De X&Y-tattoo van Franca Treur

Franca Treur (1979) is bekend sinds haar debuut Dorsvloer vol confetti in 2009 een daverend succes werd. Hierin vertelt Treur het verhaal van de jonge Katelijne die in de jaren tachtig en negentig als enige dochter tussen zes broers opgroeit in een strenggelovig boerengezin in Zeeland. Er werden meer dan 150.000 exemplaren verkocht. Het boek won verschillende prijzen en het werd verfilmd. Dorsvloer vol confetti is, evenals haar volgende roman De woongroep, een boek van flinke omvang. Haar nieuwe boek, de verhalenbundel X&Y, daarentegen telt slechts 96 pagina’s, waarvan ook een deel de prachtige illustraties van beeldend kunstenaar Olivia Ettema bevat. Niettemin zet Treur in een paar pennenstreken een ultrakort, maar raak verhaal neer, waarin karakters, sfeer en emoties in enkele zinnen typerend verwerkt zijn. Sommige vullen nog geen pagina van het boekje dat je volgens Treur ‘het beste op de plee’ kunt lezen, ‘bij elke boodschap een.’

Achterpagina van de krant

Het zijn gewone mensen: een nieuwe vriend die moet opboxen tegen een erg mannelijke ex. Een vrouw die zich afvraagt wie meer recht heeft op haar dode vriend, degene op wie hij tevergeefs verliefd was, of degene die tevergeefs verliefd was op hem. Een kersverse bruidegom die zich had voorgenomen om zich niet meer te laten koeioneren, maar dan lijkt het toch weer te gebeuren.
In de marge van het wereldnieuws proberen ze indruk op elkaar te maken, iets netjes op te lossen of wanhopig hun hachje te redden. Maar de X&Y staan voor meer dan man en vrouw. ‘Ieder psychologisch verhaal telt minimaal twee variabelen, een x en een y, waarin x de situatie is en y het karakter van de hoofdpersoon. Beide worden in het leven random uitgedeeld. Je kunt bepaalde situaties naar je hand zetten, mijn personages proberen dat vaak ook, maar op veel dingen heb je maar weinig invloed. En je karakter wordt gevormd op een moment dat je je daar zelf niet bewust van bent.’ Zet die bij elkaar en je hebt een verhaal.
Negentien van de 33 verhalen hebben eerder op de achterpagina van NRC gestaan. ‘In de krant staan altijd grote gebeurtenissen, oorlogen, conflicten, bomaanslagen, maar het gaat in die berichten bijna nooit over persoonlijke motieven, terwijl iets als ‘ego’ bijvoorbeeld wel een grote rol kan spelen, ook bij die grote conflicten.’ Op kleine schaal en in fictieve verhalen laat Treur de parallel zien met de ‘persoonlijke worstelingen van de gewone man’. ‘Een fictief verhaal kan je verbanden laten zien en het leven duiden op een manier die op psychologisch vlak veel verder gaat dan journalistiek.' Haar verhalen, hoe kort ze ook mogen zijn, zijn herkenbaar voor de lezer, maar er gebeurt ook altijd iets onverwachts. Een twist, een niet voor de hand liggende gedachte, een wending die je niet aan ziet komen. Een enkel verhaal biedt troost omdat personages gemene gedachten hebben. ‘Het is niet mooi, maar het troost de lezer wellicht dat meer mensen daarmee rondlopen, dat ze niet de enigen zijn.’

Tattoo

De verhalen zijn ultrakort. ‘Ik word daar wel creatief van. Op de achterpagina was echt maar weinig ruimte. Het is net zoiets als een tattoo. Je denkt wel honderd keer na voordat je op die kostbare plek iets schrijft. Ik wil me oefenen in alle genres. Elke lengte brengt zijn eigen wetten mee, zijn eigen uitdagingen. Dat is het ambacht, de precisie op de millimeter. ’ Daarin zit voor Treur de aantrekkingskracht. Precisie die ook zit in het laten liggen van verhalen om er later weer naar te kijken. ‘En te herschrijven, bijschaven en weer herschrijven.’ Recht op over een vrouw die bij haar verhuizing uit een studentenhuis allerlei gezamenlijke spullen meeneemt waar ze strikt genomen recht op heeft, is zo’n verhaal. ‘Dat heb ik jaren geleden geschreven en is nu veel beter dan toen.’
Een ander voordeel van het schrijven van korte verhalen zit hem, volgens Treur, in het hebben van overzicht. ‘Als ik met een project van lange adem bezig ben, zoals een roman, dan zijn er zoveel momenten dat je bezig bent grip te krijgen op je materiaal. Dat overzicht heb je bij een kort verhaal wel.’ Daarentegen,’ geeft de schrijfster aan, ‘is het schrijven van een grote roman heel verslavend als je er eenmaal in zit.’ De korte X&Y-verhalen schrijft Treur dan ook het liefst als ze nog niet ver is met haar roman.

XY-tjes

Inspiratie haalt Treur overal en nergens vandaan. Sommige verhalen zijn geïnspireerd door andere verhalen. Verhalen uit de krant, verhalen die haar zijn verteld of verhalen die ze met luistervinken heeft opgevangen. ‘Als je schrijft, zuig je alles in je omgeving op. Soms direct, soms indirect en soms kom je dingen tegen waar je op dat moment niets mee kunt, omdat je met iets anders bezig bent. Maar de input blijft komen.’ Input die Treur gebruikt voor haar XY-tjes, zoals ze de verhalen zelf noemt. ‘Ik hoef maar een zin, een anekdote, een detail te horen en ik kan ermee aan de haal gaan.’ Meestal gebruikt Treur slechts een fractie van wat ze hoort, maar toch bedankt ze achterin haar boek ‘iedereen die (on) willekeurig een bijdrage heeft geleverd.’
Een verhaal waarmee Treur zomaar aan de haal kan gaan is bijvoorbeeld het verhaal dat ze een keer op de site van De Telegraaf had gelezen. ‘Ik las over een man die al twintig jaar naast het graf van zijn overleden vrouw zat. Ik vind het dan vooral frappant dat hij van reageerders daar zoveel lof voor kreeg. Zelf vind ik het iets lamlendigs hebben. Schoonheid vind ik toch vooral in veerkracht van mensen zitten, iets wat deze man duidelijk niet heeft. Zo’n verhaal kan een XY-tje worden.’

Geïllustreerde volwassenboeken

Korte verhalen schrijven smaakt naar meer. Sterker nog, ‘er komt een nieuwe serie in NRC en nrc.next.’ Dit keer krijgen de korte verhalen een nieuw kader. ‘Ze moeten nu precies 400 woorden worden.’ In de eerste serie kon Treur in lengte variëren, wat resulteerde in korte en ultrakorte verhalen. Ook deze verhalen worden gevat in illustraties van Olivia Ettema. ‘De tekeningen drukken heel erg uit wat er in het verhaal niet wordt gezegd. Het komt niet vaak voor dat een volwassen boek wordt geïllustreerd. De tekeningen tillen het boek op naar een ander niveau, net iets kunstzinniger. Het is heel bijzonder dat deze combinatie in een keer op zijn plek valt. ’

(c) Foto's Tim Adriaanse

Giveaway

Benieuwd naar X&Y ? Speciaal voor Hebban-leden signeerde Franca Treur een aantal exemplaren! Doe mee en maak kans!