De vraag: Hebben boeken een kortere levensduur dan tien jaar geleden?

De vraag

Mariska Brouwer uit Weert vraag zich sinds ze de column van Arjen Fortuin in het NRC heeft gelezen af of de levensduur van een boek tegenwoordig echt korter is dan tien jaar geleden. Het boek van Roman Helinski is vast niet het enige goed besproken boek dat in korte tijd wordt verramsjt.

Het onderzoek

Wat is ‘ramsj’ precies?

Het van oorsprong Jiddische woord ramsj heeft als algemene betekenis: ongeregeld goed of rommel. Het begrip ramsj hanteert men in het bijzonder voor boeken die tegen afbraakprijzen op de markt gebracht worden: het zogenaamde modern antiquariaat.

Een stukje basiskennis. Nu beginnen we bij het begin. Eind februari schreef Arjen Fortuin een column in het NRC wat de gemoederen vooral in de boekenwereld een tijdje in z’n greep hield. Een tijdje, want zoals tegenwoordig alles van korte levensduur lijkt te zijn, was ook het effect van Fortuins column kort en stierf het nog voordat het was ontaard in een flinke rel. Want dit schreef hij op 26 februari 2016:

'Hoe kort leeft een boek? Op Facebook meldde Roman Helinski dat zijn uitstekende debuutroman Bloemkool uit Tsernobyl zou worden verramsjt, amper twee jaar na verschijning. Het is niet eens een uitzondering, maar toch: ik weet dat boekhandelaren om de haverklap hun planken schoonvegen en dat uitgevers bezuinigen op opslagkosten, maar dat Helinski’s bloemkolen al worden doorgedraaid voor hij zijn tweede boek heeft geschreven, is wel heel cru. Vandaar dat ik het Cauliflower Conservation Project heb opgericht, kortweg CCP. Dat stelt zich ten doel om de levensduur van verramsjte boeken te verlengen. Daartoe kocht ik tien exemplaren van Bloemkool uit Tsjernobyl die ik gratis weggeef aan iedereen die belooft het a) te lezen en b) het minstens tien jaar in leven te houden, in de eigen kast of die van een ander.'

De verramsjte bloemkolen vroegen om actie, die er kwam in de vorm van deze door Fortuin zelf gesponsorde weggeeffactie. Maar geef je op deze manier het boek werkelijk een langere levensduur of moeten we dit gewoon beschouwen als een sympathieke actie van een collega? Het minstens tien jaar in leven houden van een boek lijkt een werkelijkheid uit de vorige eeuw te zijn; grootspraak uit grootmoedertijd. In een tijd waarin ons concentratievermogen lijkt te zijn geslonken tot de duur van een Appje en een reactie op een Facebookbericht of mail een levensduur heeft van hooguit 24 uur moet je dan als auteur niet gewoon blij zijn als je roman “pas” na twee jaar wordt verramsjt?

We maakten eerst een rondje langs de boekhandel. Want als ze ergens weten hoe lang boeken ongeveer in het schap blijven liggen, dan is dat de boekverkoper.

Daan van der Valk, boekverkoper in een van de oudste boekhandels in Haarlem, H. de Vries Boeken: ’Ik zeg volmondig ja op de vraag of boeken een korter leven hebben dan pakweg tien, twintig jaar geleden. Er is zoveel veranderd in het boekenvak. Tegenwoordig moet, zeker van bekende auteurs, minstens de helft van de oplage binnen vier maanden verkocht zijn, anders is het bijna niet zinvol meer voor uitgeverijen om boeken uit te geven. Debutanten hebben het heel, heel, heel erg zwaar. De lat om een uitgeverij binnen te komen is hoger geworden. Uitgeverijen zijn kritischer geworden. En vaak kopen negen van de tien boekhandelaren een debuut niet in, maar wachten ze af of het aandacht krijgt. De maatschappij is sneller geworden en mensen laten zich veel meer leiden door de televisie. Als het in DWDD is geweest dan zijn mensen sneller geneigd een boek te kopen. Het is een snelle en simpele manier van keuzes die voor ze worden gemaakt. Vroeger moesten mensen daar veel meer hun best voor doen. Er waren toen ook veel meer recensies en mensen moesten er zelf achterkomen, vaak met de hulp van de boekhandelaar, welk boek goed is. Het moet allemaal snel, snel, snel. Ineens is een boek een hype en nog geen half jaar later is het alweer voorbij.’

Grietje Braaksma was inkoper bij AKO en Bijenkorf en tegenwoordig werkzaam als vestigingsmanager van de Bredaase Grand Theatre Boekhandel. We kennen haar natuurlijk vooral van het boekenpanel in De Wereld Draait Door. ‘Absoluut hebben boeken een kortere levensduur. Helaas, helaas, helaas. Als een boek niet onmiddellijk verkoopt, dan verdwijnt het van de tafels in de boekhandel. Dan zijn de boeken niet meer zichtbaar. Er is een enorme overproductie aan boeken. De grootste vijand van het boek is de tijd. Alles is zo vluchtig geworden. Een goede tendens vind ik dat boekhandelaren weer steeds meer een eigen DNA krijgen en net als vroeger lezers voorlichten.’

