De Leesclubassistent | Notendop

Het boek: Notendop

Notendop (2016) is McEwans bijzondere variant op Hamlet van William Shakespeare. Het meest opvallende aspect van de roman is dat het verhaal verteld wordt door een ongeborene.

Terwijl hij nog verblijft in het lichaam van zijn moeder Trudy (bij Shakespeare Gertrude) hoort deze prenatale ´Hamlet´ hoe zij samen met haar zwager Claude (bij Shakespeare Claudius), met wie zij een relatie heeft, het plan beraamt om Trudy´s echtgenoot en de vader van haar ongeboren kind uit de weg te ruimen. De zeer welbespraakte foetus hoort machteloos toe, maar heeft uiteindelijk een bepalende invloed.

In november werd Notendop door het boekhandelspanel van De Wereld Draait Door uitgeroepen tot Boek van de Maand.

De auteur: Ian McEwan

Na een studie Engels en ‘creative writing’ publiceerde Ian McEwan (Aldershot, 21 juni 1948) in 1975 zijn eerste boek, de verhalenbundel De laatste dag van de zomer. Onder die titel verscheen dit debuut eerst in het Nederlands: uitgever Jacob Groot van De Harmonie had enkele verhalen van McEwan gelezen en was de Engelse uitgevers voor met publicatie.

Hoewel hij met zijn eerste verhalenbundels en de romans The Cement Garden (1978) en The Comfort of Strangers (1981) veel succes had, moesten veel lezers ook wel even slikken vanwege de schokkende scènes die ze bevatten. Het leverde McEwan de bijnaam Ian McAbre op.

Vanaf The Child in Time (1987) veranderde dat beeld en inmiddels is McEwan een van de meest vooraanstaande Britse auteurs met een groot aantal romans op zijn naam die zowel bij lezers als critici veel succes kennen. Voorbeelden zijn het met de Booker Prize bekroonde Amsterdam (1998) en de (ook verfilmde) romans Enduring Love (1997) en Atonement (2001). Op komst is de verfilming van On Chesil Beach (2007).

Meer over Ian McEwan
Auteurswebsite
Uitgebreid auteursportret bij The British Council 

Discussietips

1. ‘Alles in Nutshell staat of valt met het antwoord op de vraag of de lezer meegaat met McEwans stunt om het hele boek te laten vertellen vanuit een onwaarachtig perspectief’, stelt recensent Jeroen Vullings in Vrij Nederland (24 september 2016). Hoe heb jij de ‘verteller in de baarmoeder’ ervaren en in hoeverre bepaalt je standpunt hierover ook je waardering voor de roman als geheel?

2. De foetus heeft zijn kennis van de wereld opgedaan via de luisterboeken en radioprogramma’s die zijn moeder Trudy beluistert. In hoeverre vind je Trudy’s interesses geloofwaardig in relatie tot haar daden en verhouding met Claude?

3. ´Ik waan me een onschuldige, maar het lijkt erop dat ik deel van een complot uitmaak (p. 8). ‘Wat ze ook gaat doen, ik ben medeplichtig’ (p. 45), ‘De moordenaars moeten ontkomen’ (p. 163). In hoeverre voelt (en heeft) de ongeborene schuld aan de gebeurtenissen?

4. De initialen van de vader van de foetus zijn J.C. Zie je daarin een bepaalde betekenis als je de laatste alinea van pagina 24 leest en de ‘Halloween-fantasie’ van de foetus op de pagina’s 180 (laatste alinea) tot en met 182?

5. Hoe heb je de beschouwelijke passages ervaren waarin de foetus zijn licht laat schijnen over de toestand in de wereld?

6. De roman speelt zich af in het sterk vervuilde huis waar Trudy nu met Claude woont. Wat is de betekenis van dit decor?

7. Notendop heeft trekken van een thriller. Hoe waardeer je deze kant van het boek?

8. Op p. 103-104 beschrijft de foetus zijn eerste droom. Hoe interpreteer je die?

9. ‘Is ze een vrouw of een muisje?’ (p. 119). Wat is jouw beeld van Trudy?

10. Hoe reageren Trudy en Claude als ze eenmaal hun misdaad gepleegd hebben? Wat zegt het over hen?

11. Op welke manieren speelt literatuur een rol in de roman?

12. De roman eindigt met de gedachten van de netgeborene over de gevangeniscel waarin hij met zijn moeder terecht denkt te komen. De slotzin luidt vervolgens: ‘De rest is chaos’. Hoe interpreteer je dit slot?

Achtergronden en overige tips

1. Notendop is een moderne variant op Shakespeares Hamlet. Voor wie gezamenlijk wil puzzelen: lees een vertaling van deze toneeltekst en probeer de verbanden te leggen. Een recente Nederlandse vertaling, van Peter Verstegen, verscheen in 2013 in de Perpetua-reeks van uitgeverij Athenaeum-Polak & Van Gennep.

2. pagina 19: ‘The Cremation of Sam McGee’ is een gedicht van Robert W. Service (1874-1958). Je vindt de tekst onder andere op de site van de Poetry Foundation.
‘The Waste Land’ is een zeer bekend gedicht van T.S. Eliot (1888-1965) uit 1922. Het is in het Nederlands vertaald door onder anderen Paul Claes (Het barre land, De Bezige Bij, 2007). De originele tekst vind je ook op de site van de Poetry Foundation.

