De Leesclubassistent | Het begin van de lente
Over het boek
Moskou, maart 1913. De Engelsman Frank Reid die met zijn gezin in Rusland woont, komt op een dag thuis en merkt dat zijn vrouw Nellie, met hun drie kinderen, verdwenen is. De volgende dag wordt hij gebeld dat zijn kinderen op het station zijn aangetroffen, zonder hun moeder.
Frank moet een oplossing vinden voor de zorg voor zijn kinderen en tegelijk zijn bedrijf, een drukkerij, draaiende houden. Daarbij krijgt hij goedbedoelde maar niet altijd geslaagde hulp van kleurrijke mensen in zijn omgeving, zoals zijn Engelse boekhouder Selwyn - een idealistische man met dichtersaspiraties - en de Russische koopman Koerjatin. En dan krijgt hij ook nog te maken met een inbraak in de drukkerij, bemoeienis van de Russische veiligheidsdienst en de komst van de mysterieuze jonge Lisa, die de zorg voor de kinderen op zich neemt maar Frank niet onberoerd laat.
Het begin van de lente is een zedenschets vol kleurrijke, maar ook raadselachtige scènes over Engelsen en Russen in Moskou in een tijd dat grote veranderingen op komst zijn. Maar de personages kijken vooral uit naar het eind van de lange Moskouse winter.
Over de auteur
Penelope Fitzgerald werd op 17 december 1916 geboren in Lincoln als Penelope Knox. Ze studeerde in Oxford. Vervolgens ging ze bij de BBC werken en verdiende ze geld met het schrijven van recensies. In 1942 trouwde ze met de Ier Desmond Fitzgerald. Het leven met deze man, die als oorlogsheld uit de Tweede Wereldoorlog terugkeerde, was niet makkelijk omdat zijn drankgebruik het gezin aan lager wal bracht. Op de vlucht voor schuldeisers trokken ze van Londen naar Suffolk waar Penelope in een boekhandel werkte. Drie jaar later keerden ze terug naar Londen en vestigden zich op een gammele woonboot die in 1962 zonk, waarna het gezin in een centrum voor daklozen belandde.
Uiteindelijk kwam hun leven weer op de rails en toen haar kinderen ouder waren begon Fitzgerald met schrijven. In eerste instantie een aantal biografieën, maar in 1977 publiceerde ze met The Golden Child haar eerste roman. Het een jaar later verschenen The Bookshop, gebaseerd op haar ervaringen in Suffolk, werd genomineerd voor de belangrijke Booker Prize. De verfilming van deze roman draait nu in de Nederlandse bioscopen.
YouTube: trailer van de film The Bookshop.
De Booker Prize won ze een jaar later met Offshore, waarvoor haar ervaringen op de woonboot in Londen een inspiratiebron vormden. Na nog twee romans waarvoor ze inspiratie vond in haar eigen leven, publiceerde ze in de tweede fase van haar schrijverschap enkele beknopte historische romans: Innocence, spelend in het Toscane van de jaren vijftig, het voor de Booker Prize genomineerde The Beginning of Spring (1988), The Gate of Angels (1990) - gesitueerd in het Cambridge van 1912 en eveneens genomineerd voor de Booker Prize - en The Blue Flower (1995). Deze laatste roman is geïnspireerd op het leven van de achttiende-eeuwse Duitse dichter Novalis. Het boek werd in Amerika bekroond met de National Book Critics Circle Award.
In de Engelstalige wereld is de in 2000 overleden Fitzgerald een zeer gerespecteerd auteur. Vertalingen in het Nederlands bleven echter lang uit, tot in 2015 De boekhandel verscheen bij uitgeverij Karmijn. Daarna volgden De blauwe bloem (2015), De Engelenpoort (2016) en Het begin van de lente (2018).
Meer over Penelope Fitzgerald
Auteurspagina bij uitgeverij Karmijn
Auteursinformatie bij de British Council (Engelstalig)
YouTube interview met Hermione Lee, biografe van Penelope Fitzgerald (ruim 34 minuten).
Discussietips
1. In zijn recensie van de oorspronkelijke uitgave The Beginning of Spring sprak J.J. Peereboom (NRC Handelsblad, 28 oktober 1988) van een ‘zakelijke opengewerkte’ roman, waarmee hij bedoelde ‘dat er veel is weggelaten wat de lezer verwacht te vinden aan achtergronden, omlijstingen en inhouden’. Hoe denk je over die typering? Wat had jij verwacht maar vond je niet? En hoe heb je dat ervaren?
