De rechten van een lezer

Lang geleden - in een vorig leven lijkt het nu - werkte ik op een basisschool waar zowat alle kinderen van lezen hielden. Er was een goedgevulde bieb en het was helemaal niet ongewoon dat leerlingen in de hoogste klas per week een of twee boeken lazen, zowel op school als thuis. Het was traditie dat het laatste deel van de vrijdagmiddag voor het voorleeskwartiertje was bestemd en dat liep regelmatig uit naar twintig minuten of een half uur. Lezen was fijn, algemeen erkend belangrijk en de gewoonste zaak van de wereld.

Maar toen ik na een paar jaar overstapte naar het voortgezet onderwijs was ik compleet verbijsterd door de ontdekking dat de leeslust van de leerlingen volstrekt verdampt bleek. Nog erger: het omgekeerde bleek de norm. Ze hielden niet van lezen, mijn nieuwe leerlingen. Meisjes bleken het af en toe wel vol te houden, maar jongens was de lust voor boeken vergaan.

Gelukkig hadden knappe koppen een hulpprogramma bedacht: leesbevordering met Jonge Lijsters en Boektoppers. Goedkoop en gemakkelijk. Maar zoals het vaker gaat bij plannen die knappe koppen parachuteren: het werkte niet. Nog sterker: vaak werden er titels aangeboden die ooit lekker verkochten en nu met een laatste stuiptrekking in een goedkope uitvoering aan de scholen werd gesleten. Met leesbevordering had het geen moer te maken; het was ordinaire omzetbevordering voor de uitgevers. Het begeleidend foldermateriaal focuste voor 100% op het gemak voor de docent: u hoeft alleen maar namen door te geven. Geen administratieve rompslomp. Dat doet de uitgever voor u…

Mijn hoop groeide bij de introductie van jeugdboeken waarin ene Rob Staalman de hoofdrol speelde. Hij was een leeftijdgenoot, kende dezelfde perikelen en strubbelingen als mijn leerlingen en beleefde bovendien adembenemende avonturen. Het kostte veel moeite om de schoolleiding zover te krijgen dat de hele serie aangekocht mocht worden. Want ja, er zat geen stickertje met ‘literatuur’ op. Na een paar maanden volgde er echter een tweede bestelling, want ook  jongens (!) op de Havo en het Vwo informeerden ernaar…

Dat was uiteraard de verdienste van de auteur: Ruard Lanser. Nooit van gehoord? Ik ook niet, toen, maar zijn ambachtelijke techniek om jonge lezers in een verhaal mee te sleuren nam ik toch maar over. Toen ik later een afstudeerscriptie schreef (jawel: 'leesbevordering') ontdekte ik via uitgeverij De Fontein dat het een pseudoniem was van thrillerauteur Felix Thijssen. Ik leerde hem daarna kennen via het GNM, het Genootschap van Nederlandstalige Misdaadauteurs. Hij glunderde toen ik het hem vertelde tijdens ons jaarlijks Mystery Dinner. 'Kijk, daar doe je het voor,' zei hij. 'Na zo'n precious moment kunnen we er weer weken tegen!'

Er is nog steeds geen leesbevorderingsbeleid, ook al beweren sommigen ijverig het tegendeel. Af en toe is er een auteur die niet alleen fraaie jeugdromans publiceert maar ook zinnige ideeën op papier zet, zoals Aidan Chambers of Daniël Pennac. De laatste – helaas volstrekt onbekend in ons land – heeft mijn hart gestolen met zijn Tien Rechten Van De Lezer. Ik wil ze graag hier opsommen in de hoop dat ze jullie ook raken.

(…)Want als wij willen dat onze zoon, onze dochter, onze leerling, onze jeugd aan het LEZEN slaat dan is het nodig dat we hun tien rechten toestaan en hen daarin ook steunen. (…) *  

1) Het recht NIET te lezen – persvrijheid betekent niet dat er een verplichting tot lezen zou zijn.
2) Het recht pagina’s OVER TE SLAAN – het is beter om te genieten van de bladzijden waaraan je plezier beleeft.
3) Het recht een boek NIET uit te lezen.
4) Het recht een boek MEER DAN EEN KEER te lezen. Herhaald lezen is herhaald genot.
5) Het recht om ZELF te kiezen wat je lezen wilt.
6) Het recht om tekst te INTERPRETEREN zoals je dat zelf wilt. Wat anderen ervan vinden is hun zaak.
7) Het recht OVERAL te lezen waar je maar wilt.
8) Het recht KRISKRAS te lezen. Vooruit, achteruit, in je eigen volgorde.
9) Het recht om HARDOP te lezen. Niet alleen met publiek, maar ook zonder.
10) Het recht om te ZWIJGEN en de inhoud van een boek te koesteren als een geheim.  

Natuurlijk is het – dat is een aanvulling van mijzelf – ook heel fijn om het lezen van een boek te beleven als een VERZETSDAAD. Er zijn genoeg boeken, zeker als ze geafficheerd worden als Young Adult, die over onderwerpen en personen gaan waar ouders en docenten van gruwen. Weet dan nu dat je met de Tien Rechten Van De Lezer in de hand tegen iedereen kunt zeggen: dit is wat ik lees. Als iemand aanneemt dat jij bent ‘wat je leest’ realiseer je dan dat men een denkfout maakt. Lezen verrijkt je wereld - ik kan niets bedenken wat daar verkeerd aan zou zijn.  

John Brosens
Auteur van thrillers en jeugdromans
www.johnbrosens.com   

* Uit ‘Comme un roman’ (Paris, Editions Gallimard, 1992)