Dossier Dennis Lehane

Dennis Lehane werd als jongste van vijf kinderen geboren op 4 augustus 1965, in Dorchester, een buitenwijk van Boston, Massachusetts, waar hij momenteel opnieuw woont en dat tevens het decor vormt voor veel van zijn boeken. Zijn vader was voorman bij Sears & Roebuck en zijn moeder werkte in de kantine van een openbare school. Zijn beide ouders waren Ierse immigranten en droegen hun Ierse normen en waarden over op de jonge Dennis. Zijn opvoeding en de buurt waar hij woonde waren bepalend voor zijn latere leven. Dennis Lehane is ervan overtuigd dat milieu en omstandigheden van grote invloed zijn op het leven van mensen. In een interview zei hij daarover: “Als je Ierse ouders hebt krijg je daar natuurlijke het nodige van mee. De Ierse cultuur is een hele verbale cultuur. De Ieren zijn verslaafd aan de drang om te willen entertainen. Ieren houden van zingen en goede moppen vertellen. Maar dan de lange versies ervan. Een mop over Pat en Mike duurt geen 30 seconden, maar bijna een kwartier. Ik ben opgegroeid in een arbeidersbuurt, een working class hero zogezegd. Er woonden Ieren, Polen, Italianen, die allemaal zeer verbaal waren ingesteld. En ’s avonds ging iedereen naar de pub, waar flink gedronken, gezongen en gepraat werd. Dus als je als klein kind in een dergelijke omgeving opgroeit, krijg je een bepaald gevoel en gehoor voor klanken en verhalen. Uit die tijd heb ik mijn gevoel voor dialogen overgehouden. Als ik schrijf, hoor ik de mensen als het ware praten. Ik hoef het alleen maar op te schrijven. Wat dat betreft heeft mijn jeugd mijn schrijverschap heel duidelijk beïnvloed. Daarnaast is Boston veelal het decor voor mijn verhalen. Ik ken er de weg.”

Na een aantal los-vaste baantjes en een cursus creatief schrijven aan de universiteit debuteerde Lehane in 1994 met Slapende honden. Zijn geboortestad Boston stond uiteraard centraal in zijn eerste boek dat stevig leunde op de actualiteit van toen: corrupte politici en de maffia die Boston in haar greep hield. Het boek ging over twee machtige politici die de privédetectives Patrick Kenzie en Angela Gennaro, die al sinds hun jeugd bevriend zijn, een aanzienlijk bedrag bieden voor het opsporen van de schoonmaakster Jenna Angeline, die spoorloos is verdwenen. De politici beschuldigen de zwarte vrouw van diefstal van vertrouwelijke documenten. Patrick Kenzie en Angela Gennaro ontdekken dat de vrouw rechtvaardigheid wil, iets wat in Boston een levensgevaarlijke wens blijkt te zijn. In een tweede verhaallijn jaagt de maffia op iets wat Patrick Kenzie in zijn bezit heeft. Patrick en Angela krijgen te maken met corruptie, prostitutie, chantage en moord. Hoewel het boek een succes werd en een prestigieuze award kreeg, was het niet zo dat Lehane meteen van het schrijven kon leven. Om de kost te verdienen werkte hij lange tijd als sociaal werker met kinderen die het slachtoffer waren van geweld. Hier leerde hij de donkere kant van het leven en de zwakke kanten van de mensheid kennen. Het was zwaar werk en het maakte een diepe indruk op hem. “Ik kon die kinderen helpen omdat ik hen zover kreeg om te praten. Dat is heel belangrijk voor mensen die zwaar beschadigd zijn, praten. Dat werk heeft gemaakt dat ik twee volle jaren met schrijven ben gestopt. Ik was zo vol van alle ellende van die kinderen, dat ik volledig wegdreef van de werkelijke wereld. De realiteit van elke dag bestond voor mij niet meer. Ik kreeg in die periode niets meer op papier. Maar op een gegeven moment merkte ik dat ik schrijven te veel miste, dat het zo cruciaal voor mij was, dat ik een beslissing moest nemen: of schrijven of sociaal werker blijven. Ik heb toen gekozen voor het schrijverschap.”