Co Sack is inkoper ramsj bij boekhandel Scheltema op het Rokin in Amsterdam. ‘De meeste boeken gaan in Nederlandstalige gebieden zo’n twee jaar mee. Dat speelt al zo’n vijftien tot twintig jaar. Ik durf niet te zeggen dat boeken vroeger een langere levensduur hadden, maar je moet tegenwoordig wel het geluk hebben dat je ergens besproken wordt. We leven ook hiermee met de waan van de dag. En twee jaar? Boeken zijn in het nieuws, jij koopt er bijvoorbeeld een en met kerst koop je er nog een om cadeau te geven. Daarna drogen de verkopen langzaam op en wordt er uiteindelijk door de uitgeverij besloten om de boeken te verramsjen. Een uitgeverij is een bedrijf en als de kosten van de boekenopslag hoger zijn dan de opbrengsten van de verkoop, dan is de beste optie voor een uitgever de boeken uit de dure opslag te halen en in de ramsj te gooien. Het lijkt erop dat de laatste jaren minder boeken worden uitgegeven, waardoor er minder boeken in de ramsj komen.’

De keuze voor het verramsjen van een boek ligt bij de uitgevers. Natuurlijk staken we daar ook even ons licht op.

Steven Maat, uitgever bij A.W. Bruna: ‘Er wordt tegenwoordig veel meer uitgegeven. Ik kan niet zeggen of de houdbaarheid korter is geworden. In de jaren vijftig/zestig zijn er ook heel veel boeken uitgegeven, waar we inmiddels niet meer van weten. Die zijn toch ook verdwenen. We hebben wel het gevoel dat de houdbaarheid korter is geworden, maar ik weet niet of dat hard te maken is. We hebben tegenwoordig steeds meer zaken waar we aandacht aan willen besteden. We willen alles doen en we hebben bijna geen tijd meer om een boek te lezen. Als uitgever beslis je in principe of je een boek verramsjt. Je kijkt continu naar het aanbod, de voorraad, wat een boek doet, hoeveel er nog beschikbaar zijn welke boeken van de auteur er nog zijn of komen en of het nog rendabel is om de titel leverbaar te houden.’

Susanne Diependaal, uitgeefster Kinderboeken en YA bij Unieboek/Spectrum: ‘Poeh… ik denk dat we er wel van uit kunnen gaan dat de levensduur van boeken veel korter is geworden. We signaleren als uitgeverij dat de levensduur van boeken korter is geworden. Succesvolle titels gaan het langst mee, de niet zo succesvolle titels verdwijnen al snel weer. Als uitgever is het een uitdaging om de levensduur van succesvolle titels ook zo lang mogelijk te rekken. Samen met het verkoopteam beslist de uitgever uiteindelijk of een boek in de ramsj komt. Vroeger was de ramsjtermijn van een boek vaak vijf jaar, tegenwoordig eerder twee jaar. Dat is veranderd. Maar ik denk wel dat door de komst van onder andere het ebook en POD het boek, dan wel het concept dat ten basis ligt aan het boek an sich, langer houdbaar is geworden.’

We kloppen natuurlijk ook aan bij de aanleiding van de vraag, de auteur Roman Helinski. We vragen hem om zijn mening over het fenomeen ‘ramsj’ en de confrontatie die hij ermee had.

‘Over ramsj: ik snap dat het erbij hoort,’ zegt Helinski. ‘Mijn boek is twee jaar na verschijnen verramsjt. Het gebeurt wel eens eerder, maar het gebeurt ook wel eens later. Ik heb nagedacht of het iets is om me voor te schamen, die verramsjing, maar nee, dat hoeft niet. Wat ik wel vervelend vind nu is als mensen zeggen (en dat gebeurt soms wel) dat ze mijn boek gaan kopen en ik ze moet zeggen dat het niet meer kan. Een schrijver zijn en geen boek in de winkel hebben, vind ik een onprettige gedachte. In de nazomer sta ik in de schouwburg van Amsterdam bij de Jonge Schrijversavond. In tegenstelling tot de andere schrijvers die optreden, kunnen mensen na afloop mijn roman niet kopen, want die is simpelweg niet meer in omloop. Dat is toch wel gek. Zeker omdat mijn tweede roman eraan komt, en mensen die dat een mooi boek vinden en nieuwsgierig zijn naar het eerste boek, hebben dus gewoon pech. En zodoende ik ook.’

Het antwoord

Verramsjing hoort net zo bij de boekenwereld als het uitgeven van boeken. Daar zijn zelfs auteurs het mee eens. Wel lijkt het erop dat het minstens tien jaar in leven houden van een boek een werkelijkheid uit de vorige eeuw is geworden. Waarschijnlijk hebben we daar allemaal schuld aan. Boekhandelaren vegen hun planken te grondig en te snel schoon. Uitgevers zijn bedrijven en kijken naar inkomsten en uitgaven. Boeken die niet worden verkocht en lang in de boekenopslag blijven liggen, lijden alleen maar verlies. En om het uitgeversbedrijf gezond te houden, zijn dat kosten die geschrapt kunnen worden. Boeken worden verramsjt zodat ze nog iets opbrengen. Het lezende publiek is minder boeken gaan kopen sinds de crisis, wat de uitgever voelt en de auteur uiteindelijk ook.

Ons antwoord: boeken hebben inderdaad een kortere levensduur dan tien jaar geleden.

Wil je ook jouw vraag beantwoord zien in deze rubriek? Mail de redactie en wie weet sturen we een van onze redacteuren op pad om het antwoord uit de krochten van de boekenwereld op te duikelen.

Hebban Leesclub met Bloemkool uit Tsjernobyl

Naar aanleiding van de verramsjing van zijn boek heeft Roman Helinski vijftien exemplaren ter beschikking gesteld voor een leesclub. Je kunt je tot en met 20 mei inschrijven! Heb je het boek al (gelezen), dan hoef je niet in schrijven, maar ben je wel zeer welkom om mee te doen aan de leesclub.