Denise Rudberg: 'Ik wil vrouwen uit de schaduw van de Tweede Wereldoorlog halen'
Ze mag in Nederland nog onbekend zijn, maar in haar thuisland Zweden publiceerde ze in de afgelopen twintig jaar al 34 boeken. Haar schrijfcarrière begon in New York, waar ze film- en theaterwetenschappen studeerde. 'Als eindopdracht moest ik een scenario schrijven voor een 21 minuten durende film,' vertelt Rudberg tijdens een videogesprek. 'Ik besloot een film te maken over een vrouw die ik echt totaal niet mocht. Ze was ontzettend zwak en maakte allemaal domme keuzes die ik nooit zou maken. Maar toen de film eenmaal af was, realiseerde ik me dat het verhaal gewoon over mezelf ging.'
Stockholm, 1940. Terwijl de dreiging van nazi-Duitsland toeneemt, leren drie vrouwen in Stockholm elkaar kennen onder bijzondere en moeilijke omstandigheden.
Signe verhuist van het platteland naar de grote stad, Elisabeth neemt ontslag van haar werk na een dramatische gebeurtenis en Iris vlucht met haar twee zoons uit Estland naar Zweden. Ze treden in dienst van de Zweedse overheid om de gecodeerde boodschappen van de Duitsers te onderscheppen en te ontcijferen.
In een tijd waarin het onmogelijk is te weten wie je kunt vertrouwen en waarin veel mannen met een dubbele moraal de leiding hebben, blijkt het werk van Signe, Elisabeth en Iris van vitaal belang voor de veiligheid van het Zweedse koninkrijk.
Het weerhield haar er niet van om het opnieuw te proberen, maar nu in boekvorm. In 2000 bracht ze in Zweden haar debuut uit. Dit keer ging het niet over haar. 'Ik schreef over een vrouw uit de upper class, die in een toxische relatie zit,' legt ze uit. 'Iedereen dacht dat ik reclame wilde maken, omdat ik kledingmerken noem in het verhaal. Maar de keuze voor een bepaalde tas, bijvoorbeeld, zegt heel veel iemands karakter. Ook werd gedacht dat ik zelf uit dat milieu kwam. Hoewel ik ben opgegroeid in hetzelfde gebied, heb ik niets meegekregen van die levensstijl. Mijn moeder was schoonmaker en mijn vader buschauffeur, dus zo breed hadden we het niet. Maar omdat ik jong was, een vrouw en geen blad voor de mond nam, zagen ze me als verwend nest. Ik werd totaal niet serieus genomen als schrijfster, maar toch werd mijn debuut een hype. Dat was geweldig voor mij als beginnend schrijfster en het bracht het balletje aan het rollen.'
Anoniem manuscript
Hoewel ze inmiddels een gevestigde naam is in het literaire landschap van Zweden, besloot ze het manuscript voor De code, het eerste deel in de serie 'Operatie Stockholm', anoniem naar uitgevers te sturen. 'Het was mijn eerste historische roman, dus ik wilde dat het met neutrale ogen gelezen zou worden,' legt Rudberg uit. 'Het was ook voor het eerst dat ik een boek helemaal heb afgerond voordat ook maar een redacteur meelas. Mijn agent heeft het anoniem naar verschillende uitgevers gestuurd, die ook geheimhoudingsverklaringen moesten tekenen. Niemand had door dat ik het was, zelfs mijn eigen uitgever niet.'
'Niemand had door dat ik het was, zelfs mijn eigen uitgever niet.'
Het onderwerp en de taal zorgden ervoor dat ze niet herkend werd, meent Rudberg. 'Het verhaal speelt zich af in de jaren veertig, dus je gebruikt een heel andere taal dan in een hedendaagse roman,' licht ze toe. 'Daardoor was het zelfs voor mijn eigen uitgever lastig om mijn schrijfstijl in het boek te herkennen. Bovendien dacht bijna iedereen dat het door een man geschreven zou zijn, puur vanwege het onderwerp. Een boek over codes kraken en de Tweede Wereldoorlog, dat kon niet door een vrouw gemaakt zijn. Ze dachten dat het een man van zeventig-plus moest zijn.'
Hoe seksistisch de aannames ook waren, het sterkte Rudberg in het project. 'De reacties lieten me zien dat ik op de goede weg was,' vertelt ze. 'Ik vond het belangrijk dat verhalen van vrouwen uit de Tweede Wereldoorlog verteld zouden worden. Dat is nog bijna niet gebeurd. Er werden volop vrouwen ingehuurd voor allerlei functies op kantoren. Omdat de mannen aan het front aan het vechten waren, maar ook omdat ze er goed in bleken. Zo hebben vrouwen geholpen de codes van de Duitse geheimtaal te kraken. Het is vergelijkbaar met Hidden Figures, het verhaal over de zwarte vrouwen zonder wiens wiskundige kennis Neil Armstrong nooit op de maan gestaan had.'
Patriarchaat
Ondanks dat De code anoniem werd verstuurd naar verschillende uitgevers, kreeg Rudberg meerdere aanbiedingen. 'Dat voelde wel als zoete wraak, omdat ik vroeger in de media alleen werd afgeschilderd als simpele chicklitschrijfster,' zegt ze. 'Mijn boeken gingen nooit alleen over vrouwen die oneindig shoppen. Ik heb altijd de echte verhalen van vrouwen willen vertellen, maar dit keer koos ik voor verhalen uit een andere tijd.'