Het resultaat van de bewuste keuze voor het schrijverschap mondde al snel uit in Lehanes tweede boek Duister als de nacht (Darkness, Take My Hand). Ook in dit boek worden de hoofdrollen ingenomen door Patrick Kenzie en Angela Gennaro. Hun hulp wordt ingeroepen door een vooraanstaand psychiater die achtervolgd wordt door de Ierse maffia. Tegelijkertijd houdt een golf van huiveringwekkende moorden Boston in zijn greep. De dader lijkt een psychopaat die al jaren in de gevangenis zit. Geleidelijk aan ontdekken Patrick en Angela dat het motief van de moordenaar geworteld is in hun verleden. Duister als de nacht is in vele opzichten een boek waarin Lehane op zoek is naar zijn eigen vorm. Zijn personages hebben nog weinig diepgang en zijn ondergeschikt aan de overweldigende acties. Leuk is wel dat Lehane steeds meer humor in zijn boek opneemt. Schitterende oneliners die doen denken aan Lehanes grote held Philip Marlowe, de private eye van Raymond Chandler. Ondanks de tekortkomingen is ook in dit boek duidelijk een rasverteller aan het woord die de spanning van het begin tot het einde weet vast te houden.

Elke schrijver heeft voor zichzelf doelstellingen geformuleerd. De belangrijkste doelstelling van Lehane, die hij al tijdens zijn studie creatief schrijven optekende, is de noodzaak om een verhaal te creëren met “diepte”. Ongeacht het feit of een verhaal literaire oogmerken heeft of louter bedoeld is als entertainment. “Het sleutelwoord is diepte. “De karakters moeten uitgediept zijn, het taalgebruik moet verzorgd zijn, de structuur moet diepte hebben, het verhaal moet diepte hebben, dus niet oppervlakkig zijn. Het moet qua vorm en inhoud iets te zeggen hebben. Dat betekent niet dat je er als schrijver in slaagt om al die dingen in elk boek perfect te verwezenlijken. Maar het moet wel een doelstelling zijn. Schrijven moet recht vanuit je hart komen. Je moet het gepassioneerd doen. Zelf doe ik dat in ieder geval, hetgeen wellicht de zigzaggende koers van mijn carrière verklaart. Maar zowel mijn uitgever als ik weigeren om een boek te schrijven en uit te geven als het niet over een onderwerp gaat waar ik met mijn gehele wezen bij betrokken ben. Het is voor mij meer dan een baan. Als ik schrijf ben ik bezeten. Ik moet een sociaal perspectief hebben, anders kan ik het niet.”

In zijn derde boek Verloren dochter (Sacred) komt Lehane pas goed op dreef. Hij maakt opnieuw gebruik van zijn vaste hoofdpersonages. Ditmaal worden ze ingehuurd door Trevor Stone, een stervende miljardair, om zijn spoorloos verdwenen dochter Desiree te vinden. Het speurdersduo volgt een spoor van halve waarheden en corruptie op zoek naar een vrouw die zowel een zondares als een heilige kan zijn. Want is Desiree een vrouw in de greep van verdriet óf een manipulatieve intrigante die precies weet wat ze wil... tot elke prijs? Keiharde actie, geweld en onnavolgbare oneliners zijn de belangrijkste ingrediënten van dit verhaal, maar opvallend is de karakterontwikkeling van de personages die nu veel meer aandacht krijgt. Ook de dialogen hebben sterk aan kracht gewonnen, terwijl een flink aantal cliffhangers zorgt voor een continue spanning. In dit boek steekt Lehane zijn grote voorbeeld Raymond Chandler (o.a. The Big Sleep, Little Sister en The Long Goodbye) aardig naar de kroon. Lehane zei er ooit over: ”Mijn Ierse moeder groeide op met Agatha Christie en Nero Wolfe en dat soort puzzelromans. Zij begreep niet waarom al mijn boeken zo donker zijn. Dus op een gegeven moment zei ik, okee ik ga een boek voor mijn moeder schrijven en het is een hommage aan Chandler en Christie en alle schrijvers die zij zo goed vond. En dat is Verloren dochter geworden. Het is qua taal en verhaal en sfeer volledig een hommage aan de grote misdaadromans.”

Lehane schrijft daarna nog twee boeken met zijn vaste speurdersduo voordat hij besluit om, in ieder geval tijdelijk, met hen te stoppen: Gone Baby Gone (1998) en Tenger en blond (1999). Met name Gone Baby Gone wordt een megabestseller. Het ontroerende boek draait om de raadselachtige verdwijning van een 4-jarig meisje Amanda uit Boston en de zoektocht die daarna wordt ingesteld door allerlei belanghebbenden. Het boek werd in 2007 op schrijnende en ingetogen wijze verfilmd door Ben Afleck, een stadgenoot van Lehane. Hoewel de film overal ter wereld een hit werd, mocht hij in Engeland niet worden uitgebracht vanwege de pijnlijke gelijkenis met het verhaal van de in Portugal verdwenen Britse kleuter Madeleine McCann. Een handicap was bovendien dat het meisje uit de film qua uiterlijk sterke gelijkenis vertoonde met Madeleine McCann.