3. pagina 52: ‘Hij vermoordt zijn moeder maar een grijze broek kan ie niet aan’ is een citaat uit Ulysses van James Joyce, in de vertaling van Erik Bindervoet en Robbert-Jan Henkes (Ulixes, 2012).

4. pagina 56: Leviathan is het bekendste boek van de filosoof Thomas Hobbes, uit 1651. Meer hierover op Wikipedia.

5. pagina 92: A Valediction : Forbidding Mourning (‘Afscheid met verbod van treuren’) is een van de bekendste liefdesgedichten van John Donne (1572-1631). De volledige tekst vind je weer bij de Poetry Foundation.
In 2015 verscheen in een zeer kleine oplage van dertig exemplaren bij De Buchelius Pers in Utrecht: Valediction vertaald met daarin een vertaling van Constantijn Huygens en een moderne vertaling van Arjaan van Nimwegen en Helene Reid.

6. pagina 149 en 170: ‘Autumn Song’ is een bekend gedicht uit 1936 van de Engelse auteur W.H. Auden (1907-1973). Op internet zijn diverse uitvoeringen op muziek te vinden. De tekst van het gedicht.
Eveneens pagina 149: Indoor Games near Newbury, een werk van John Betjeman, uit 1948 waarvan op internet diverse voordrachten en uitvoeringen op muziek te vinden zijn. In 1976 werd een film gemaakt met dezelfde titel, geschreven en verteld door Betjeman.

7. pagina 150: Elodie kiest als aandenken aan John een dichtbundel van Peter Porter. Daarin staat het gedicht ‘An Exeguy’, over het verdriet van een man die zijn vrouw verliest. In deze podcast leest McEwan het betreffende gedicht voor, als onderdeel van een reeks ‘Poems That Make Grown Men Cry’.

8. Een passend hapje en drankje bij je bespreking van Notendop? Enkele suggesties:
- De ik-figuur ontwikkelt zich in de baarmoeder tot wijnkenner, dankzij de gretige wijnconsumptie van Trudy. De tips voor een passend glaasje tijdens je bespreking worden je door de kleine vinoloog aangereikt (zie p. 36, 51, 54 en 139 bijvoorbeeld). De ongeborene heeft wel een dure smaak.
- Het ‘moordwapen’ in de roman is een smoothie, bestaande uit banaan, ananas, appel, munt en tarwekiemen. Laat de glycol die Trudy en Claude toevoegen achterwege en je houdt je leesclub compleet.
- Een van de vele toespelingen op Shakespeares verhaal van de Deense prins Hamlet, is het feit dat Claude een Deense afhaalmaaltijd bestelt: open sandwiches, zure haring, gebraden vlees (p. 129). Een Deens tintje aan je bijeenkomst? Op Denemarken.nl vind je enkele recepten.

9. Op de website van McEwan (en op YouTube) zijn diverse (video-)interviews te vinden rond Notendop, onder andere een uitgebreid interview (65 minuten) van Steven Pinker, hoogleraar psychologie aan Harvard University, met Mc Ewan.

10. De Leesclub Van Alles organiseert op 7 maart in Utrecht een avond rond Notendop, waarop Shakespearevertaler Bas Belleman vertelt over de relatie tussen Hamlet en Notendop. Meer informatie

De Leesclubassistent

Lezen is leuk, leerzaam, ontspannend en verrijkend. Dat weten we allemaal. Met anderen praten over boeken in een leesclub biedt voor veel mensen nog wat extra. Je leest boeken die je misschien zelf niet had uitgekozen en doet nieuwe ontdekkingen in gesprekken met anderen. De Leesclubassistent helpt je besprekingen voor te bereiden met discussietips en achtergrondinformatie bij recent verschenen boeken. Het zijn suggesties die aanknopingspunten bieden voor een gesprek, de vragen zijn zeker niet bedoeld als checklist die je af moet handelen. Hopelijk dragen ze bij aan mooie discussies in je leesclub!

Frank Hockx verzorgt de informatie op De Leesclubassistent. Hij was van 2001 tot 2016 hoofdredacteur van Boek-delen, het tijdschrift voor leesclubs. Daarnaast was hij jarenlang hoofdredacteur van de databanken LiteRom (literaire recensies uit dag- en weekbladen) en Uittrekselbank (de naam spreekt voor zichzelf), die in alle Nederlandse bibliotheken beschikbaar zijn. Bij de vrijwilligersorganisatie Senia (www.senia.nl) werkt hij mee aan de 'ontmoetingen rond cultuur' die deze stichting organiseert door mensen bijeen te brengen in leesclubs en muziekluistergroepen en tijdens culturele excursies. Wonend in de Randstad maar met een grote liefde voor Groningen beleeft hij mooie leesavonturen tijdens treinreizen naar en vanuit het noorden.

Eerdere leesclubtips
Penelope Fitzgerald - De Engelenpoort
Vrouwkje Tuinman - Afscheidstournee