De Leesclubassistent | Ze zullen denken dat we engelen zijn
Over het boek
Op een zonnige zondag laat in het jaar zit Alfred Ellerau op een terras. Naast hem komt een vrouw zitten die hem een hand geeft en zich voorstelt als Prunella. Op dat moment rijdt een geldauto over het plein, her en der mensen omverrijdend, en boort zich in de gevel van het café aan de overkant. Vervolgens verschijnt een busje op het toneel waaruit mannen springen die de omstanders onder vuur nemen.
Tussen alle doden worden Alfred en Prunella levend aangetroffen, de handen nog in elkaar. Verbijsterd en verward zoeken zij elkaar in de dagen die volgen diverse keren op, onhandig worstelend met hun gevoelens. De lezer krijgt alles mee vanuit het perspectief van ik-verteller Alfred. In zijn eenzame leven is zijn baan als chauffeur van kinderen met een beperking voor hem het belangrijkste houvast. Maar de aanslag brengt juist op dat punt gevolgen met zich mee.
Deze vijfde roman van Bert Natter is een vlot lezende geschiedenis waarin het niet alleen draait om de gevolgen van een aanslag maar vooral om de betrouwbaarheid van herinneringen. Geleidelijk wordt duidelijk dat Alfred al voor de aanslag een getraumatiseerde man was.
YouTube - Bert Natter vertelt over de roman tijdens een interview in de bibliotheek van Baarn.
Over de auteur
Bert Natter (Baarn, 1968) publiceerde in de jaren negentig met zijn maatje Ronald Giphart onder andere Kwadraats groot literair lees kijk knutsel en doe vakantie boek en het baldadige Willem de Dikke over ‘de avonturen van onze kroonprins’. Daarnaast schreef hij enkele (jeugd)boeken over geschiedenis, onder andere over Rembrandt en Michiel de Ruyter.
Zijn eerste roman, Begeerte heeft ons aangeraakt, verscheen in 2008 en werd bekroond met de Selexyz Debuutprijs en de Lucy B. en C.W. van der Hoogt-prijs. Vier jaar later volgde Hoe staat het met de liefde?
In 2015 publiceerde Natter twee romans die hem veel erkenning brachten. Remington haalde de longlist van de ECI Literatuurprijs 2015 en de Libris Literatuur Prijs 2016, het ruim zeshonderd pagina’s dikke Goldberg haalde de shortlist van de ECI Literatuurprijs 2016.
De website van Bert Natter
Discussietips
1. Beelden van terroristische aanslagen kennen we helaas maar al te goed. Hoe vind je dat Natter een dergelijke gebeurtenis in woorden vangt op de eerste pagina’s van de roman? Wat vind je van de opmerking van recensent Thomas de Veen (NRC Handelsblad, 19 januari 2018) dat een beschrijving van een dergelijke situatie allemaal clichés met zich meebrengt, waardoor een terroristische aanslag op het eerste gezicht niets voor de literatuur is?
2. Waarom wil Alfred op het plein blijven na de aanslag (p. 20)?
3. Welk beeld heb je gekregen van Prunella?
4. In hoeverre vind je het voorstelbaar dat Alfred en Prunella elkaar opzoeken?
5. ‘De kinderen hebben me door’ (p. 40), denkt Alfred als hij Prunella thuis aflevert. Wat bedoelt hij?
6. Wat zegt het over Alfred dat hij zijn bus op de dag van de aanslag heeft geparkeerd voor het huis waar hij met Ellen woonde? In hoeverre zie je nog meer handelingen van Alfred die je op dezelfde wijze kunt verklaren?
7. In een aantal fragmenten herinnert Alfred zich zijn vader en moeder. Welk beeld heb je gekregen van zijn jeugd? Hoe interpreteer je de droom die Alfred beschrijft op pagina 77-78?
8. Zowel in het verhaal van Alfred als in opmerkingen van andere personages (Jon, F. Lutz) – die je hoort via Alfred – worden toespelingen gemaakt op Alfreds verleden. Welk beeld heb je hieruit gereconstrueerd? In hoeverre is Alfred ergens schuldig aan? En in hoeverre voelt hij zich schuldig?
9. Als lezer zie je alles vanuit het ik-perspectief van Alfred, die vertelt in de tegenwoordige tijd. Wat voor effect heeft dit? Op welk(e) moment(en) ging je twijfelen aan zijn verhaal?
