Deon Meyer: 'Mijn personages moeten zoveel mogelijk conflict ervaren'
Gefeliciteerd met je nieuwe Bennie Griessel-boek! Hoe gaat de promotie tot nu toe, in tijden van corona?
'Ik doe veel meer aan promotie dan normaal! Iedereen is nu zo gewend aan Zoom, Teams en Skype, dat interviews geven veel makkelijker is. Dat is geweldig, maar ik mis het reizen. Ik mis het om nieuwe plekken te zien, nieuwe vrienden te ontmoeten en vooral de interactie met de lezers.'
Adjudant-officier Milo April is in koelen bloede doodgeschoten bij het Waterfront van Kaapstad. Op klaarlichte dag, een executie. En misschien is een hoger lid van de Zuid-Afrikaanse politie daar verantwoordelijk voor. En mogelijk houdt het verband met de geheimzinnige brieven die de geschorste luitenants Bennie Griessel en Vaughn Cupido hebben gekregen. Met bedekte verwijzingen naar corruptie binnen de regering. Maar tot hun frustratie moeten Bennie en Vaughn hun kostbare tijd besteden aan de vermissing van een student, die na een weekendje feesten spoorloos verdwenen is.
En de schatrijke Marnus Boonstra, de beruchte oplichter, vraagt makelaar Sandra Steenberg of ze Donkerdrif wil verkopen, het kapitale wijnlandgoed. Sandra, de vrouw van schrijver Josef en moeder van twee kinderen, heeft het geld hard nodig. Ze verdrinkt haast in de schulden en is wanhopig. Maar de transactie loopt fout. En nu zitten Griessel en Cupido ook al achter haar aan. Langzaamaan komen de rechercheurs tot de conclusie dat de zaken verbonden zijn door de donkerste drift die er bestaat: hebzucht.
Donkerdrif is je zevende boek met Bennie Griessel. Hoe houd je hem interessant, zowel voor jezelf als voor de lezer?
'Ik kan niet zeggen wat werkt voor de lezer, maar voor mij zijn het de verschillende levensstadia waar Bennie doorheen is gegaan. Als je over hem leest in het eerste boek, is hij nog getrouwd. Later volg je hem in zijn scheiding, in de relatie met zijn kinderen, en op de weg naar een nieuwe relatie. Zijn persoonlijke omstandigheden veranderen voortdurend en als mens is hij heel erg gegroeid. Zo heeft hij zijn alcoholverslaving onder controle gekregen. Zijn alcoholprobleem heb ik bewust uitgediept, om hem zo realistisch te maken als ik kon.
Een andere manier waarop ik hem interessant probeer te maken, is de ontwikkeling in de relatie met zijn collega Vaughn Cupido, met andere collega’s, met zijn dierbaren. Maar ook de relatie met zichzelf is continu aan verandering onderhevig.'
Welke verandering in zijn karakter heeft je het meest verrast?
'Ik denk het feit dat hij bereid is om opnieuw te gaan trouwen. Hij heeft een relatie met een alcoholverslaafde vrouw. Voor hem is trouwen een enorme stap, maar hij wil het toch omdat hij ontzettend veel van haar houdt. Ik denk dat hij haar goedkeuring en haar liefde juist hard nodig heeft. Nadat hij voor zo’n lange tijd afgewezen is, om wie hij is en wat hij deed, snakt hij daarnaar.'
Dat klinkt ingewikkeld, een ex-verslaafde die een relatie heeft met een verslaafde.
'Ingewikkeld is goed. Conflict is de mother of suspense. Als je personages bedenkt, wil je dat ze zoveel mogelijk conflict ervaren, zowel intern als extern. De hoofdpersoon moet in conflict zijn met zichzelf, met innerlijke demonen, maar ook met mensen in zijn directe omgeving of het systeem, een land. En natuurlijk gaat het in crime altijd tussen goed en slecht; de agent tegenover de crimineel.'
Hoe verzin je die conflicten?
