De Leesclubassistent | Pastorale van Stephan Enter
Over het boek
Pastorale speelt in 1985 in het sterk op Barneveld lijkende dorp Brevendal, tijdens een warme zomer. Hoofdpersonen zijn studente Louise, die zich heeft ‘ontworsteld’ aan haar gereformeerde opvoeding (althans dat denkt ze) en zich afzet tegen iedere vorm van religie, en haar jongere broer Oscar, die nog thuis woont en uitkijkt naar het moment dat hij zal gaan studeren. Louise keert voor de zomer terug naar haar ouderlijk huis en merkt dat de (lyrisch beschreven) landelijke omgeving en de herinneringen aan haar jeugd haar nog sterk met Brevendal, haar zeer gelovige moeder en zich in zijn studeerkamer terugtrekkende vader verbinden.
Zowel Louise als Oscar beleven tijdens deze zomer een nieuwe vriendschap: Louise ontmoet Maarten, de zoon van de nieuwe dominee en Oscar raakt bevriend met zijn Molukse klasgenoot Jonkie en komt onder de indruk van diens zus Dona. Hij wordt zich zo bewust van het leven van de grote Molukse gemeenschap die Brevendal kent, en leert de frustraties kennen van de na de onafhankelijkheid van Indonesië naar Nederland overgebrachte oud KNIL-militairen en hun gezinnen. Hen was beloofd dat zij na een tijdelijk verblijf in Nederland zouden terugkeren naar hun eigen onafhankelijke republiek.
Hoewel de aandacht voor de psychologie van de personages, met name Louise en Oscar, centraal staat is Pastorale dus óók een roman met een maatschappijkritische kant en een roman over het in de Nederlandse naoorlogse literatuur vertrouwde thema van loskomen van een streng religieuze opvoeding.
YouTube
Het boekenpanel in De Wereld Draait Door roept Pastorale uit tot Boek van de maand november 2019. De bespreking van Pastorale begint na 8 minuten en 10 seconden.
Over de auteur
Stephan Enter (1973) vertelt in interviews liever niet veel over zijn persoonlijk leven. Maar door de jaren heen is duidelijk geworden dat hij deels in (de omgeving van) Barneveld opgroeide in een gereformeerd milieu. Barneveld figureert in diverse van zijn boeken onder de naam Brevendal. Hij studeerde Nederlands en Keltische Cultuur en Letterkunde in Utrecht.
In 1997 verscheen zijn verhaal ‘Macho’ in het tijdschrift Tirade. Dat verhaal is terug te vinden in zijn debuutbundel Winterhanden uit 1999, waarmee hij werd genomineerd voor de Libris Literatuur Prijs, de Gerard Walschap Prijs en de Debutanten Prijs. Zijn in 2004 verschenen eerste roman, Lichtjaren, werd voor de twee eerstgenoemde prijzen wederom genomineerd.
Nominaties voor diverse literaire prijzen waren er ook voor de nadien verschenen romans Spel (2007), Grip (2011) en Compassie (2015). Grip werd bekroond met de Gouden Boekenuil Publieksprijs en de F. Bordewijkprijs. In 2012 kreeg Enter van de stad Utrecht voor zijn hele oeuvre de jaarlijks toegekende C.C.S. Crone-prijs.
Discussietips
1. Welk beeld heb je gekregen van de relatie tussen Louise en Oscar?
2. Hoe zien respectievelijk Oscar en Louise hun ouders? En welke invloed hebben die op elk van hen?
3. Louise vraagt zich af wat haar vader van zijn huwelijk denkt en of hij zo excentriek was geworden doordat hij ongelukkig was (p. 160). Hoe zie jij hem?
4. Louise ervaart steeds als ze terugkeert in Brevendal een verbondenheid (‘met het landschap of zelfs nog letterlijker met de grond eronder’, p. 20) waarvan ze zich afvraagt wat het precies is. Wat is het volgens jou?
5. De man die Louises minnaar wordt, benadert ze op een aparte manier in een boekhandel (p. 51). Als hij haar vraagt naar het waarom van haar actie, antwoordt ze: ‘Uit plichtsbesef.’ Hoe verklaar je dat antwoord?
6. Louise denkt tijdens de zomer in Brevendal regelmatig aan de opmerking van haar minnaar dat haar woede over haar opvoeding haar tot gevangene maakt van degene tegenover wie je die woede koestert. In hoeverre heeft hij gelijk als je het boek overziet?
7. Hoe heb je de beschrijving van Louises afkeer van religie ervaren? Wat vind je in het algemeen van Enters weergave van het christelijk milieu?
8. In de roman lopen de verhaallijnen rond Louise en Oscar lange tijd naast elkaar. In hoeverre zie je overeenkomsten tussen de twee verhaallijnen? Vond je een van de twee interessanter of mooier dan de ander? Zo ja, hoe kwam dat?
9. Als Louise meedoet aan het wedstrijdje duiken (p. 91-92) schiet een psalm door haar hoofd. Welke betekenis geef je aan deze scène?
10. Na Oscars tweede bezoek aan het huis van Jonkie vraagt Dona hem dringend niet meer te komen. Waarom?
11. Wat heeft de kennismaking met Maarten voor effect op Louise?
12. ‘Misschien was het echte einde van je kindertijd wel de eerste keer dat je overvallen werd door de indruk dat de dagen zich aaneen hadden geregen’, denkt Louise als ze met haar moeder en Oscar de kerkdienst bezoekt (p. 133). Wat vind je van deze formulering?
13. Oscar constateert als hij komt eten bij de familie Matupessy (p. 143) dat deze mensen iets bezitten ‘wat andere mensen in het dorp missen’ en dat ‘wat het ook was’ hem had aangestoken. Hoe zou je benoemen wat Oscar ervaart?