Het is een zeer patriarchale tijd, waarin de hoofdpersonages Signe, Elisabeth en Iris zich staande moeten houden. 'Ze krijgen zoveel shit over zich heen van de mannen in hun omgeving,' zegt Rudberg. 'Mannen waren vreselijk brutaal, maar toch kon ik mijn personages niet laten reageren zoals ik zou doen. Hun reactie moest passend zijn voor de jaren veertig, daarom moest ik me wel een beetje inhouden. Gelukkig kon ik putten uit de verhalen van mijn grootmoeders. Deze vrouwen losten conflicten eerder strategisch op, vooral in samenwerking met elkaar. Als er iets vervelends gebeurde, namen ze het voor elkaar op.'
'Deze vrouwen losten conflicten eerder strategisch op, vooral in samenwerking met elkaar.'
Grootmoeders
Niet alleen de reacties van de vrouwelijke personages zijn gebaseerd op Rudbergs grootmoeders, maar ook hun hele verhaal. 'Mijn grootmoeder vluchtte vanuit Estland naar Zweden, in een vissersboot, op de dag dat haar Joodse man werd neergeschoten door de Duitsers. Terwijl zij met een van haar zoons aan het winkelen was, vielen de Duitsers hun huis binnen. Mijn grootvader wist de andere zoon te verbergen, maar kon zelf niet ontkomen. De ouders van mijn grootmoeder wisten snel een nieuw huwelijk te arrangeren, zodat mijn grootmoeder een nieuwe naam had om mee te vluchten. Nog geen 24 uur later kwam ze aan in Zweden, als plotselinge alleenstaande moeder. Ik kan me niet voorstellen hoe ze zich gevoeld moet hebben.'
Rudbergs moeder werd geboren uit een affaire van haar grootmoeder met een oude jeugdliefde, die ze in Zweden op een feest tegenkwam. 'Hij bood aan om haar te trouwen, maar dat wilde mijn grootmoeder niet,' vertelt Rudberg. 'Ze koos ervoor te werken en haar zoons en dochtertje alleen op te voeden. Omdat dat heel zwaar bleek, zocht ze een pleeggezin voor haar dochter, mijn moeder, maar ze stond haar niet af ter adoptie. Eigenlijk was het een hele moderne situatie: mijn moeder was iedere twee weken een weekend bij haar biologische moeder.'
Rudberg groeide hierdoor zelf op met drie grootmoeders: twee biologische en een pleeggrootmoeder. 'Mijn pleeggrootouders leidden een eenvoudig leven op een boerderij, terwijl mijn biologische grootmoeder een echte socialite was. En mijn oma van mijn vaders kant was heel intelligent. Ze was met haar 1.82 meter en lange haar een opvallende verschijning op haar kantoorbaan. Ze moest van haar baas haar haar afknippen, omdat het "te veel afleidde". In tegenstelling tot Elisabeth in het boek, zag mijn oma zich wel genoodzaakt haar haar te knippen om haar baan te behouden.'
'We nemen zoveel voor lief, terwijl dat zonder al deze bijzondere vrouwen nooit had gekund.'
Een tienluik
Hoe verschillend haar grootmoeders ook waren, ze waren alle drie goede verhalenvertellers. 'Ik zag het als mijn taak om die verhalen te behouden voor de toekomst,' zegt Rudberg. 'Ze vertelden over alles wat ze hadden meegemaakt, maar ook hoe ze zich daarbij voelden. Altijd al wilde ik hun verhalen opschrijven, maar eerder was ik er nog niet klaar voor. Inmiddels zijn ze al een decennium overleden en ben ik volwassen genoeg.'
Om het verhaal van haar grootmoeders eer aan te doen, heeft Rudberg bergen onderzoek verricht. 'Ik heb de afgelopen jaren amper fictie gelezen, ik was alleen maar bezig met onderzoek. Omdat ik zoveel verschillende bronnen raadpleegde, ontdekte ik ook veel tegenstrijdigheden. Sommige bronnen hadden het gewoon bij het verkeerde eind. Dat is op zich niet erg, want iedereen kan fouten maken, maar je moet wel onthouden dat er niet één waarheid is.'
Al die verhalen en al dat onderzoek leveren genoeg input voor meerdere boeken in de serie. In totaal zijn er tien boeken gepland in de serie en er wordt al gewerkt aan een televisieserie, tot groot genoegen van Rudberg. 'Ik wil de vrouwen uit de schaduw van de Tweede Wereldoorlog halen,' zegt ze. 'Ze hebben zoveel bijgedragen. Ze hielden onze landen bijeen. We nemen zoveel voor lief, terwijl dat zonder al deze bijzondere vrouwen nooit had gekund.'
Winactie
Maakt het interview met Denise Rudberg je nieuwsgierig naar De code, vertaald door Corry van Bree, en de rest van haar tiendelige 'Operatie Stockholm'-reeks? Hebban mag in samenwerking met uitgeverij A.W. Bruna vijf exemplaren van De code weggeven. Ga via onderstaande knop naar de winactie en doe mee!
