 2001 en vaak herdrukt. De schrijver is kind van een NSB’er en bestrijdt in zijn boek het idee dat het gedrag van Nederlanders in de oorlog is in te delen in goed en fout.
• Billy Pilgrim die losraakt van de tijd (p. 121) is het hoofdpersonage in de roman Slachthuis Vijf  van Kurt Vonnegut (1922-2007), een bizarre tragi-komedie over het bombardement op Dresden die bekendstaat als een van de beste romans over de waanzin van de oorlog.
• Het citaat van de filosoof Immanuel Kant (1724-1804) dat Marjolijn zich op pagina 122 niet helemaal herinnert en dat op pagina 212 nog een keer langskomt, is afkomstig uit zijn Kritiek van de praktische rede (1788) en luidt: 'Twee dingen vervullen de geest met steeds nieuwe en toenemende bewondering en eerbied, hoe vaker en langduriger het denken zich ermee bezighoudt: de sterrenhemel boven mij en de morele wet in mij.'
• De roman Bevrijdingsfeest (1949) van S. Vestdijk (pagina 151) speelt in 1945, net na de bevrijding, en heeft als hoofdpersoon een voormalige verzetsstrijder en diens moeilijkheden om zich aan te passen aan de nieuwe orde, of beter gezegd wanorde, van dat moment.
• De volledige tekst van het gedicht ‘De eerste foto van Hitler’ van Wislawa Szymborska, waarnaar in het boek verwezen wordt op pagina 155, kun je onder andere vinden op Gedichten uit Watou.

4. De Sinterklaasmoorden op internet

• Vergeten verleden
• Een groot aantal krantenartikelen, te lezen via Delpher.nl
• Het artikel uit het blad Hollands Duinen waarvan in het boek sprake is op pagina 77.

5. YouTube: op het kanaal van Parmando TV vind je een uitgebreid interview (32 minuten) met Marjolijn van Heemstra over haar debuutroman De laatste Aedema, waarin ze ook vertelt over haar eigen familie.

De Leesclubassistent

Lezen is leuk, leerzaam, ontspannend en verrijkend. Dat weten we allemaal. Met anderen praten over boeken in een leesclub biedt voor veel mensen nog wat extra. Je leest boeken die je misschien zelf niet had uitgekozen en doet nieuwe ontdekkingen in gesprekken met anderen. De Leesclubassistent helpt je besprekingen voor te bereiden met discussietips en achtergrondinformatie bij recent verschenen boeken. Het zijn suggesties die aanknopingspunten bieden voor een gesprek, de vragen zijn zeker niet bedoeld als checklist die je af moet handelen. Hopelijk dragen ze bij aan mooie discussies in je leesclub!

Frank Hockx verzorgt de informatie op De Leesclubassistent. Hij was van 2001 tot 2016 hoofdredacteur van Boek-delen, het tijdschrift voor leesclubs. Daarnaast was hij jarenlang hoofdredacteur van de databanken LiteRom (literaire recensies uit dag- en weekbladen) en Uittrekselbank (de naam spreekt voor zichzelf), die in alle Nederlandse bibliotheken beschikbaar zijn. Bij de vrijwilligersorganisatie Senia (www.senia.nl) werkt hij mee aan de 'ontmoetingen rond cultuur' die deze stichting organiseert door mensen bijeen te brengen in leesclubs en muziekluistergroepen en tijdens culturele excursies. Wonend in de Randstad maar met een grote liefde voor Groningen beleeft hij mooie leesavonturen tijdens treinreizen naar en vanuit het noorden.

Eerdere leesclubtips:
Dave Eggers - Helden van de grens
Penelope Fitzgerald - De Engelenpoort
Graeme Macrae Burnet - Zijn bloedige plan
Ian McEwan - Notendop
Marijke Schermer - Noodweer
Marijn Sikken - Probeer om te keren
Zadie Smith - Swing Time
Vrouwkje Tuinman - Afscheidstournee
Benedict Wells - Het einde van de eenzaamheid
Colson Whitehead - De ondergrondse spoorweg