2. Het weglaten van zaken die je als lezer dan zelf moet invullen is een kenmerk van de boeken van Penelope Fitzgerald. Maar deze roman bevat ook de nodige uitweidingen. Over wat voor soort zaken is Fitzgerald juist wel uitvoerig? Wat is je mening over die passages?
3. Schrijfster Katherine McMahon typeert in een artikel in The Independent (2 december 2011) The Beginning of Spring als ‘a Russian doll of a novel’, waaruit steeds maar nieuwe lagen tevoorschijn komen. Wat vind je van deze beschrijving?
4. Welk beeld heb je gekregen van Nellie? Wat zit er achter haar uitspraak ‘Ze krijgen me niet klein’ (hoofdstuk 3) die ze regelmatig doet als Frank haar in Engeland heeft leren kennen?
5. Wat valt op aan de reacties van de kinderen op het vertrek van hun moeder?
6. Hoe kijk je aan tegen het personage Selwyn Crane?
7. Uiteindelijk zorgt Selwyn voor de verklaring van Nellies vertrek. Hoe heb je deze afronding van de plot ervaren? Selwyn zegt tegen Frank dat hij al diverse keren eerder heeft geprobeerd hem te vertellen hoe de zaken lagen. Zie je (achteraf) waar in de roman dat het geval is geweest?
8. Frank probeert de hem achtervolgende Muriel Kinsman te ontlopen en als blijkt dat zij niet weet wie hij is, maakt hij haar ook niet wijzer (hoofdstuk 9). Waarom gedraagt hij zich zo? Hoe kijkt hij er zelf op terug?
9. Na de inbraak in de drukkerij wil de zetter Tjordov zijn ambachtelijke werk niet meer doen en gooit hij zijn benodigdheden in de rivier (p. 136-137). Hoe verklaar je zijn reactie?
10. Op diverse momenten (onder andere p. 161) zegt Frank iets over het feit dat ‘ iedereen zijn zaken kent’. Hoe is dat te verklaren?
11. Welk effect heeft Lisa op Frank? Waarom denkt hij op zeker moment: ‘Ik moet haar koste wat het kost ontregelen’ (p. 170)?
12. Frank bedenkt drie mogelijke redenen voor Charlies aanbod om de kinderen en ook Lisa mee naar Engeland te nemen (p. 168-169). Welke optie vind jij het meest waarschijnlijk?
13. Tijdens het verblijf van Lisa en de kinderen in de datsja wandelt Dolly met Lisa ’s nachts door het woud (p. 193-196) en vindt een raadselachtige ontmoeting plaats. Wat is jouw interpretatie van deze scène? En wat doet deze ervaring met Dolly?
14. Lisa verdwijnt plotseling, na de kinderen op de trein naar huis gezet te hebben. Welk beeld van haar resteert voor jou?
15. Er zijn nogal wat absurdistische scènes in de roman. Welke reactie riepen die bij je op?
16. Hoe heb je de beschrijving van de stad Moskou ervaren? Sommige recensenten zeggen dat de stad haast een personage is in het boek. Hoe ligt dat voor jou?
17. Welke symbolische betekenis zie je in het openen van de luiken van Franks woning, waarmee de roman eindigt? Is het een ‘happy ending’ of zit er een wrange kant aan de optimistische sfeer?
18. In een uitgebreid artikel in The Guardian schrijft Julian Barnes, bewonderaar van het werk van Fitzgerald, dat haar laatste vier (historische) romans (waaronder Het begin van de lente) ‘do not feel anything like "historical novels”’. Vind jij Het begin van de lente een echte historische roman? Waarom wel of niet?
19. Stuart Proffitt, jarenlang de redacteur van Fitzgeralds werk, zei eens over het effect dat haar boeken op hem hadden: ‘The only parallel I could make to the effect it had on me was that of music, that I had felt physically better after reading it.’ In hoeverre herken je daar iets van?