'Dat hangt ervan af. Als je een nieuw personage ontwikkelt, moet je over haar of hem nadenken. Sandra Steenberg, bijvoorbeeld, is een nieuw personage. In dat geval ben ik lange tijd aan het nadenken over wie ze is, waar ze vandaan komt, wat waren de psychologisch belangrijke momenten die haar gevormd hebben, wat zijn haar verlangens en haar angsten? Daar werk je omheen.
Maar met een personage als Bennie, die al bijna twintig jaar bij me is, gaat het anders. Ik ken hem al zo goed, ik ken de wereld waarin hij leeft. Instinctief zal ik weten met welke conflicten hij te kampen krijgt. Het is in dat geval een combinatie van vooraf bedenken en wat er gebeurt op de pagina. Terwijl je aan het schrijven bent, realiseer je je: "Wacht even, op dit punt moet Bennie een moeilijke beslissing nemen, vanwege zijn interne worsteling." Een succesvol boek behandelt zoveel mogelijk van deze conflictsferen als mogelijk.'
'Ik ken hem al zo goed, ik ken de wereld waarin hij leeft. Instinctief zal ik weten met welke conflicten hij te kampen krijgt.'
Heb je ooit te veel conflict in een boek gestopt?
'Ik denk het niet. Ik herschrijf iedere ochtend wat ik de dag ervoor geschreven heb. Als ik het gevoel krijg dat het teveel is, dan zou ik het op dat moment al veranderen. Zo lang het geloofwaardig voelt, is het goed. Daarnaast is het belangrijk dat de lezer in staat is om zich te identificeren met de hoofdpersoon. Als ze mijn hoofdpersoon niet leuk vinden, dan heb ik een probleem. Ik denk dat 99 procent van alle mensen wel eens problemen heeft. Daarom moet een personage ook zwakheden kennen, worstelen met demonen. Net als iedereen. De beste manier om empathie op te roepen bij de lezer, is dan ook om je hoofdpersoon zo menselijk mogelijk te maken.'
Dat klinkt niet eenvoudig.
'Schrijven is een gecompliceerd proces, omdat je zowel schrijver als lezer tegelijk bent. Terwijl je schrijft, is de lezer in je al meteen aan het meedenken: is dit wel goed genoeg, is het spannend genoeg, gebeurt er voldoende om de lezer geïnteresseerd te houden? Terwijl de schrijver in je, aan de andere kant, gewoon wil doorwerken en het verhaal wil opschrijven. Dus het is deze vreemde combinatie van lezer en schrijver, die continu aan het werk is. Ze vechten en maken ruzie met elkaar, net zolang tot je een oplossing hebt gevonden die het beste werkt voor het verhaal.'
Welke van de twee is sterker in jou, de lezer of de schrijver?
'Ik denk dat het fiftyfifty is. Het is ook niet altijd gemakkelijk om te onderscheiden welke stem in je hoofd de overhand heeft. Zelfs als je begint met een verhaal, geeft de lezer in je al input over wat kan werken en wat spannend is. Ik denk dat alle schrijvers het type boek schrijven dat ze graag hadden willen lezen. De lezer in je weet wat je leuk vindt en de schrijver probeert dat te volgen. Het hangt verder heel erg af van de omstandigheden. Als ik als schrijver denk "dit gaat het beste werken", dan is dat waarschijnlijk al onder invloed van de lezer in me. Het is erg moeilijk om te bepalen welke wint. En uiteindelijk weet je ook dat zowel schrijver als lezer niet perfect zijn. Je maakt nog steeds fouten. Gelukkig heb ik een geweldig netwerk van mijn agent en redacteuren die me behoeden voor de ergste fouten!'
Kun je een van die fouten prijsgeven?
'Ja, de politie in Zuid-Afrika verandert eens in de zoveel tijd hun rangensysteem. Ik had het grootste deel van Donkerdrif al af, toen ik erachter kwam dat de luitenant niet meer bestond. Ik moest alle "luitenants" in het boek vervangen door "onderofficier", maar er zijn er twee doorheen geglipt. Deze zijn alsnog in de eerste Afrikaanse editie beland. Gelukkig konden we het rechttrekken bij de tweede druk, maar het was toch een beetje gênant.'