Na het vijfde Patrick en Angela-verhaal voelde Lehane zich gevangen in het web van zijn karakters. Het was niet zijn eigen creativiteit die de verhalen dicteerde, maar het waren de karakters die het verloop van een nieuw verhaal vorm gaven. Lehane besloot dat zijn nieuwe boek moest gaan over echte mensen in een realistische omgeving. Een episch verhaal over leven en dood, familie, liefde en vriendschap, goed en kwaad. Het resultaat was het werkelijk schitterende verhaal Mystic River (in het Nederlands verschenen onder de titel Vuile handen) uit 2001. Het verhaal gaat over de jongens Sean Devine, Jimmy Marcus en Dave Boyle die goede vrienden zijn van elkaar. Op een dag stopt er een vreemde auto in hun straat. Eén jongen stapt in terwijl de twee anderen toekijken. De jongen verdwijnt en de gevolgen zijn verschrikkelijk.

Vijfentwintig jaar later is Sean rechercheur bij de politie. Jimmy is een ex-crimineel die een buurtwinkel drijft. En Dave probeert wanhopig zijn huwelijk te redden en zijn demonen op afstand te houden – demonen die hem tot huiveringwekkende daden aanzetten. Wanneer de dochter van Jimmy dood wordt aangetroffen, wordt Sean op de zaak gezet. Terwijl zijn privé-leven net een beetje op orde begint te komen, is Sean gedwongen terug te keren naar een wereld die hij dacht achter zich te hebben gelaten. Hij gaat de confrontatie aan met de nachtmerries uit zijn verleden. De inspiratie voor het boek ontleende Dennis Lehane regelrecht aan zijn jeugd. “Ik speelde destijds met wat vriendjes op straat en ik liet me thuisbrengen door iemand in een politieauto. Er gebeurde niets, niemand werd gemolesteerd, maar mijn ouders waren razend op me dat ik me door een onbekende had laten thuisbrengen. Ik snapte het niet, want ik was door de politie thuisgebracht en als je geen agent kunt vertouwen begin je nergens. Maar die blik vol boosheid en bezorgdheid van mijn ouders hebben ruim 25 jaar door mijn hoofd gespookt. Zij hadden echt het Gevoel dat ik door het oog van de naald was gekropen.” Dat incident was de basis voor Mystic River.” De rest van het verhaal gaat over één van de dingen die Lehane altijd bezig houdt: de ragdunne scheidslijn tussen succes hebben en geen succes hebben, tussen de mogelijkheid hebben om gelukkig te zijn of een leven aan de onderkant van de maatschappij te hebben.

In 2003 werd Mystic River verfilmd door Clint Eastwood met grote namen als Sean Penn, Tim Robbins en Kevin Bacon in de hoofdrollen. Penn en Robbins wonnen beiden een Oscar voor hun vertolkingen. Het was deze film die de naam van Dennis Lehane met gouden letters bijschreef in de analen van Hollywood en die hem wereldfaam bezorgden.

In dezelfde tijd dat Clint Eastwood bezig is met de verfilming van Mystic River slaat Dennis Lehane opnieuw een richting in. Onder het motto “volg je hart”, stort hij zich op een hommage aan de door hem bewonderde pulpromannetjes uit de jaren vijftig. Het is een voorliefde van veel Amerikaanse jongetjes die in hun puberjaren geconfronteerd zijn geweest met B-films en goedkope, clichématige misdaadromannetjes. Het is een flipperkastgeneratie die met enige regelmaat graag terugdenkt aan hun jeugd vol angstaanjagende films in achterafbioscopen. Dit heimweemoment leidt bij Lehane tot het boek Shutter Island (Gesloten kamer) een donker boek met duidelijke verwijzingen naar de film Key West met Humphrey Bogart. Zomer 1954. U.S. marshal Teddy Daniels komt aan op Shutter Island, waar het Ashecliffe Hospital, een inrichting voor psychopathische misdadigers, is gelegen. Samen met zijn partner, Chuck Aule, onderneemt hij een speurtocht naar Rachel Solando, een voortvluchtige moordenares. Maar niets is wat het lijkt op het eiland. Terwijl een orkaan losbarst, nemen de vragen toe. Hoe heeft een vrouw uit een gesloten kamer kunnen ontsnappen? Wie laat er aanwijzingen achter in de vorm van cryptische codes? Hoe dichter Teddy en Chuck de waarheid naderen, des te meer ze beginnen te vrezen dat ze Shutter Island nooit meer zullen verlaten. De grote kracht van Shutter Island is de manier waarop Lehane de emotionele kant van zijn zwaar beschadigde hoofdpersoon vormgeeft. “Over emoties praten Ieren niet,” zei hij ooit in een interview,” maar erover schrijven is een andere zaak.” De verfilming van het boek door Martin Scorcese was een tour de force omdat het boek vanwege haar complexe structuur lange tijd als onverfilmbaar werd beschouwd. Het resultaat mag desalniettemin indrukwekkend worden genoemd. Toch is het boek, dat zowel door VN als door Crimezone met 5 sterren werd beloond, aangrijpender.