Achtergronden
1. Tolstoj en Stolypin Selwyn Crane is in de ban van Lev Tolstoj (1828-1910), de beroemde schrijver van onder andere Oorlog en vrede en Anna Karenina. Crane voelt zich vooral aangetrokken door Tolstojs inzet om het leven van de arme bevolking te verbeteren. Op Wikipedia vind je uitvoerige informatie over Tolstoj, een uitgebreid profiel vind ook je bij Kristien Warmenhoven. Frank vestigde rond 1911 zijn ‘hoop voor de nabije toekomst van Rusland’ op premier Pjotr Stolypin, die echter in september 1911 werd vermoord.
2. Rusland in 1913 Geert Groot Koerkamp schreef in 2013 een artikel voor Historisch Nieuwsblad waarin hij de economische situatie van Rusland schetst in het jaar waarin de roman speelt.
3. Moskou in 1913 Nigel Fowler Sutton plaatste op YouTube een groot aantal collages met foto’s van Moskou uit de periode 1888-1914, waarvan dit er een is.
4. De zetter Tvjordov heeft zo zijn bedenkingen bij vernieuwingen op zijn werkterrein: de monotype en linotype. Beknopte informatie hierover vind je onder andere bij The Library of Curiosities.
5. Afbeelding van het schilderij An Englishman in Moscow van Kazimir Malevich, gemaakt in 1914.
6. Het Ierse lied dat Charlie zich herinnert (p. 147-148), is de traditional ‘Garden Where the Praties Grow’. De volledige tekst vind je op Irish Songs.
7. Naast alle perikelen rond Nellie, Lisa en de kinderen houdt Frank zich bezig met het drukken en corrigeren van het boek Drie mannen in een boot. Dat is de Nederlandse titel van het oorspronkelijk in Engeland in 1889 verschenen Three Men in a Boat (to say nothing of the dog) van Jerome K. Jerome, dat geldt als een komische klassieker over een bootreis op de Theems. De meest recente Nederlandse uitgave is van 2008.
8. Als Tvjordov Frank komt vertellen dat hij ontslag wil nemen om naar Engeland te gaan, toont hij hem een exemplaar van Tolstojs roman Opstanding. Dit boek uit 1899 gaat over een vorst die als jurylid geconfronteerd wordt met een jonge vrouw die hij ooit zwanger heeft gemaakt en toen heeft weggestuurd met alleen een geldbedrag. Schuldgevoel speelt op en hij probeert de onschuldige vrouw vrij te krijgen. Het boek werd zowel in Rusland als in het westen aanvankelijk gecensureerd, maar uiteindelijk verscheen in Engeland een ongecensureerde versie, ook in het Russisch. Dat boek heeft Tvjordov illegaal in handen gekregen. De meest recente Nederlandse uitgave is die van Kok uit 2013, in de vertaling van Jacob Leclée. Opstanding verscheen ook bij Van Oorschot als deel 8 van de Verzamelde werken van Tolstoj, in de vertaling van Hans Leerink. 
De Leesclubassistent
Lezen is leuk, leerzaam, ontspannend en verrijkend. Dat weten we allemaal. Met anderen praten over boeken in een leesclub biedt voor veel mensen nog wat extra. Je leest boeken die je misschien zelf niet had uitgekozen en doet nieuwe ontdekkingen in gesprekken met anderen. De Leesclubassistent helpt je besprekingen voor te bereiden met discussietips en achtergrondinformatie bij recent verschenen boeken. Het zijn suggesties die aanknopingspunten bieden voor een gesprek, de vragen zijn zeker niet bedoeld als checklist die je af moet handelen. Hopelijk dragen ze bij aan mooie discussies in je leesclub!
Frank Hockx verzorgt de informatie op De Leesclubassistent. Hij was van 2001 tot 2016 hoofdredacteur van Boek-delen, het tijdschrift voor leesclubs. Daarnaast was hij jarenlang hoofdredacteur van de databanken LiteRom (literaire recensies uit dag- en weekbladen) en Uittrekselbank (de naam spreekt voor zichzelf), die in alle Nederlandse bibliotheken beschikbaar zijn. Bij de vrijwilligersorganisatie Senia (www.senia.nl) werkt hij mee aan de 'ontmoetingen rond cultuur' die deze stichting organiseert door mensen bijeen te brengen in leesclubs en muziekluistergroepen en tijdens culturele excursies. Wonend in de Randstad maar met een grote liefde voor Groningen beleeft hij mooie leesavonturen tijdens treinreizen naar en vanuit het noorden.