'Als ik als schrijver denk "dit gaat het beste werken", dan is dat waarschijnlijk al onder invloed van de lezer in me.'
Hoe is het verhaal voor Donkerdrif ontstaan?
'Tien of elf jaar geleden verhuisden mijn vrouw en ik naar Stellenbosch. Aanvankelijk hadden we een huurhuis, maar op een gegeven moment wilden we iets kopen. We brachten dus nogal wat tijd door met makelaars. Ik vond die wereld fascinerend. Ik wist meteen dat ik ooit een personage makelaar zou laten zijn, omdat in deze branche zoveel conflict bestaat. De vastgoedmarkt in Stellenbosch is erg levendig, er is vreselijk veel concurrentie tussen de makelaarskantoren, dus ik vermoedde al dat er een goed verhaal in zou zitten. Toen wachtte ik tot ik andere elementen tegenkwam die ik aan de basis kon toevoegen. Het duurde acht jaar voordat ik de juiste elementen bij elkaar had. Een van die elementen was een groot fraudeschandaal, dat een enorme negatieve invloed had op de vastgoedmarkt in Stellenbosch. Ik wist dat een vrouwelijke makelaar, in die moeilijke markt, in hachelijke situaties terecht zou kunnen komen.'
En daar hebben we Sandra Steenberg, de vrouwelijke makelaar in Donkerdrif die een enorm wijngoed moet verkopen van een berucht fraudeur! Waarschijnlijk ging het allemaal om zwart geld. Is het boek in die zin een kritiek?
'Wat ik in mijn boeken probeer te doen, is mijn personages blootstellen aan zoveel mogelijk realiteit. Stellenbosch is wat dat betreft een geweldige plek: er wonen enorm arme mensen én superrijke mensen, allemaal in hetzelfde gebied. Ik probeer mijn eigen filosofieën en ideologieën uit mijn boeken te houden. Maar ik probeer wel zo eerlijk mogelijk te zijn als het gaat om mijn personages: wat zouden zij zeggen, hoe zouden zij reageren?
Het is onvermijdelijk om een bepaalde mate van sociale kritiek in een roman te stoppen, maar het is nooit doelbewust. Ik denk dat het op een natuurlijke manier gebeurt en dat is prima. Laat de personages maar lekker commentaar leveren op de gemeenschap. Als er uiteindelijk genoeg verschillende perspectieven aan bod komen, dan kan de lezer een eerlijke inschatting maken van de situatie en zelf een mening vormen.'
Sandra is een sterke vrouw, die voor zichzelf opkomt. Maar tegelijkertijd durft ze niet eerlijk te zijn tegenover haar man. Hoe creëer je zulke ambivalente personages?
'Wat ik zelf graag aantref in boeken, is moreel dilemma. Er is een geweldige Engelse uitdrukking: The road to hell is paved with good intentions. Sandra is een goed persoon, ze wil voor haar man en kinderen zorgen, ze is de kostwinner, ze heeft een persoonlijke drijfveer. Haar intenties zijn goed, maar op een gegeven moment wordt ze een beetje hebberig…'
Had je haar al voor ogen toen je besloot over vastgoed te schrijven?
'Ik had haar vrij snel voor ogen. Toen ik wist over welke branche ik wilde schrijven, ging ik de standaardvragen af: man of vrouw of iets anders, getrouwd of in een relatie, wat is de aard van die relatie? Al die keuzes maak je in het belang van het verhaal: welke optie heeft de beste invloed op het verhaal?
Als het een vrouw is die oog in oog komt met een man die haar seksueel intimideert, wat de afgelopen jaren een erg relevant onderwerp is, dan kan dat interessant zijn. En wat als die aanrander een extreme bad guy is? Kortom, er zijn allerlei soorten dynamieken waarmee je kan werken. Schrijven is een lang proces van creatieve beslissingen nemen en vervolgens moet je zien te leven met de gevolgen van die beslissing.'