14. In een interview met Trouw zegt Enter onder meer: ‘De Molukse zaak was mijn uitgangspunt. Dit boek moest gaan over de onmacht en de woede die de Molukkers voelen omdat ze door iedereen zijn bedonderd, niet alleen door Nederland, maar ook door Indonesië en de Verenigde Naties.’ In hoeverre vond je dit in Pastorale centraal staan? Hoe heb je dit aspect van de roman ervaren?
15. Tijdens haar roeitochtje met Maarten denkt Louise terug aan hoe ze als kind veel heftiger dan andere kinderen reageerde op het verhaal uit de Bijbel over Abraham die zijn zoon Isaäk wilde offeren (p. 166). Wat zegt die reactie van destijds over haar?
16. Het hoofdstuk waarin Louise met Maarten zijn oma bezoekt, eindigt met een discussie tussen hen over (de waarde van) geloven. Hoe denk je over de argumenten van beiden?
17. Jonkie gedraagt zich alsof hij er plezier in heeft hem als boezemvriend te behandelen, constateert Oscar (p. 179). Wat beweegt Jonkie?
18. Als ze samen op de kerktoren staan, vertelt Jonkie aan Oscar meer over hoe het voor hem is als Molukker in Brevendal. Welk beeld krijg je zo van hem?
19. ‘Inmiddels begreep ze wat de boosheid van gelovigen betekende: je woelde in hun onzekerheid’, bedenkt Louise (p. 231). Hoe denk jij over haar conclusie?
20. Wat wil Louise bereiken met het verhaal dat ze in de kindernevendienst vertelt (p. 234-235)? En wat is het effect? Hoe heb je deze scène ervaren?
21. Tegen het eind van de roman bedenkt Oscar dat Louise zich misschien druk maakt om de verkeerde dingen (p. 263). Wat denk jij?
22. Als haar moeder haar vertelt dat ze het vrijwilligerswerk in de kerk kwijtraakt, is dat voor Louise een beslissend moment in de relatie met haar moeder (p. 274-275). Waarom?
23. Wat is de rol van de kat Doortje tegen het eind van de roman?
24. Wat is het belang geweest voor Louise en Oscar van hun vriendschap met respectievelijk Maarten en Jonkie? In hoeverre is de zomer die het boek beschrijft een bepalende zomer geweest voor hen denk je?
25. In interviews (onder andere in VPRO Boeken, zie onder ‘Achtergronden’) verzet Enter zich tegen de interpretatie dat Pastorale een boek is over vrijheid. Voor hem is het een boek over wrok. Hoe heb jij het gelezen?
26. Enter wordt bij ieder boek geprezen om zijn stijl. In de video van het DWDD-boekverkoperspanel hierboven wordt gesproken over ‘gebeeldhouwde zinnen’ en ‘metaforen om van te smullen’. Herken je je eigen oordeel in deze typeringen? Wat zijn voorbeelden van zinnen die er voor jou uitspringen? Hoe heb je de natuurbeschrijvingen in de roman ervaren?
Tip: Vind je het lastig om te praten over stijl en een oordeel te formuleren? Op de website van Maarten Dessing vind je het artikel Hoe te leren praten over stijl dat hiervoor handvatten biedt.
Achtergronden
1. Stephan Enter te gast in VPRO Boeken van 10 november 2019.
2. Tzum-podcast over Pastorale.
3. In deze aflevering van de NPO Radio 1 Boekenpodcast bespreekt Jeroen Vullings Pastorale.
4. Interview met Enter over Pastorale in de Barneveldse Krant.
5. Op Vimeo vind je de animatie die Sophia Twigt maakte bij Pastorale naar aanleiding van de uitverkiezing tot Boek van de Maand bij De Wereld Draait Door.
6. De Hebban-leesclub rond Pastorale.
7. Meer op Hebban rond Pastorale.
De Leesclubassistent
Lezen is leuk, leerzaam, ontspannend en verrijkend. Dat weten we allemaal. Met anderen praten over boeken in een leesclub biedt voor veel mensen nog wat extra. Je leest boeken die je misschien zelf niet had uitgekozen en doet nieuwe ontdekkingen in gesprekken met anderen. De Leesclubassistent helpt je besprekingen voor te bereiden met discussietips en achtergrondinformatie bij heel verschillende boeken. Het zijn suggesties die aanknopingspunten bieden voor een gesprek, de vragen zijn zeker niet bedoeld als checklist die je af moet handelen. Hopelijk dragen ze bij aan mooie discussies in je leesclub! Wie is De Leesclubassistent?
Frank Hockx verzorgt de informatie op De Leesclubassistent. Hij was van 2001 tot 2016 hoofdredacteur van Boek-delen, het tijdschrift voor leesclubs. Daarnaast was hij jarenlang hoofdredacteur van de databanken LiteRom (literaire recensies uit dag- en weekbladen) en Uittrekselbank (de naam spreekt voor zichzelf), die in alle Nederlandse bibliotheken beschikbaar zijn. Bij de vrijwilligersorganisatie Senia werkt hij mee aan de 'ontmoetingen rond cultuur' die deze stichting organiseert door mensen bijeen te brengen in leesclubs en muziekluistergroepen en tijdens culturele excursies. Daarnaast werkt hij mee aan Boekenpost, het tijdschrift voor alle boekenliefhebbers dat ook veel informatie biedt voor leesclubs, en Boekblad, het vakblad voor boekhandel en uitgeverij.
Leesdossiers-kanaal
Frank Hockx is De Leesclubassistent. Via dit kanaal helpt hij lezers boeken te vinden die uitermate geschikt zijn voor leesclubs én gidst hij scholieren door de wereld van het Lezen voor de Lijst door middel van uitgebreide leesdossiers over populaire romans.
