Diversiteit in YA-boeken: queer en meer!

Uitgeverij Blossom Books was een van de eersten die diversiteit in het Nederlandse taalgebied aan de kaak stelden. Rond de verschijning van Simon vs de verwachtingen van de rest van de wereld in van Becky Albertalli in 2016 liet zij weten dat het tijd was voor verandering: veel jonge lezers waren tot die tijd nog nauwelijks in aanraking gekomen met personages van een andere seksuele geaardheid, of zelfs afkomst of religie. De strijd voor diversiteit begon.

‘Er is al zoveel verbeterd ten opzichte van 2016,’ zegt Myrthe Spiteri, uitgever en eigenaar van Blossom Books. ‘Niet alleen ons fonds is veel diverser geworden (qua thema’s in de boeken, hoofdpersonen én auteurs) maar ook bij andere uitgeverijen zie ik dat daar meer aandacht voor is. Wel krijg ik het idee dat er bij de grotere uitgeverijen voor volwassenen veel minder op gelet wordt. Daar gaat commercieel belang misschien toch nog teveel boven maatschappelijk belang. Laatst werd Blossom Books in Het Parool genoemd als uitgeverij waar literaire uitgevers voor volwassenen een voorbeeld aan moeten nemen, en ik ben daar ontzettend trots op. Hopelijk gaan ze hiernaar luisteren!’  

Een van de andere Young Adult-uitgevers van Nederland probeert eveneens bij alle boeken die zij uitgeeft stil te staan bij diversiteit. 'In prentenboeken doen we dat, maar zeker ook bij YA-boeken,' laat uitgever Luna Wong van uitgeverij Moon weten. 'Zo komen we binnenkort met het tweede boek van Angie Thomas, Niet te stoppen, dat echt over racisme gaat, en met De Zwendelprins, het debuut van Rima Orie. Zij won vorig jaar onze schrijfwedstrijd en heeft haar boek vanuit haar eigen culturele achtergrond – ze is Indiaas – geschreven. Dat was ook een van de redenen dat we haar manuscript zo interessant vonden. En De geur van groen, het boek van Pamela Sharon die tweede werd in dezelfde wedstrijd, gaat over een blind meisje, een heel interessant perspectief waar we nog niet veel over hebben gelezen. Maar ook bij andere uitgeverijen gebeurt er heel veel: Ingesloten bij Blossom Books en Stukjes van mezelf bij Volt zijn daar voorbeelden van. Ik denk dat we in Nederland goed bezig zijn met z’n allen!’ 

Een stap in de goede richting

Ook de Hebban Young Adult Club merkt dat er de afgelopen jaren meer aandacht is gekomen voor diverse personages in YA-boeken. Clublid Merel Kuitert heeft bijvoorbeeld veel verschil gemerkt. ‘Absoluut! Ik merk vooral dat homo- en biseksualiteit vaker naar voren komt in YA op een manier waarop het normaal is dat één of meerdere personages niet heteroseksueel zijn. Dat maakt het boek ook iets 'echter'. Een andere religie is voor mijn gevoel nog wel een klein beetje taboe, hoewel religie in het algemeen geen grote rol speelt in YA. Dat heeft Taherah Mafi wel heel mooi in haar boek Een bijna eindeloze afstand verwerkt. Een andere afkomst hebben lijkt ook wat genormaliseerd te worden.’  

Volgens Clublid en boekverkoper Anouk van der Zee is diversiteit altijd wel aanwezig geweest in YA-boeken, maar zeker niet in alle subgenres. De toename van diverse personages is volgens haar dan ook vooral merkbaar in de contemporary boeken. ‘In YA-fantasy is er altijd al wel plaats geweest om religie of afkomst te bespreken, maar omdat dat vaak in de vorm van verzonnen rassen of plaatsen wordt gegoten is dat niet altijd even duidelijk herkenbaar. Seksualiteit daarentegen een stuk minder, en dat mag van mij echt wel meer naar voren komen in YA-fantasy. Nu zie je dat bijna exclusief bij contemporary.’  

Haar collega-Clublid Elke Cremers is het daarmee eens: ‘Ik denk dat deze opmars vooral in contemporary YA wordt gevoeld, omdat er daar vaak de focus wordt gelegd op bijvoorbeeld geaardheid of religie, terwijl het in fantasy misschien eerder genormaliseerd wordt en het terloops wordt genoemd. Met betrekking tot wat ik dan beter vind - er de focus op leggen of het terloops noemen - is het duidelijk dat dát niet aan mij is, aangezien ik niet tot een minderheidscategorie behoor.’  