10. De hele roman door verstaat Alfred de namen niet van mensen die zich aan hem voorstellen. Hoe interpreteer je dit gegeven?
11. Hoe heb je de beschrijving van de kinderen met beperking ervaren (bijvoorbeeld op pagina 194)?
12. Alfred rijdt met Prunella langs de instelling waar een van ‘zijn’ kinderen woont (p. 152-153). Waarom?
13. Welk beeld heb je gekregen van Alfreds vriendschap met Peter?
14. Wat vind je van de ontknoping van de thrillerlijn in de roman, de ontdekking die Alfred doet op de camerabeelden?
15. Tegen het eind van de roman ontmoet Alfred in het ziekenhuis de verpleegkundige die hem na de aanslag verbonden heeft. Hij laat haar haar verhaal doen over die dag. Wat draagt een scène als deze bij aan het beeld dat je van Alfred hebt gekregen?
16. Natter heeft de roman opgebouwd uit korte tot zeer korte titelloze hoofdstukken of scènes. Hoe heb je deze structuur ervaren? Volgens Guus Bauer in een recensie op Literatuurplein past deze vorm goed bij het karakter van Alfred. Wat vind jij?
17. Aan het eind van het interview in VPRO Boeken (zie onder ‘Achtergronden’) zegt Natter dat hij de lezer de ruimte geeft om te bedenken hoe het verder gaat/afloopt met Alfred. Welk vervolg geef jij aan de laatste pagina?
18. In zijn recensie van de roman in De Groene Amsterdammer (25 januari 2018) zegt Kees ’t Hart dat Natter geen ‘pathetische termen’ gebruikt en in de beschrijving van de aanslag ‘doelbewust een ingehouden stijl’ hanteert. Recensent Arie Storm spreekt in Het Parool (27 januari 2018) dat de lezer ‘kitsch, heel veel kitsch’ te verduren krijgt. Hoe typeer – en waardeer – jij Natters schrijfstijl?
19. Beide recensenten verschillen ook van mening over de ontknoping. Storm schrijft: ‘Aan het eind is alles opgelost. Het geheim is geen geheim meer. Maar er is ook geen mysterie meer. (…) Ze zullen denken dat we engelen zijn is een clichématig geschreven thriller.’ Kees ’t Hart spreekt van ‘de geheimzinnige dood van zijn vrouw die verder onduidelijk blijft’. Met welk gevoel sloeg jij het boek dicht?
Achtergronden
1. Het motto is een zin uit het libretto van de opera Peter Grimes van Benjamin Britten uit 1945. Het libretto is geschreven door Montagu Slater. Een fragment van een uitvoering vind je op Vimeo.
2. Bert Natter te gast bij VPRO Boeken naar aanleiding van deze roman. Het interview begint na 15 minuut 35 seconden.
3. Lees een fragment uit de roman op Hebban.
4. Hebban-lezers over Ze zullen denken dat we engelen zijn. 
De Leesclubassistent
Lezen is leuk, leerzaam, ontspannend en verrijkend. Dat weten we allemaal. Met anderen praten over boeken in een leesclub biedt voor veel mensen nog wat extra. Je leest boeken die je misschien zelf niet had uitgekozen en doet nieuwe ontdekkingen in gesprekken met anderen. De Leesclubassistent helpt je besprekingen voor te bereiden met discussietips en achtergrondinformatie bij recent verschenen boeken. Het zijn suggesties die aanknopingspunten bieden voor een gesprek, de vragen zijn zeker niet bedoeld als checklist die je af moet handelen. Hopelijk dragen ze bij aan mooie discussies in je leesclub!
Frank Hockx verzorgt de informatie op De Leesclubassistent. Hij was van 2001 tot 2016 hoofdredacteur van Boek-delen, het tijdschrift voor leesclubs. Daarnaast was hij jarenlang hoofdredacteur van de databanken LiteRom (literaire recensies uit dag- en weekbladen) en Uittrekselbank (de naam spreekt voor zichzelf), die in alle Nederlandse bibliotheken beschikbaar zijn. Bij de vrijwilligersorganisatie Senia (www.senia.nl) werkt hij mee aan de 'ontmoetingen rond cultuur' die deze stichting organiseert door mensen bijeen te brengen in leesclubs en muziekluistergroepen en tijdens culturele excursies. Wonend in de Randstad maar met een grote liefde voor Groningen beleeft hij mooie leesavonturen tijdens treinreizen naar en vanuit het noorden.