'Wat ik zelf graag aantref in boeken, is moreel dilemma. Er is een geweldige Engelse uitdrukking: The road to hell is paved with good intentions.'
Maken de personages nooit hun eigen beslissing?
'Dat is een moeilijke vraag om te beantwoorden. Er komen altijd momenten waarop een personage een beslissing moet nemen of ergens op moet reageren. Je hebt een bepaalde verwachting, want je denkt het personage te kennen. Maar dan realiseer je je dat je ernaast zat. Hun psychologie staat het toch niet toe om op die manier te reageren. Dan moet je dat veranderen. Op die manier beïnvloeden ze het verhaal, maar alleen op zo’n manier dat het verhaal nog steeds werkt. Ik denk niet dat een personage ooit de mogelijkheid heeft om het verhaal op een schadelijke manier te beïnvloeden. Het komt wel eens voor dat zo’n onverwachte reactie van je personage het verhaal nog beter maakt dan je vooraf had bedacht. Ze hebben dus wel degelijk invloed, maar uiteindelijk heb je als schrijver altijd de controle.'
Toch zeggen veel auteurs dat ze geen controle hebben over hun personages.
'Je zou het zo kunnen stellen. Maar als een personage een verhaal zodanig verandert dat het niet meer werkt, dan kun je dat als schrijver niet toestaan. Het is geweldig als dingen ontstaan op de pagina en dat gebeurt ook veel. Niet alleen personages, maar ook omstandigheden kunnen het verhaal veranderen, of zorgen voor nieuwe richtingen waarin het verhaal kan gaan. Maar ook onderzoek kan dat doen. Ik vind dat onderzoek een veel grotere invloed heeft op de veranderingen in het verhaal dan al het andere. Je ontdekt iets nieuws, waardoor je betere mogelijkheden krijgt. Als je geen onderzoek doet, maak je een of twee creatieve beslissingen. Hoe meer onderzoek je doet, hoe meer mogelijkheden je krijgt voorgeschoteld. En dan kun je pas goed de allerbeste opties kiezen, waarvan de gevolgen het gunstigst zijn voor je verhaal.'
Is onderzoek juist niet essentieel om zo dichtbij de realiteit te blijven?
'Het is een combinatie van redenen. Ten eerste helpt onderzoek me alle verhaalmogelijkheden te ontdekken. Iemands oorspronkelijke idee is nooit perfect. Het idee dat ik had voor Donkerdrif was een beetje eendimensionaal. Na het onderzoek kon ik meer richtingen uit. Dan kun je echt de krenten uit de pap van mogelijkheden vissen.
Ten tweede, als een makelaar dit boek leest, wil ik dat zij of hij zegt: "Ja, dit is zo geloofwaardig als maar zijn kan." Als een agent dit boek leest, wil ik dat zij of hij het een eerlijke representatie vindt van het leven en hun werkomstandigheden.
Ten derde heeft het een praktische reden. Als veel lezers gaan zeggen dat het werk van een schrijver niet geloofwaardig is, dan verliezen ze interesse. Ik vind het Engelse woord "verisimilitude" echt geweldig: het gaat om de textuur van de waarheid, het moet waar aanvoelen. Lezers zijn altijd bereid om hun ongeloof uit te stellen. De lezer weet dat het fictie is, en dat is prima, maar als het te ver gaat heeft de schrijver zijn werk niet goed gedaan.'
Auteursfoto © Guido Schwarz, via A.W. Bruna Uitgevers
Winactie
Wil je kans maken op Donkerdrif om zelf te lezen hoe dicht Deon Meyer bij de waarheid blijft in deze zevende Bennie Griessel-thriller? Eerder kon je op Hebban al een sneak preview van het boek lezen (vertaald door Martine Vosmaer), maar nu kun je het ook winnen. In samenwerking met Uitgeverij A.W. Bruna mogen we 5 exemplaren weggeven.
