De Nederlandstalige steampunk komt op stoom

Steampunk grijpt terug op verhalen zoals Jules Verne en H.G. Wells die schreven, en combineert die inspiratie vaak met andere genre-elementen uit de 19de eeuw. Van Sherlock Holmes tot Frankenstein. Niet zelden maken steampunkschrijvers gebruik van alternatieve historische scenario’s. Als films worden steevast Wild Wild West, The league of extraordinary gentlemen en La cité des enfants perdus genoemd. Visueel is het een sterk genre, met zijn stoommachines, koperen accessoires en tandraderen. Heren met monocles en geruite vesten, dames ingesnoerd in korset, voorzien van waaier en parasol. Het genre komt in al haar victoriaanse pracht zeer tot bloei onder cosplayfanaten.

Het genre is een niche waar ook in Nederland in geschreven wordt en nu is er een bundel met Nederlandse steampunkverhalen. Samensteller Jack Schlimazlnik nam het initiatief voor deze bundel na een oproep voor meer gratis materiaal om lezers met Nederlandstalige fantastiek te laten kennismaken. Die oproep werd gedaan door schrijver Peter Kaptein, die zich opwerpt als aanjager van fantastiek in de Lage Landen. Een loffelijk streven, zeker als het leidt tot dit soort bundels. Het e-book wordt via Smashwords gratis in de markt gezet om een breed lezerspubliek met Nederlandse genreschrijvers kennis te laten maken.

Steampunk mag dan wel een niche zijn, Nederland is er, met zijn vroege industrialisatie, bij uitstek geschikt voor. Het Keezending uit de titel is een van de eerste stoomgemalen van Nederland en staat symbool voor de inspiratie die de schrijvers in eigen land hebben gevonden voor hun verhalen, geschoeid op negentiende-eeuwse, industriële leest.

Het zijn allemaal goede tot zeer goede verhalen, van schrijvers die vaak bij schrijfwedstrijden hoge ogen gooiden en meerdere publicaties op hun naam hebben staan. Het openingsverhaal, Op vlinderjacht van Boukje Balder, is een mooi menselijk drama, waarin zowel een sense of wonder wordt opgewekt als de stoomtechniek een hoofdrol speelt. En die combinatie is wat je van steampunk mag verwachten. Daarna volgen verhalen waarvan het merendeel echte steampunk uit de lage landen is, zoals ook in de inleiding en door de titel beloofd wordt. Stoommachines in een polderlandschap; zeppelins en horlogerieën; smog en opkomende industrialisatie; klassenverschillen en de sfeer van rokerige herenclubs. Het passeert allemaal de revue – in gepaste Nederlandse snit. Pokeren om Meijers Verschiller en Kooske de KLeMhoer is een sfeervol en scherp getekend verhaal van Dirk Bontes. Waar is Dolf? van Fred Rabouw is heuse griezel-steampunk op de Veluwe. Initiatiefnemer Jack Schlimazlnik weet met het tragische De held van Hunzelo de essentie van steampunk te vangen en hij laat zien dat hij zelf ook zondermeer een plek in deze bundel verdient. Het verdienstelijke De tandwielen van fortuin van steampunkblogger Dankaert Lexicon is als een-na-laatste verhaal de hekkensluiter in de reeks complete en ‘zuivere’ steampunkverhalen. De behandelde thema’s raken de kern van het genre: verlies van de menselijke maat bij technische vooruitgang. Hoewel er natuurlijk accentverschillen zijn, is de sfeer en wereldtekening consistent.

De andere verhalen vallen om uiteenlopende redenen een beetje uit de toon. Ze worden wel steeds geflankeerd door twee verhalen uit de bovenstaande reeks, waardoor er voor de bundel als geheel een solide steampunkachtig bouquet ontstaat, maar dat kan niet verhullen dat dat er soms erg vrij met de definities van het genre is omgesprongen.

De Zwarte Zon, van Pieter Van de Walle speelt in een versie van het Romeinse rijk, waar de trein en de telefoon net hun intrede hebben gedaan. Een vlot geschreven verhaal. Dat de enige zwarte man in het verhaal ook de verrader is, heeft een connotatie die heden ten dage niet gepast is, ook niet (of juist niet) in een alternatieve historie. Een spijtige misser in een verder prima verhaal. Mina Milenec, voor mijn lief van Astrid Marijn is een aanstekelijk Dark Romance-verhaal. De steampunkelementen figureren slechts als decorstukken, terwijl je als lezer lekker mee zwijmelt. Het verhaal Leercurve van Kelly van der Laan is op zichzelf boeiend en goed geschreven, maar hier vallen helemaal geen steampunkelementen in te ontdekken. De bundel sluit af met Witkop op het randje van de echte dood van Terrence Lauerhohn. Het is wel echte steampunk, maar helaas slechts een fragment van een groter, nog niet uitgebracht werk. Het smaakt wel naar meer. De eigenzinnige en humoristische vertelstijl van Lauerhohn past prima bij de visueel krachtige steampunksetting.

Redactioneel laat de bundel te wensen over. Ieder verhaal telt wel een paar fouten en kent zinnen of passages die voor verbetering vatbaar zijn. Bij een gratis gelegenheidsbundel zonder professionele eindredactie mag je daar mild over zijn. Het is nog altijd op het niveau waarop de meeste self-publishing teksten (soms ook met professionele redactionele begeleiding) de wereld in worden gezonden. Niettemin: bij het geven van het eindoordeel van drie sterren is het de voornaamste reden dat die ene ster meer er niet in zit. Want als geheel genomen is de bundel zeer het lezen waard.

Het enige echt zwakke punt is dat voor wie na het lezen van de bundel zin heeft gekregen in meer steampunk van Hollandse bodem, geen dikke stapel boeken ligt te wachten. Er is wel werk van alle genoemde auteurs verkrijgbaar, maar dat is lang niet allemaal steampunk. Er zijn, bij mijn beste weten, nog geen Nederlandse steampunkromans verschenen. Het roept de vraag op wat er nu eigenlijk gepromoot wordt, en waartoe de bundel is uitgebracht.

Het leesgenoegen is er gelukkig niet minder om, maar nu is het speuren naar verhalen (op smashword en in diverse bundels) of geduldig wachten tot Lauerhohn zijn Witkop-epos voltooid.

Download je exemplaar van In de schaduw van het Keezending of bekijk andere promotiebundels.