Het meest indrukwekkende boek van Lehane is echter De infiltrant (The Given Day) uit 2008 dat gezien moet worden als zijn absolute meesterwerk. Ruim vier jaar van zijn leven heeft hij besteed aan de research en het schrijven van dit epos dat hem voor eens en altijd bijzet in de galerij der allergrootsten. Hier is een virtuoos verhalenverteller aan het woord die tal van verhaallijnen door elkaar rijgt, boeiende personages neerzet en de lezer meeneemt naar het einde van de Eerste Wereldoorlog. De politieke onrust van een hele natie wordt invoelend beschreven. Hoe complex De infiltrant ook is, de opzet was eenvoudig.

Lehane: “Eigenlijk wilde ik alleen schrijven over de politiestaking in 1919 in Boston. Maar toen ik alle stukken over die tijd doorlas ontdekte ik dat het een behoorlijk onbekende periode is uit de Amerikaanse geschiedenis. Plotseling besefte ik dat ik de context niet kon verwaarlozen, dus moest ik de Eerste Wereldoorlog erbij betrekken. En omdat ik ook nog kwesties als anarchisme en racisme een plaats wilde geven, werd het erg gecompliceerd. Er was recessie, miljoenen mensen waren werkeloos, het was afgelopen met de oorlogsindustrie, de beruchte Spaanse griep verspreidde zich over de gehele wereld, om nog wat elementen te noemen die ik moest verwerken. Om alles wat dichter bij de mensen te brengen en de gebeurtenissen wat in menselijk perspectief te plaatsen moest ik historische personages als de Amerikaanse sportheld Babe Ruth laten opdraven.”

Lehane geeft toe dat het schrijven van De infiltrant een monnikenwerk was en niet snel voor herhaling vatbaar. Troost is wel dat het boek wereldwijd overladen werd met lof.

Het nieuwste boek van Lehane is Het verleden spreekt (Moonlight Mile). Eenvoudiger van opzet maar wel een echte Lehane. In de eerste plaats omdat hij teruggrijpt naar het verleden en zijn vaste speurdersduo Patrick Kenzie en Angela Gennaro weer laat opdraven en in de tweede plaats omdat hij in het verleden duikt van zijn duo. Het verleden is een vast terugkerend thema in de boeken van Lehane. In Het verleden spreekt is Amanda McCready, (12 jaar eerder als klein meisje verdwenen en opgespoord door Patrick en Angela) opnieuw verdwenen. Om haar opnieuw te vinden, kruist het speurdersduo het pad van een Russische gangster, zijn geschifte vrouw en hun merkwaardige handlangers. Lehane haakt in op de actualiteit door uitgebreid in te gaan op de duistere wereld van illegale adoptie, identiteitsdiefstal en frauduleuze operaties. Het is de wereld waar Lehane ook tijdens zijn werk als sociaal werker mee te maken kreeg. Een wereld die hij verafschuwde, maar die hem wel de nodige inspiratie schonk voor zijn boeken. In Het verleden spreekt keert Lehane bovendien terug naar het boek dat hem in eerste instantie de meeste roem bracht, Gone Baby Gone. Ook Het verleden spreekt is weer een juweeltje van vertelkunst. Hij is een ingenieus verteller wiens werk, dankzij de nieuw vormgegeven herdrukken,gelukkig weer verkrijgbaar is. Eindelijk kan een ieder zich vergewissen van Lehanes levensverhaal: hoe vakmanschap uitgegroeide tot meesterschap.