Fien De Smet kan zich daar ook in vinden. ‘Ik heb het verschil vooral gemerkt aan de contemporary-boeken die ik lees. Daarin valt het heel hard op dat er meer aandacht wordt besteed aan seksualiteit, psychische problemen, ander geloof of een andere huidskleur. Bij YA-fantasy komen die aspecten ook voor (zij het wel minder), maar worden ze meer in het verhaal verwerkt waardoor ze niet meteen één van de hoofdthema's zijn en ze heel natuurlijk overkomen.'  

Geen big deal

Juist over dat laatste is de YA Club het eens: diversiteit mag nog meer genormaliseerd worden. Dat wil zeggen: het verhaal hoeft niet om geaardheid of afkomst te draaien. Want natuurlijk is er altijd ruimte voor verbetering. YA Clublid Laurie Lans vindt dat diversiteit soms zelfs té aanwezig kan zijn in een verhaal. ‘Het is nu echt een soort van "moeten" geworden, want anders krijgt de auteur een hele lading ellende over zich heen omdat zijn of haar boek niet divers genoeg is. Het moet wat natuurlijker aanvoelen, het wordt nu te veel geforceerd.’  

‘Natuurlijk is het heel belangrijk boeken te hebben waarin de hoofdpersoon zijn of haar plaats ontdekt met betrekking tot geaardheid, religie en afkomst,’ zegt Anouk, ‘maar het staat daarin altijd centraal als een Big Deal. Ik denk dat we pas echt van een goede spreiding kunnen spreken als het niet altijd een Big Deal hoeft te zijn en gewoon geaccepteerd is binnen de context van het verhaal. Maar daarvoor zouden we het eerst veel meer moeten accepteren in onze maatschappij, en wat dat betreft reflecteren onze boeken heel duidelijk dat we nu pas in een acceptatie-fase beginnen te komen.’  

Queer-boeken op school  

Op Valentijnsdag van dit jaar werd het belang van diversiteit in literatuur nog eens onderstreept door de Leescoalitie en COC Nederland. Deze laatste komt op voor de belangen van lesbiennes, homoseksuelen, biseksuelen, trans- en intersekse personen (LHBTI’s) en zetten zich in voor gelijke rechten, emancipatie en sociale acceptatie van deze mensen. Dat LHBTI-leerlingen het vaak zwaar hebben op school, bleek in 2018 opnieuw uit onderzoek van COC Nederland in samenwerking met Colombia University. Daarvoor werden 1065 LHBT-scholieren van tussen de 13 en 20 jaar oud middels een online enquête ondervraagd. Daaruit bleek onder andere dat LHBT-scholieren vaak expres worden buitengesloten door hun medeleerlingen en er gemene roddels en leugens over ze worden verspreid verspreid.

Een manier om hier iets aan de doen, is door in lessen meer aandacht te besteden aan queer rolmodellen in sport, geschiedenis en literatuur. Daarom lanceerden de twee organisaties op Valentijnsdag een nieuwe literatuurlijst op queerboeken.nl. Op de website staat een selectie boeken om te laten zien welke LHBTI-rolmodellen er bestaan in de literatuur. Er kan gefilterd worden op onder andere ‘lezen voor de lijst’ en ‘young adult.  

‘Want wie je ook bent, wat je ook voelt en wie je ook liefhebt, het is fijn om te lezen over mensen zoals jijzelf,’ zegt schrijver Arthur Japin over het initiatief, ‘maar het is misschien nog wel belangrijker om te lezen over het leven van anderen, over dingen die je zelf niet meemaakt of die jij persoonlijk anders voelt. (…) Dat begrip voor anderen, anders op welke manier dan ook, is in onze tijd harder nodig dan ooit.’      

De Young Adult Club tipt:

• Een bijna eindeloze afstand van Tahereh Mafi (religie)
• Wat als dit het is van Becky Albertalli en Adam Silvera (homoseksualiteit)
• Koningin van Lucht en Duisternis van Cassandra Clare (polygamie, homoseksualiteit)
• Dumplin' van Julie Murphy (plus size, body positivity)
• The Vanishing Stair van Maureen Johnson (genderqueer)
• Girls of Paper and Fire van Natasha Ngan (trauma)        

Lees hier meer artikelen over de Strijd voor diversiteit.

Hoe staat het volgens jou met de aanwezigheid van diversiteit in YA-boeken? Merk jij verschil met een paar jaar geleden?